.webp){kind=icon}
Oд појавата на пандемијата фриленсерството доживува глобална експанзија, а слободниот избор на работното време и локацијата од каде да се работи се можеби клучните фактори за тоа. Но флексибилноста и слободата си имаат своја цена, бидејќи овие работници остануваат надвор од даночниот систем и системот за здравствено, социјално и пензиско осигурување, особено кога станува збор за Македонија. Развиените земји веќе почнаа да го регулираат статусот на фриленсерите и со низа мерки ги опфаќаат во системите.
Фриленсерите сами се бараат низ македонските закони
Во Македонија фриленсерите не се опфатени со Законот за работни односи, туку со Законот за облигациони односи, и тоа како даватели на услуги. Оттука, тие немаат работнички права што би произлегле од работниот однос, како регрес за годишен одмор, но и самиот годишен одмор, боледување, загарантирана заработувачка на крајот на месецот и платени придонеси. Од друга страна, немаат ниту обврски за тоа колку ќе плаќаат осигурување и дали ќе ги извршат даночните обврски.
„Дефинитивно има простор за подобрување на постојаната регулатива. Развој на свеста и чувство на државност. Секогаш ќе постојат начини да се одбегне пријавувањето на приходите, но би било убаво самите фриленсери да разберат дека нашите даноци се доста мали (10-11 проценти за овој тип услуги) и дека треба да сме задоволни за тој факт. Доколку станеме уредени под некој закон, каде што има бенефиции за стаж или здравствено осигурување, тоа би мотивирало еден дел од заедницата да плаќа даноци. На пример, јас сум редовно вработен во една фирма за да имам начин како да плаќам придонеси, што не е добар или лесен начин да го средам мојот работен статус“, вели фриленсерот Горјан Стојановски за „Блумберг Адрија“.
За да излезат од сивата зона, за овие луѓе се потребни нови законски решенија. Фриленсерите поминуваат низ низа административни процедури за плаќање на данокот на личен доход при остарување приходи од странство и низ комплексен пристап до приватното здравствено осигурување, велат од фондацијата „Импакт“, која со години нуди фриленсерско менторство.
„Постои инцијатива и во процес е изработка на закон за воведување нова регулатива во делот на работа на дигитални платформи и регистар за доброволно и самостојно регулирање на придонесите за пензиско и здравствено осигурување. За да се забрза процесот, потребно е да се дефинира категоријата на лица што ги вршат овие работи и видот на ангажманот, со цел да се создаде основ по кој фриленсерите ќе имаат директна врска за влез во задолжителното социјално осигурување“, велат од „Импакт“.
Во 2023 година 3.093 физички лица платиле данок на доход од 24 милиони евра
Данок се плаќа за сите остварени приходи преку која било сметка, но обврската за пријавување данок останува на самите фриленсери. Секое физичко лице што е резидент има обврска да поднесе пресметка на аконтација на данок на доход и докази до органот за јавни приходи преку системот е-Даночни услуги.
Во текот на 2023 година од страна на 3.039 физички лица се уплатени 397.181.208 денари (24,4 милиони евра) данок на доход остварен од странство, а по основ извршени консултантски услуги, примања по основ на интелектуални услуги, примања по основ на други извршени повремени и привремени услуги. Но во базата на УЈП не е можно да се избројат фриленсерите што заработиле од домашните компании и ја намириле даночната обврска.
„Во согласност со Законот за данок на личен доход, аконтација на данокот за приходот остварен од странство утврден во одобрените пресметки се плаќа најдоцна до 15-ти во месецот за доходот остварен во претходниот месец. Според истиот закон, данокот на доход остварен во странска валута се пресметува во денарска противвредност по среден курс на Народната банка на Република Северна Македонија на денот на остварување на доходот“, појаснуваат од УЈП.
Никој не знае колку фриленсери има во Македонија и колку заработуваат
Бројот на фриленсери останува енигма во земјава. Според податоците на регионалната платформа „Гигметер“, во земјава има околу 6.500 дигитални работници, или на сто илјади, 351 лице работат на платформи. Овие фриленсери во голем дел работат на глобалните платформи, како што се „Апворк“ (Upwork), „Глово“ (Glovo), „Фриленсер“ (Freelancer). Просечната заработувачка за еден час работа на дигитални платформи во земјите од Западен Балкан изнесува 22,6 долари. Македонските фриленсери се најслабо платени во регионот, со просечна заработувачка од 18 долари за еден час. Мажите заработуваат 19,1 долари, а жените 16,4 долари за еден час работа.
Србија пример за регулација на фриленсерите
Од земјите во регионот, Србија ја регулира фриленсерската работа со Законот за фриленсерите, кој стапи во сила на 1 јануари 2022 година. Програмери, професори по странски јазици, јутјубери, тиктокери, работници на онлајн платформи, или колективно наречени хонорарци, долго време беа невидливи за српскиот даночен систем и без никакви права. Даночната управа на Србија пред околу три години ги извести дека се следат сите плаќања од странство преку банките, за потоа да се испратат даночни решенија за ретроактивна наплата на даноците. Поради тоа избувнаа протести, а потоа се водеа двегодишни преговори со Министерството за финансии, за конечно да се договори и усогласи моделот на оданочување.
На крајот на 2022 година на фриленсерите им беа врачени околу 8.000 даночни решенија за 2017 година, а минатата година им беа врачени решенија за 2018 година, со првата рата до 19 февруари годинава, кои оствариле приход врз основа на договорен надоместок за авторски права и сродни права и договорен надоместок за работа, на кој данокот се плаќа преку самооданочување, обврска што можат да ја платат на 120 еднакви месечни рати. Фриленсерите спаѓаат во категоријата самооданочување и мора сами да ги пресметаат своите обврски користејќи го калкулаторот на веб-страницата на Даночната управа и да ги платат со поднесување барање. За ненавремено поднесување на даночната пријава е предвидена глоба од 5.000 до 150.000 динари.
