Заборавениот енергетски адут повторно привлекува инвеститори

Вештачката интелигенција е дигитална, но нејзините потреби стануваат многу физички. Потребни се повеќе простор, вода и, најважно, енергија. Бидејќи технолошките компании брзо ги зголемуваат своите можности за вештачка интелигенција (ВИ), клучно ограничување повеќе не е алгоритмот туку електричната мрежа.

Според процените на Меѓународната агенција за енергија - МЕА (англ. IEA), до 2030 година центрите за податоци би можеле да трошат речиси 950 терават-часа електрична енергија годишно - двојно повеќе од денес и приближно еднакво на годишната потрошувачка на Јапонија. Речиси половина од тој скок ќе биде поттикнат од вештачката интелигенција, особено поради обуката на енергетски интензивни модели и работењето на чипови оптимизирани за ВИ. Во САД до крајот на деценијата вештачката интелигенција би можела да троши повеќе електрична енергија од целото производство на алуминиум, цемент и челик заедно.

Тие бројки сами по себе не значат ништо без физичката инфраструктура - електроцентрали, далноводи, системи за ладење. И токму оваа инфраструктура се бори да го одржи чекорот со дигиталната експанзија. Во региони како северна Вирџинија, каде што густината на центрите за податоци е меѓу највисоките во светот, ненадејниот скок на потрошувачката веќе предизвика мрежни инциденти. Слично е и во Ирска, каде што овие центри веќе трошат повеќе од една петтина од вкупната електрична енергија.

Ова поместување кон енергетски интензивни решенија не им бега ниту на инвеститорите, кои сè повеќе вложуваат во инфраструктура и ресурси клучни за напојување на дигиталната иднина. Во овој контекст, нуклеарната енергија - до неодамна речиси заборавен извор - повторно е во фокусот, не само на технолошките гиганти туку и на пазарот на капитал.

Центрите за податоци трошат повеќе струја од некои држави | Bloomberg

Враќање на заборавениот гигант

За разлика од сончевата и ветерната енергија, кои зависат од временските услови, нуклеарните централи произведуваат константно и предвидливо количество на електрична енергија. Токму тоа ги прави привлечни за секторот за вештачка интелигенција, кој не толерира прекини.

На почетокот на јуни 2025 година „Мета“ потпиша 20-годишен договор со „Констелејшн енерџи“ (Constellation Energy) за снабдување со електрична енергија од нуклеарната централа „Клинтон“ во Илиноис, САД. Со капацитет од 1.121 мегават, централата веќе може да снабдува 800.000 дома, а по модернизацијата ќе го зголеми својот капацитет за дополнителни 30 мегавати. Во меѓувреме, „Мајкрософт“ го објави рестартирањето на реакторот на локацијата Три Мајл Ајленд - сега преименуван во „Центар за чиста енергија Крејн“ (Crane Clean Energy Center) - со инвестиција вредна три милијарди долари и отворање на три илјади нови работни места.

„Гугл“ веќе обезбеди пристап до нуклеарна енергија преку договори за мали модуларни реактори - СМР (англ. SMR), технологија што сè повеќе се споменува како клучен додаток на големите електроцентрали поради нејзината флексибилност и брзина на изградба.

Според МЕА, токму СМР имаат потенцијал за забрзан раст. Нивниот вкупен инсталиран капацитет до 2050 година би можел да достигне 40 гигавати во сценариото на тековните политики (англ. STEPS), додека во сценариото со најсилните климатски мерки и субвенции (англ. Net Zero) до истиот период може да се изградат повеќе од 1.000 реактори со вкупен капацитет од 120 гигавати.

Инвестициите растат, а САД и Кина влегуваат во трката

Инвестициите во нуклеарна енергија на глобално ниво растат, и тоа во сите клучни проекции објавени од Меѓународната агенција за енергија. Од сегашното ниво од околу 65 милијарди долари годишно, до 2030 година инвестициите би можеле да пораснат на 70, 120, па дури и повеќе од 150 милијарди долари, во зависност од амбициите на климатските и енергетските политики што земјите ги применуваат во практика. Вкупниот нуклеарен капацитет во светот би можел да се зголеми повеќе од двојно и да надмине 1.000 гигавати до средината на векот.

Додека развиените економии инвестираат во изградба на нови електроцентрали и продолжување на животниот век на постојните реактори, Кина оди уште побрзо. Веќе до 2030 година нејзиниот нуклеарен капацитет ќе го надмине американскиот, а до 2050 година би можел да учествува со половина во вкупниот светски раст во овој сектор.

Имено, Кина тројно го зголеми својот нуклеарен капацитет во последните десет години. Само годинава земјата одобри најмалку 10 нови нуклеарни реактори, а тоа се случува четврта година по ред, па моментално има 30 реактори во изградба, што претставува речиси половина од сите проекти во светот.

Сепак, САД и Европа имаат можност да го одржат технолошкото водство. Во наредните години нивните дизајни на реактори би можеле да сочинуваат сè поголем удел од новите електроцентрали - 40 проценти до крајот на деценијата, а потоа повеќе од половина, особено ако малите модуларни реактори се покажат како комерцијално одржливи во поголем обем.

Нуклеарниот капацитет во светот може да се удвои до 2050 година | Bloomberg

Геополитика, безбедност и дигитална зависност

Растечката енергетска зависност на ВИ ги редефинира приоритетите на државните политики. Во САД, претседателот Доналд Трамп потпиша четири извршни наредби во 2025 година со кои се забрзуваат одобрувањата за нови нуклеарни проекти, се поттикнува развојот на модуларни реактори и се реактивираат затворените постројки. Целта е до 2050 година да се зголеми нуклеарниот капацитет на земјата од сегашните 100 на 400 гигавати.

Нов импулс се забележува и во Европа. Франција планира да изгради шест нови реактори од типот ЕПР (англ. EPR), Германија размислува за реактивирање на затворените постројки, а Велика Британија инвестира во СМР во партнерство со „Ролс ројс“ и „Хитачи“.

Во заднината на сето тоа е едноставниот факт дека вештачката интелигенција има потреба од енергија сега, а не за десет години.

Горивото на иднината и тивката ѕвезда на пазарите на капитал

Како што расте политичката поддршка за нуклеарната енергија, особено во САД, акциите на компаниите во секторот бележат сè посилен тренд на раст. Инвеститорите сè повеќе ја препознаваат нуклеарната енергија не само како извор на стабилна електрична енергија со ниска содржина на јаглерод туку и како нова можност за диверзификација на портфолиото во период на енергетска неизвесност.

Особено се издвојуваат компаниите вклучени во производството и преработката на ураниум, како што се „Ураниум енерџи“, „Центрус енерџи“, „Енерџи фуелс“ и канадската „Камеко“, чии акции годинава забележаа двоцифрен раст. За таквиот раст придонесуваат не само зголемените трошоци за енергија и глобалната трка за развој на центри за податоци туку и активното вклучување на државата преку регулаторни реформи и фискални стимулации. Дополнителен импулс на секторот му даваат и политичките одлуки, како што се извршните наредби на американската администрација што го забрзуваат издавањето дозволи за нови нуклеарни проекти и го поттикнуваат домашното производство и збогатувањето на горивото.

Во тој контекст, ураниумот, кој е клучен елемент за производство на нуклеарна енергија, стана особено интересен. Како што растат плановите за изградба на нови реактори, како големи, така и мали модуларни, производството во рударството не успева да држи чекор со побарувачката. Според процените на аналитичарите, глобалниот дефицит на ураниум до крајот на годинава може да достигне седум проценти, а до 2030 година да се задржи на ниво од пет отсто.

Сė повеќе се бара ураниум - рудниците не успеваат да држат чекор со побарувачката | Bloomberg

Како што цените на скапоцените метали веќе достигнуваат историски максимум, а бакарот и литиумот се соочуваат со флуктуации на побарувачката, ураниумот влегува во фокусот како стратешки метал на иднината - особено во свет каде што дигиталната инфраструктура станува исто толку критична како и физичката инфраструктура.

Во тој контекст, сè повеќе капитал влегува во секторот преку специјализирани ЕТФ-ови, кои нудат изложеност на акции на компании во рударската и нуклеарната технолошка индустрија. Фондовите како што се Global X Uranium ETF, VanEck Uranium & Nuclear ETF, Themes Uranium & Nuclear ETF и Range Nuclear Renaissance остварија солидни приноси од почетокот на 2025 година, водени од оптимизмот за проширување на нуклеарната инфраструктура и растечките институционални алокации.

Овие ЕТФ-ови одразуваат не само интерес на инвеститорите во секторот туку и поширока промена во енергетскиот пејзаж - преминот од фосилни кон стабилни горива - нискојаглеродни извори способни да се справат со растечките потреби на дигиталната економија. Во тој контекст, ураниумот и компаниите што го произведуваат излегуваат од нишата и влегуваат во центарот на вниманието како нова стратешка класа на средства.

 

 

Прашањето за снабдувањето не завршува само со суровините. Четири земји, предводени од Казахстан, сочинуваат најголем дел од светското производство на ураниум, а збогатувањето гориво е исто така концентрирано кај само неколку доставувачи. Затоа, повеќе земји започнуваат иницијативи за диверзификација на снабдувањето, но тоа бара време, инвестиции и квалификувана работна сила, кои во моментов ги нема доволно.

Покрај тоа, големите центри за податоци со вештачка интелигенција освен електрична енергија, трошат и огромни количества вода. Најголемите од нив користат до шест милиони галони дневно за ладење, што е повеќе од некои помали американски населби. Во сушните региони како Калифорнија, прашањето станува и политички чувствително, отворајќи дополнителни дилеми за одржливоста на дигиталниот раст што зависи не само од битови, туку и од многу реални ресурси.

ВИ може да направи сè - освен да создаде сопствена енергија

За енергетските последици од револуцијата со вештачката интелигенција се дискутираше и во мај на Економскиот форум во Катар, каде што високиот аналитичар за енергија на „Блумберг“, Роб Барнет, отворено го кажа тоа што сè повеќе луѓе во индустријата го мислат - дека развојот на ВИ нема да биде забавен од лош софтвер, туку од недостиг од енергија. Тој го спореди влијанието на вештачката интелигенција врз енергијата со некои од најголемите пресвртници во поновата историја - како што се експлозијата на пазарот на течен природен гас, шкрилците во САД или брзата експанзија на обновливите извори на енергија.

Тој конкретно се осврна на центрите за податоци, чија потрошувачка во САД би можела десеткратно да се зголеми до крајот на деценијата. Доколку тие бројки се остварат, вели Барнет, прашањето повеќе нема да биде која технологија е најнапредна, туку кој воопшто може да ја напојува.

Во вој контекст, реална е процената дека ќе биде потребна комбинација од сè - сонце, гас, батерии, но и нуклеарна енергија, особено ако малите модуларни реактори се покажат како побрзи и поевтини за изградба од големите нуклеарни централи. Технолошкиот сектор можеби ја води трката за иновации, но без стабилна енергија, не оди никаде.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар