Во Македонија К-15 од 300 евра, во Европа 14 плати годишно

Полека зачекоруваме кон финалниот дел од годината - декември - месецот кога не само што се подобрува расположението, поттикнато од блескавата претпразнична еуфорија, туку и кога најчесто се подобрува и салдото на тековните сметки на работниците. К-15, тринаесетта плата, бонус за успешност, корпоративни награди, новогодишни подароци... Работодавецот има повеќе можности како да ги награди своите вработени, но тоа не значи и дека е задолжително да го стори сето тоа. Нудиме осврт на тоа што е задолжително да се исплати, а што е на доброволна основа и кои се законските минимуми што работниците треба да ги добијат како награда за својот труд.

Кој ќе земе К-15 сега ќе се офајди повеќе отколку тие што го зедоа летово

Иако изгледа можеби нефер, сепак законското решение за регрес за годишен одмор, или попознато како К-15, не проценува фиксна сума, туку предвидува формула по која се утврдува минималниот износ што треба да им се исплати на работниците по тој основ. Законски пропишаниот минимум изнесува 40 проценти од просечната плата исплатена во последните три месеци, а може да се исплати најдоцна до 31 декември за тековната година. Според тоа, ако фирмата го исплатила К-15 во јули, тогаш минимумот изнесувал 17.768 денари. Доколку тоа го стори сега, ќе треба да одвои најмалку 18.141 денар по вработен.

 

Но недостигот од квалификувана работна сила во последните години придонесе работодавците да го одврзат ќесето, па сѐ почесто сведочиме како компаниите, особено тие што работат добро, ги наградуваат своите работници дури и со неколкукратно поголеми износи. Единствената разлика е во тоа колку од износот е признаен како трошок на компанијата и за кој се плаќа само 10 отсто персонален данок. Границата за тоа е 80 проценти од просечната бруто-плата во земјава објавена на денот на исплатата, што би било околу 45.500 денари нето-регрес. Разликата над оваа граница влегува во даночниот биланс на фирмата и се оданочува со данок на добивка.

Право на К-15 има секој работник под услов да работел најмалку шест месеци во календарската година кај ист работодавец. Регресот за годишен одмор се исплаќа еднаш во текот на годината и претставува обврска на сите компании што работеле успешно. Непочитувањето на оваа обврска може да ја чини фирмата парична казна до 4.000 евра во денарска противвредност.

Depositphotos

 

Од пред две години правото на регрес за годишен одмор стана задолжително и за сите работодавци од јавниот сектор (наставници, вработени во органите на државната и на локалната власт и други државни органи основани во согласност со Уставот и со закон, како и институциите од науката, здравството, културата, трудот, социјалната заштита и заштитата на детето, спортот, како и од други дејности од јавен интерес утврдени со закон, а организирани како агенција, фонд, јавна установа и јавно претпријатие основано од државата или од општините и од Град Скопје). За нив износот е помал, односно 30 отсто од просечната месечна нето-плата по работник во државата исплатена во последните три месеци или околу 12.370 денари.

Другите бонуси и награди не се задолжителни

Освен К-15, кој е обврска за компаниите, другите надоместоци не се регулирани со Законот за работни односи, туку со колективните договори, па се предмет на добра волја на работодавците.

Новогодишниот надоместок е еден од нив, утврден со Општиот колективен договор за приватниот сектор, но без утврден износ. Сепак, има работодавци што го исплаќаат овој надоместок, а тоа се прави во договор со синдикатот или, ако не постои синдикат, со одлука на работодавецот.

Слично е и со 13-та плата, која не е обврзувачка, туку се исплаќа ако работодавецот може да си го дозволи тоа и се исплаќа од добивката на компанијата. Висината за неа не е определена, но обично се дава како бонус плата во висина на платата на секој работник поединечно. Обично овој бонус се исплаќа по истекот на календарската година.

Depositphotos

 

Бонус или додаток за деловна успешност се исплаќа доколку се исполнети определени критериуми, а висината ја утврдува работодавецот. Бонусот може да го добијат поединци, групи на работници или сите вработените според однапред утврдени критериуми и мерила со кои работниците се запознаени при вработувањето. Резултатите ги оценува работникот што го води и организира процесот на работа. 

Во Македонија К-15, во развиените земји 14 плати

Грција има еден од најрегулираните системи за дополнителни плати во Европа – во приватниот сектор постои законска обврска за исплата на 13-та и 14-та плата, познати како божиќен и велигденски/летен бонус. Конкретно, секој вработен во приватниот сектор има право на божиќен бонус (13-та плата) во висина на една месечна плата, кој се исплаќа целосно ако работникот работел од 1 мај до 31 декември кај истиот работодавец. Ако работел пократко, има право на пропорционален износ. Исплатата мора да се изврши најдоцна до 21 декември. Овие услови важат и за велигденскиот бонус, кој во износ е половина од месечната плата и, разбирливо, се исплаќа пред велигденските празници. А тука е и летниот или бонус за одмор, исто така половина од месечната плата. Така, вкупно во годината добиваат еквивалент на 14 плати (12 редовни + една цела + двапати по половина плата). Овие плаќања се обврзувачки со закон и неспроведувањето носи санкции. Во јавниот сектор ситуацијата е поинаква. До 2012 година државните службеници добиваа 13-та и 14-та плата. Но, во рамките на мерките за штедење за време на финансиската криза, владата ги укина празничните бонуси за јавниот сектор, па оттогаш државните службеници не добиваат божиќни или велигденски додатоци и нивните плати се ограничени на 12. 

Во Хрватска нема законска обврска за исплата на 13-та плата или божиќница, но постојат силни договорни обврски што овие бонуси ги прават вообичаени и речиси облигаторни. Владата преку даночни прописи стимулира исплата на празнични награди со тоа што исплатата до 700 евра годишно на име на „награди“ не се оданочува, а вклучува божиќница, регрес за одмор, велигденска награда и сл. Некои побогати компании исплаќаат и повеќе, а разликата над лимитот се оданочува како плата. 

Во Србија не постои законска или општа колективна обврска за исплата на 13-та плата или божиќница. Законот за работа вели дека ако се исплати, таа се смета за дел од заработката и на неа се плаќаат сите даноци и придонеси како и на редовната плата. Но законот не наложува работодавецот да ја исплати. Така, сѐ е препуштено на поединечни договори или добра волја на работодавците. Па, компаниите што даваат таков бонус обично се профитабилни, поголеми или дел од меѓународни корпорации. 

Depositphotos

 

Словенија годинава воведе значајна новина: покрај задолжителниот регрес за годишен одмор што веќе постоеше, од 2025 година ќе има и законски обврска за исплата на божиќница за сите вработени. Според словенечкиот закон за работни односи, работодавецот мора секоја година да му исплати на работникот регрес пред користење годишен одмор. Овој регрес традиционално се исплаќа до 1 јули за тековната година. Износот е пропишано да биде најмалку колку минималната плата во Словенија (доколку колективниот договор не предвидува поголем износ). Регресот е задолжителен и за државата и за приватните фирми независно од остварените финансиски резултати. Новата законска обврска за исплата на божиќница, или како што ја нарекоа законодавците „зимски додаток“, е задолжителна од крајот на оваа година и изнесува половина од бруто-минималната плата. Тој износ ќе се менува годишно со менувањето на минималецот. Законот предвидува и некои олеснувања и исклучоци за да им помогне на послабо стоечките фирми. Имено, божиќницата е ослободена од даноци и придонеси (како и регресот). Дополнително, фирмите што имаат проблем со ликвидноста ќе можат привремено да ја одложат исплатата, со тоа што им се овозможува да ја исплатат со задоцнување, најдоцна до 31 март наредната година, но ако го сторат тоа, тие немаат право во таа година да им исплаќаат дивиденди на сопствениците ниту бонуси на менаџментот. 

 

Австрија е позната по својот систем на 14 плати годишно, што практично значи дека австриските работници добиваат 13-та и 14-та плата – една како додаток за одмор, друга како божиќен бонус. Овие исплати се стандард, иако технички тие не се воспоставени со закон, туку со колективни договори што го покриваат речиси секој сектор. Со оглед на тоа што колективните договори во Австрија имаат сила на закон и над 98 проценти од работниците се покриени со нив, де факто речиси сите работници ги добиваат овие две плати. Тоа важи и за вработените во јавниот сектор. Стандардно, 13-та и 14-та плата се во висина на редовната месечна основна плата. Вообичаено, 13-та плата се исплаќа пред или за време на летните одмори – најчесто во јуни, додека 14-та обично достасува во ноември за да ги покрие празничните трошоци во декември. Во Австрија двете дополнителни плати се оданочуваат со повластена ставка од шест отсто.

Во Германија нема закон што обврзува на универзална исплата на 13-та плата или божиќница, но ваквите бонуси се многу распространети како резултат на колективните договори. Таму ситуацијата е комплексна и варира по индустрии и претпријатија, па многу работници добиваат божиќна плата и понекогаш додаток за одмор, додека други не. Исплатата на божиќен бонус или е колективно регулирана или се заснова на „доброволна“ исплата од работодавецот, која со текот на годините може да прерасне во обврска. За што станува збор? Ако работодавецот три години по ред исплатува божиќница без да наведе дека е доброволна, се смета дека е стекнато право на работникот и четвртата година мора да се исплати. Затоа, многу компании ако даваат бонус, ставаат клаузула: „оваа исплата е доброволна и не креира идно право“. Во просек, божиќницата во Германија изнесува околу 75 отсто од просечната плата и ноември е месецот на исплата.

Depositphotos

 

Италија има долгогодишна традиција и законска регулатива на 13-та плата, па дури и 14-та во многу сектори. Тринаесеттата плата е задолжителна со закон за сите работници во висина на дополнителна месечна плата што се исплаќа во декември како божиќен бонус. Не постои можност работодавецот да се откаже од оваа обврска – таа е дел од загарантираните плати. Дури и ако работникот работел само неколку месеци во годината, тој има право на пропорционален дел од 13-та плата според месеците што ги одработил. Во Италија и пензионерите добиваат 13-та пензија. Инаку, бонус платата е на ниво на основна месечна плата на работникот (во која се вклучени и редовните додатоци што се сметаат како дел од плата). Покрај ова, во многу сектори во Италија постои и 14-та плата, но таа не е општо задолжителна по закон, а се исплаќа во летниот период (јуни или јули) во висина од половина до една плата во зависност од колективниот договор. Во јавниот сектор генерално нема 14-та плата, туку само 13-та. 

Шпанија има систем утврден со закон на две задолжителни бонус месечни плати годишно: едната по повод Божиќ, другата во месецот определен со колективен договор или договор помеѓу работодавецот и претставниците на работниците. Во оваа земја бонусот не мора да се исплати одеднаш, туку износот може да се распореди еднакво во 12 плати. Овие привилегии се за сите, и за вработените во приватниот и за оние во јавниот сектор. 

Белгија има установено систем на годишни бонуси што практично осигурува дека повеќето вработени добиваат 13-та плата, а исто така законски добиваат и значителен додаток за одмор. Бонус платата во Белгија најчесто е еднаква на месечната бруто-плата на работникот и најчесто се исплаќа во декември. Освен 13-та плата, во Белгија постои законски задолжителен платен годишен одмор плус додаток за одмор во висина од вкупно 92 проценти од бруто-месечната плата, а се исплаќа во мај или јуни.

Во Полска ситуацијата е малку поинаква: за приватниот сектор нема обврска за исплата на 13-та плата, но затоа во јавниот сектор има. Па, мнозинството приватни компании во Полска не исплаќаат формална 13-та плата, туку можеби делат бонуси за празници или од остварениот профит, но тоа е на доброволна основа.