.webp){kind=icon}
Леб по 60 денари, кашкавал над 600 денари за килограм, сувомеснати производи со цена од над 500 денари, литар млеко 60... Денеска цените се вакви, веќе за неколку дена се повисоки. Храната во земјава вртоглавно поскапува, а тоа го потврдуваат и самите трговци, го чувствуваат граѓаните.
Статистичките податоци покажаа дека стапката на инфлација во јули е 16 проценти, но најзначаен е растот на цените кај прехранбени артикли – лебот, млекото и млечните производи. Според статистика, овие трошоци за една година се зголемиле дури за 24,3 проценти. На годишно ниво лебот и житата поскапеле за 36,5 проценти, месото за 21,4 проценти, масла и масти за 51,9 проценти, млеко, сирење и јајца за 23,5 проценти. Цените на шеќерот, мармаладот, чоколадото и кондиторските производи скокнале за 22,2 проценти, како и на кафето, чајот и какаото од 17,5 проценти. И ова нема да е крај.
Иста судбина
Во фабриката на Brioche Pasquier која се наоѓа на околу еден час од Лондон, секое пециво што излегува од огромните печки кои работат на гас сега чини најмалку 50 отсто повеќе. Поскапени се и путерот, јајцата, шеќерот, поголемиот дел од суровините што францускиот пекар ги користи за правење кроасани, бриоши и бонбони или чоколадо. Цените ги зголеми и претходно, но сега се бори и со зголемените сметки за енергија.
Тоа е двоен удар за производителите на храна и трошок кој брзо се чувствува во џебот на потрошувачите кои се борат со кризата и со растечките трошоци за живот.
Во Обединетото Кралство, Банката на Англија очекува инфлација од 13 проценти оваа година, а една третина од домаќинствата во Велика Британија треба да трошат повеќе од 10 отсто од приходите на енергија, а сега зголемените трошоци за намирници ја зголемуваат сиромаштијата.
„Тоа е домино ефектот што се случи кога моравме да преземеме огромно зголемување на енергијата“, рече Рајан Питерс, управен директор на Brioche Pasquier UK Ltd., кој ја води фабриката во Милтон Кејнс. „Мораме да се обидеме малку да ги подигнеме нашите цени за трговците на мало, а за жал тоа оди и кај потрошувачите“.
Зошто поскапува?
Светските цени на храната достигнаа рекорд претходно оваа година, бидејќи руската инвазија на Украина го „изгладнуваше“ светот од клучните производи, вклучувајќи пченица и растителни масла. И додека глобалните трошоци почнаа да се намалуваат - паѓајќи четврти месец во јули - потрошувачите веројатно нема да добијат пониски цени.
Тоа е затоа што производителите на храна во Европа сега се борат со високите цени на енергијата - гасот, јаглен и електрична енергија кои се поскапени повеќекратно. А најлошото допрва треба да дојде со почетокот на темните и студени зимски денови во кои се очекува зголемување на побарувачката за енергија за греење и производство на електрична енергија.
„Без разлика дали станува збор за печење кафе или правење печива, компаниите засега зборуваат само за зголемувањето на цената на суровините. Мислам дека најлошото допрва доаѓа бидејќи цените на енергијата растат. Оваа зима ќе ја промени играта и трошоците за обработка најверојатно ќе се зголемат, изјави Кона Хаке, шеф за истражување во ED&F Man.
Suedzucker AG, најголемиот европски производител на цвекло шеќер, претходно оваа година изјави дека „значителниот пораст“ на трошоците за суровини, енергија и пакување ги неутрализирал зголемените приходи во првиот квартал. Allied Bakeries, производител на лебот Kingsmill и Allinson, во јуни изјави дека повисоките влезни трошоци продолжиле негативно да влијаат на маржите и покрај тоа што продажбата била напредна во третиот квартал.
Компаниите кои ги претвораат сојата, семето од репка и сончогледот во масла за готвење го забавуваат производството во Обединетото Кралоство и Европа и го префрлаат производството во други региони со пониски цени на енергијата. Преработката на маслодајни семиња во Велика Британија и Европа падна за 3,2 отсто во јуни на најниско ниво од најмалку 2019 година, покажаа податоците од индустриската групација Федиол.
Владина помош
Изгледите се толку страшни што владите почнаа да дејствуваат. Европската унија минатата недела одобри пакет помош од 110 милиони евра за поддршка на компаниите во земјоделскиот сектор кои беа погодени од зголемувањето на енергијата, ѓубривата и други суровини поради војната во Украина. Другите земји може да го следат примерот.
„Земјоделскиот сектор е особено тешко погоден од зголемувањето на цената на енергијата и другите влезни трошоци предизвикани од руската инвазија на Украина и поврзаните санкции“, рече комесарката на ЕУ за антимонопол, Маргрете Вестагер. „Продолжуваме тесно да соработуваме со земјите-членки за да се осигураме дека мерките за национална поддршка можат да се применат на навремен, координиран и ефективен начин.
Енергетски интензивните фабрики за храна низ Европа би можеле да бидат принудени да се затворат доколку недостигот на природен гас предизвика рационализирање. Германија веќе е во втората од трифазниот итен план, а следниот може да предизвика исклучување на сите индустрии. Велика Британија, исто така, има план кој вклучува намалување на залихите на фабриките. Ваквите најлоши сценарија може да резултираат со уште повисоки трошоци за намирниците.
Уриваме неславни рекорди
Нашата земја во изминативе години стана сериозен зависник од увоз на струја, главно поради намалувањето на производството од државните компании. Покрај тоа, во Македонија се уште не се користи доволно огромниот потенцијал на сончевата енергија за производство на струја. Наместо да му се радуваме на сонцето како ресурс кој може да ни ги поевтини сметките и да ни ја намали зависноста од увоз, станува извесно дека граѓаните и деловниот сектор поради погрешните политики во енергетиката повторно ќе бидат жртви на ново поскапување на струјата.
Најдобар показател за лошите чекори во енергетиката е значителниот пад на домашното производство на струја, односно од 6.744 GWh во 2010 година до 5.284 GWh во 2021 година, со најмало производство на електрична енергија во 2020 година, кога истото изнесувало 5.128 GWh. Според податоците на Регулаторната комисија за енергетика, најголемо влијание врз ова намалување има производството на АД ЕСМ Скопје, државна компанија која е најголем производител на струја во земјава. Имено, производството на ЕСМ во 2010 година изнесувало 6.476 GWh, додека во 2021 изнесува 3.274 GWh односно има намалување од 3.202 GWh или 50 проценти.
Има намалување на производството на електрична енергија и кај хидроелектроцентралите и кај термоелектроцентралите. Производството на електрична енергија кај хидроелектроцентралите најмногу зависи од хидролошките услови и во разгледуваниот единаесетгодишен период варира од максималните 2.185 GWh во 2010 година, па сè до минималните 816 GWh во 2017 година. Меѓутоа, во последните 12 години, никогаш не е достигнато производството на електрична енергија од 2010 година, иако во 2012 година започнува со работа и хидроелектроцентралата „Света Петка“.
Во 2021 година е забележан историски пад на производството на електрична енергија од термоелектроцентралите на ниво од 2.078,3 GWh.
Неискористен потенцијал
Производството на електрична енергија во Македонија се одвива преку термоелектричните централи, кои како примарен извор на енергија користат: лигнит, мазут и природен гас, како и електроцентралите кои користат обновливи извори на енергија: енергијата на водата, ветерот, сончевата енергија, биомасата и биогасот. Вкупниот инсталиран капацитет на електроцентралите во 2021 година изнесува 2.117,4 MW, што е за 14,2 MW поголем од инсталираниот капацитет во 2020 година. Во вкупниот инсталиран капацитет, термоелектроцентралите имаат најголемо учество со 48,84 проценти, потоа следуваат хидроелектроцентралите со 33,35 проценти, комбинираните постројки за производство на електрична и топлинска енергија со 13,58 проценти и сите преостанати со 4,23 проценти.
Во производството на електрична енергија во 2021 година најголемо учество имаат термоелектроцентралите со 39,83 проценти, потоа комбинираните постројки за производство на електрична и топлинска енергија со учество од 28,70 проценти, хидроелектроцентралите со 27,51 проценти, по што следуваат и сите преостанати со учество од 3,96 проценти. Овие бројки јасно покажуваат дека учеството на таканаречените сончеви електрани во вкупното производство на струја е незначително иако Македонија важи за земја која има речиси 300 сончеви денови во годината.
Во изработката на текстот помогнаа Priscila Azevedo Rocha и Isis Almeida од Bloomberg.
