По три години од најкрвавата и најбрутална војна на европско тло во последните децении, многу нешта што беа незамисливи станаа секојдневие. Жртвите се бројат во десетици илјади, економската штета се мери во десетици милијарди евра, а не на последно место е и територијалниот интегритет и суверенитет на Украина, со кој тргуваат американскиот и рускиот претседател, далеку од очите на Украинците и Европејците.
Украинскиот претседател Володимир Зеленски решително нагласи дека никогаш нема да се согласи на билатерален мировен договор меѓу САД и Русија што не ја вклучува Украина. И покрај неговите пркосни зборови, мировните преговори ги диктира реалната политика на големите сили од Студената војна. Доналд Трамп минатиот викенд, во врска со украинската и европската критика за билатералните преговори со рускиот претседател Владимир Путин, остро изјави дека војната требало да заврши пред три години или воопшто да не започне. „Слушнав дека се вознемирени затоа што не биле поканети. Па, тие се таму веќе три години и многу подолго од тоа. Ова можеше многу лесно да се реши“, рече Трамп во врска со негодувањето на Украина што не била поканета на преговарачката маса во Саудиска Арабија. Во исто време, тој му зададе уште еден удар на Зеленски, нарекувајќи го диктатор и обвинувајќи го дека „всушност бил добар само во свирење по нотите на Џо Бајден како виолина“.
Володимир Зеленски за време на викендот соопшти дека е подготвен да се повлече од функцијата претседател во замена за членство на Украина во НАТО. Тој истакна дека главната цел е осигурување на безбедноста на Украинците и верува дека тоа е можно да се постигне со приклучување кон НАТО.
„На европскиот континент пред почетокот на војната преовладуваше уверувањето дека конфликт од такви размери не може да се случи“, вели шефицата на Катедрата за одбранбени студии на Факултетот за општествени науки во Љубљана, Јелена Јуван. Според процените на Обединетите нации, досега војната одзела 160 илјади животи. Нејзиниот можен крај би можел да биде исто така незамислив. Контурите на преговорите меѓу американската и руската страна и изјавите на лидерите на двете големи сили укажуваат дека таквиот мир нема да биде ниту траен ниту праведен. Тоа важи за Украина, а можеби уште повеќе за ЕУ, која само немо набљудува како големите сили одлучуваат за нејзината иднина.
Крајот на повоена Европа?
Како што изјави за „Блумберг Адрија“ (Bloomberg Adria) познавачот на Русија и поранешен дописник на весникот „Дело“ од Москва, Бранко Собан: „Ако падне Украина, а тоа веројатно ќе се случи, никој не знае каде ќе застане Путин“.
Познавачот на постсоветскиот простор и партнер во компанијата НЦ3 (NC3), Денис Манцевич, оди чекор понатаму. Тој смета дека примирје, какво што се наѕира, толку ќе го охрабри Путин што ќе го тестира членот 5 од Северноатлантскиот договор на НАТО, на пример во Естонија или во Литванија. Со тоа би можел да го закова последниот клинец во европската безбедносна архитектура, обликувана по Втората светска војна, сумира познавачот.
Момент на вистината
Украина, по три години жестоки борби, сè уште опстојува, иако руската плима се зголемува. Според процените на Јуван, земјата веќе изгубила една петтина од својата територија, што значително ја намалува нејзината преговарачка моќ. Исто така, минатата година, кога се наѕираше дека Трамп ќе почне да ја реализира својата најава за експресен крај на војната, Украина дури започна мини-офанзива во поширокиот регион на Курск. Но таа не успеа, а Русите веќе ослободија повеќе од половина од територијата. И Киев и Москва се обидуваат да освојат што повеќе територии за да ја подобрат својата позиција на преговарачката маса, вели познавачот. Но, како што изгледа, покрај Путин и Трамп, нема да има место ниту за Украина ниту за ЕУ.
„Тоа што ниту ЕУ ниту Украина нема да бидат на преговарачката маса е сигурно многу негативно изненадување за ЕУ“, вели одбранбениот експерт и геополитички аналитичар Клемен Грошел. „Ова е момент на вистината за сите Европејци“, додава тој, на што укажува и речиси секојдневното свикување кризни состаноци на европските лидери по иницијатива на францускиот претседател Емануел Макрон.
„Склучувањето каков било мир или договори без присуство на Украина и на ЕУ за Германија е, без оглед на идниот состав на владата, неприфатливо“, го пренесе ставот на германскиот врв за „Блумберг Адрија“ словенечката амбасадорка во Берлин, Ана Полак Петриќ.
Европски мир, каде што ЕУ е тргната настрана, ги вознемирува европските престолнини речиси повеќе од самата војна. Додека нејзиниот почеток, поради високите цени на енергијата, ја погоди економската состојба на земјите од ЕУ, како што е индустриски интензивната Германија, нејзиниот исход го диктира политичкото случување во нејзиното јадро.
„Склучувањето каков било мир или договори без присуство на Украина и на ЕУ за Германија е, без оглед на идниот состав на владата, неприфатливо“, го пренесе за „Блумберг Адрија“ ставот на германскиот врв словенечката амбасадорка во Берлин, Ана Полак Петриќ. Таа вели дека Берлин цврсто стои на ставот дека Украина е таа што ќе одлучува каков мир ќе склучи.
Експертот за меѓународни односи од Факултетот за општествени науки, Јуре Пожган, додава дека „завршувањето на војната во Украина и невклученоста на ЕУ во преговорите меѓу САД и Русија се предупредување за Германија и новиот канцелар дека Европа повеќе од кога било претходно има потреба од силно лидерство и брзо и ефикасно дејствување“.
Опозицијата не може да ги поткопа империјалните фантазии
„Володимир Зеленски нема да се согласи на наметнат мир според списокот на желби на Кремљ, бидејќи тоа би било тивка капитулација и голем политички пораз“, се согласува Манцевич, кој ја скицира доста песимистичната позиција во која се најде Украина по години борба за опстанок. Трамп, вели тој, не се грижи многу за принципите, меѓународното право и иднината или територијалниот интегритет на Украина. Од друга страна, пак, е Путин, кој го гледа светот низ очите на царска Русија од 19 век, „кога овие територии главно ѝ припаѓале на Русија“. Затоа Русија го условува склучувањето на примирјето со тоа што Украина не само што ќе се откаже од членството во НАТО туку и од сопствената армија.
Познавачот на постсоветскиот простор Денис Манцевич смета дека примирјето, какво што се наѕира, толку ќе го охрабри Владимир Путин што ќе го тестира членот 5 на НАТО, на пример во Естонија или во Литванија.
Путин би се крунисал за победник на специјалната воена операција со украински договор под опишаните услови, како што ја нарекува крвавата реставрација на империјата на сметка на европската територија. Во оваа ситуација, руската опозиција по смртта на нејзината централна фигура Алексеј Навални не може да одигра значајна улога. Внатрешната опозиција во автократската држава е во многу тешка положба една година по смртта на Навални во суровите услови на работничкиот логор на Сибир, бидејќи практично не може да функционира, вели Манцевич. „Дејствувањето во егзил е секако подобро од ништо, има одредени ефекти, но нема директно влијание врз случувањата во Русија“, посочува познавачот.
Путин ја прегрева економијата со петрорубли
Може ли економијата, која се прегрева, да ја одигра улогата на опозиција во смисла на слабеење на диктатурата на Путин? Руската централна банка пред неколку дена ги задржа клучните каматни стапки на рекордно високи 21 отсто, каде што се од октомври. Тоа е резултат на упорната инфлација, чија проекција руската централна банка неодамна ја коригира на седум или осум проценти до крајот на годината. „Среднорочните инфлациски ризици сè уште се насочени нагоре“, песимистички објаснија банкарите.
Покрај тоа, приватното и комерцијалното банкарско задолжување речиси запре. Инфлацијата е упорна, бидејќи без оглед на тоа што прави централната банка, владата со воените потреби сè превртува во спротивна насока и продолжува да ја залива со рубли, објаснува Манцевич.
Тој вели дека руската воена економија сепак може да функционира: „Сè додека пристигнуваат долари од извозот на нафта и нафтени деривати, кои се главниот извор за одржување на воената машинерија“. Дека санкциите на Западот не успеаја повеќе да ја ослабат Русија е нивна вина, бидејќи меѓународната заедница од воведувањето на ценовните ограничувања направи премалку, премалку одлучно и неусогласено.
Словенија: За Украина 0,14 отсто од БДП
Ако се остварат заканите на Трамп за условување на помошта или дури и нејзино повлекување, европските сојузници ќе мораат уште поодлучно да излезат во преден план. „Крајот на американската воена помош значи крај на способноста за одбрана или борба за Украина“, вели Јуван за улогата на САД во европската војна.
Ако ЕУ треба да ја зголеми помошта за Украина, тоа може дури и да го зајакне европското единство, бидејќи на пример Германија, без оглед на политичките промени, нема да се откаже од помошта за Украина, вели амбасадорката. „Дури и со промената на германската влада, очекувам нејзината решителна поддршка да продолжи“, вели Полак Петриќ и додава дека тоа особено важи за помошта во финансирањето на одбранбената индустрија и армијата.
Словенија досега помогна во Украина со 83 милиони евра или 0,14 отсто од БДП, што ја става на 32. место меѓу сојузничките земји.
Според процените на Институтот за мир од Кил, сојузниците досега ѝ обезбедиле на нападнатата земја околу 80 милијарди евра помош од секаков вид на годишно ниво. Во тоа, Германија, заедно со САД и Обединетото Кралство, е една од најголемите. Овие земји обезбедуваат помош од околу 0,2 отсто од БДП, при што обвинувањата на САД дека ЕУ ќе мора да ги преземе трошоците за украинскиот мир се на тенки нозе. Податоците на институтот покажуваат дека Европа веќе дава многу повеќе за војната отколку САД.
Вкупно, Европа обезбеди 70 милијарди евра финансиска и хуманитарна помош и 62 милијарди евра воена помош, додека САД обезбедија 64 милијарди евра воена помош и 50 милијарди евра финансиска и хуманитарна помош. Словенија со 83 милиони евра или 0,14 отсто од БДП е на 32. место. Министерството за надворешни и европски работи изјави дека Словенија обезбедува хуманитарна и развојна помош за Украина со „фокус на деминирање, рехабилитација на жртвите од војната, психосоцијална помош за децата, во областа на здравството и зајакнување на капацитетите на локалните заедници“.
Закана од граѓанска војна
Аналитичарите се согласни дека, со оглед на промените во трансатлантските односи, ситуацијата на бојното поле, која е повеќе или помалку статична, и апсолутната посветеност на администрацијата на Трамп, новиот претседател да се „круниса“ со брз крај на војната, конфликтот ќе биде замрзнат. Во спротивно, Украина ќе биде „принудена да се бори до конечна капитулација“, предвидува Јуван.
„По прекинот на борбите, дома ќе се вратат толпа војници што ќе имаат многу различни, повеќе или помалку радикални погледи на иднината на Украина“, вели геополитичкиот аналитичар Клемен Грошел. Тоа, продолжува тој, може да доведе до остри внатрешни конфликти, кои веќе се појавуваат во украинското општество во сенка на војната.
Со неизвесната судбина очигледно се помири и Киев. „На тоа дека Украина ќе мора да ја продолжи битката за изгубените територии во иднина, по политички и дипломатски пат, делумно е подготвена и јавноста, која во име на склучување мир главно ги поддржува таквите преговарачки позиции“, ја сумира Манцевич горчливата реалност на украинската позиција.
Таков крај, кој не би бил крај, би можел да ја стави украинската влада пред тежок предизвик за обновување и управување со територијално распарчена држава со ослабена економија. „Ова ќе биде многу тешко време, бидејќи не е исклучено ниту избувнување на насилство меѓу приврзаниците на различни политички идеи“, предвидува Грошел.
Тој предупредува дека по прекинот на борбите, дома ќе се вратат маса војници што ќе имаат многу различни, повеќе или помалку радикални погледи на иднината на Украина и односот кон Русија, како и кон ЕУ и САД. Тоа, продолжува тој, може да доведе до остри внатрешни конфликти, „кои веќе се појавуваат во украинското општество во сенка на војната“.
.webp){kind=icon}
