.webp){kind=icon}
Над милијарда евра за околу една година – толку го чини државниот буџет енергетската криза, која глобално предизвика тектонски економски поместувања. Сепак, сумата што ние допрва ќе ја плаќаме ќе расте многу над овие милијарда евра. Кризата има цена, а „Блумберг Адрија“ се обиде да ја пресмета од повеќе аспекти.
Ефект врз буџетот
За државните трошоци сметавме почнувајќи од минатата есен, кога веќе се цртаа извесни контури за недостигот од енергенти, а побарувачката ја зголеми цената. Од овие пари, дел се директни плаќања од буџетот, дел се приходи од кои државата се откажа креирајќи мерки што имаа за цел да го ублажат ударот од високите цени на енергентите за најранливите категории граѓани.
Во пресметките влегуваат и парите што државата ѝ ги префрла на „Електрани на Северна Македонија“ (ЕСМ), за да се зголемат капацитетите за производство на поевтина домашна струја. На ЕСМ му требаа пари за набавка на суровина (јаглен, лигнит, мазут) за производство и за потребните ремонти на капацитетите стари и по 40 години. Во два наврата, на крајот на 2021 и во почетокот на 2022 година, на државните електрани им беа префрлани по 86 милиони евра. Со овие над 170 милиони евра, според власта, се субвенционира цената на електричната и топлинската енергија. Односно, за да се ублажи ударот од енергетската криза, домаќинствата со сметките плаќаат само 20 отсто од реалната цена.
МИА
Паралелно со цената на струјата растат и цените на горивата и на храната. За ублажување на последиците врз семејните буџети, власта креира мерки во два наврата, во март и октомври годинава. „Досега активно и навремено се справуваме и со економската криза, преку пакетите антикризни мерки, во вредност од над 760 милиони евра само оваа година“, рече вчера премиерот Димитар Ковачевски на заедничка седница меѓу владите на Македонија и Албанија.
Со буџетот за следната година, Владата проектира уште 250 милиони евра за справување со последиците од енергетската криза и високите цени на храната.
Лани, освен што му префрли пари на ЕСМ, државата ги замрзна и цените на некои од основните прехранбени производи. По истекот на таа мерка, беше донесена нова - ограничување на маржата за тие производи.
По почетокот на војната во Украина, кога ценовната криза ескалира, Владата усвои нов пакет мерки, вкупно 26.
Тогаш државата се откажа од данокот на додадена вредност (ДДВ) за основните прехранбени производи. ДДВ падна од пет на нула отсто за лебот, шеќерот, брашното, сончогледовото масло за јадење, трајното млеко, свежото месо, оризот и јајцата. ДДВ за струјата за сите се намали од 18 на пет отсто. ДДВ за горивата падна од 18 на 10 отсто.
Податоците на Министерството за финансии покажуваат дека, заклучно со септември, се собрани 70 отсто од планираните приходи од ДДВ. Ако се анализираат податоците по месеци, споредено со минатата година, се гледа дека годинава, во некои месеци, се собирале дури и повеќе пари од лани, и покрај откажувањето на државата од дел од данокот, што, секако, се должи на високите цени на производите на сите други производи.
За најсиромашните и за пензионерите, Владата тогаш обезбеди по три илјади денари во рок од три месеци. Од 600 до 800 денари за истата категорија граѓани имаше поддршка и за плаќање на сметките за струја.
Мартовскиот пакет чинеше 400 милиони, 90 беа откажување од приходи, 310 директни расходи. Дел од средствата е обезбеден од меѓународни финансиски организации, како ЕБОР.
Октомврискиот, најнов пакет мерки, тежи околу 360 милиони евра, но овој пат Владата се одлучи за целни мерки, насочени кон најранливите категории граѓани. За нив е предвидена директна финансиска поддршка. Продолжуваат мерки за енергетската сиромаштија, односно надомест на дел од трошоците за струја за најсиромашните.
Следната година нови 250 милиони евра од буџетот за енергетската криза
За следната година, со буџетот, Владата определи 250 милиони евра за справување со последиците од кризата. Дел од нив ќе дојде од странство.
„Претседателката на Европската комисија, Фон дер Лајен, соопшти дека ЕУ доделува износ од 80 милиони евра во првата транша, кој ќе биде искористен за буџетска поддршка. Европа покажува солидарност со државите од Западен Балкан, што е добро и добредојдено“, изјави вчера Ковачевски.
И поради помалата сума, но и поради потезите што се влечат, веќе се гледа дека полека државата, за намалување на дефицитот, се врти кон тоа да собере поголем дел од парите по основа на даноци. ДДВ за струјата од Нова година ќе изнесува 10 отсто, а од летоска 18 отсто. Планираните приходи од овој данок за следната година се на рекордно ниво од 1,276 милијарда евра и се 163 милиони евра повисоки од годинава.
Висока цена платија и фирмите и домаќинствата
И покрај мерките на државата, енергетската криза силно удри врз буџетот на граѓаните и на фирмите. Според октомвриските податоци на Заводот за статистика, најголем раст на цената за една година бележи храната, следуваат струјата и гасот, па транспортот. Колку платија тие?
Цената на горивата годинава доживеа силни осцилации. Во моментов дизелот е за над 40 отсто поскап од ова време лани, бензините за близу 25 отсто.
Лани во ноември литар дизел се продавал за 68 денари, но во јуни стигна до 110 денари, а есенва по вторпат имаше трицифрена цена. Според вчерашната одлука на Регулаторната комисија за енергетика, литар дизел чини 96 денари.
И цените на бензините осцилираа, но не толку драстично како на дизелот.
Струјата за една година поскапе во два наврата. Од 1 јануари таа е поскапа за 94 отсто, а од 1 јули за дополнителни 7,4 отсто. Истовремено, граѓаните веќе не можат да ги користат двата часа евтина струја во текот на денот. Во последниот извештај на аналитичкиот тим на „Блумберг Адрија“ се наведува дека земјава оваа година имала слична цена на струјата како Словенија, а најевтина струја во регионот трошеле граѓаните на Србија.
Цената што ја плаќаат големите домашни компании, пак, е друга приказна. Тие купуваат струја по берзанска цена, која летово надмина и 800 евра за мегават-час. Во моментов, цената е на ниво од околу 250 евра за мегават. Бизнисмените стравуваат дека сегашните цени нема да се задржат и дека зимава струјата повторно ќе биде многу скапа.
За да излезе во пресрет, државата одлучи производителите на храна да добијат поевтина струја, од 80 евра за мегават-час. Мерката треба да им помогне и на компаниите, но и на домаќинствата, кои се соочени со високите цени на храната.
Македонија е најзависна земја во Европа од рускиот гас, а како резултат на тоа цената на овој енергент во земјава годинава беше највисока на целиот континент, покажуваат податоците на нашите аналитичари.
Во моментов цените на гасот на светските берзи паѓаат, а Владата калкулира со тоа и набавува гас за кратки периоди за скопските топлани што обезбедуваат греење за главниот град. Во моментов гас има само за до крајот на ноември.
Енергетската криза ќе ги држи цените на енергентите високи до пролет. Аналитичкиот тим на „Блумберг Адрија“ во последната анализа прогнозира дека поради намалената економска активност и намалената побарувачка, цените ќе тргнат надолу.
