.webp){kind=icon}
Сведоци сме на зголемен интензитет со кој Европската Унија ја воспоставува деловната и правна рамка во контекст на ЕСГ-усогласувањето (анг. Environmental, Social and Governance - ESG), како интегрален предуслов за исполнување на аспирацијата – европскиот континент да стане првиот климатско неутрален континент со одржлив и конкурентен раст и развој.
Во поглед на хармонизација на ЕСГ-рамката, Директивата за корпоративно известување за одржливост - ДКИО (анг. Corporate Sustainability Reporting Directive) стапи во сила на 5 јануари 2023 година. Со овој сет на одредби се дополнува веќе постојната Директива за нефинансиско известување - ДНИ (анг. Non-Financial Reporting Directive), регулирајќи известување што е базирано на социјалното влијание и влијанието врз животната средина при дејствувањето на компаниите.
Со новините предвидени во ДКИО, значително се проширува опфатот на компаниите што ќе подлежат на обврските за вакво известување и информациите што компаниите ќе треба да ги објават. ЕУ ќе воспостави структура на параметри и стандарди за одржување врз чија основа компаниите задолжително ќе ги објавуваат релевантните информации. Стандардите за известување ќе треба да ги специфицираат потребите за објавување на идните, квалитативните и квантитативните информации што се соодветни и релевантни во контекст на ЕСГ-усогласувањето, кои компаниите ќе имаат обврска да ги пријават.
Меѓу другото, ДКИО упатува на три сета на фактори што компаниите ги практикуваат или ќе ги манифестираат при нивното дејствување, а се од особено значење:
Специфицирање информации во врска со фактори што влијаат над животната средина, т.е.: ублажување на климатските промени, искористување водни и морски ресурси, користење ресурси и циркуларна економија, загадување, биодиверзитет и екосистеми.
Специфицирање информации во врска со фактори што влијаат на социјалните и човековите права, односно еднаква можност и третман за сите, инклузивност на лицата со попреченост, мерки против насилство на работно место, работни услови, соодветни плати, социјален дијалог, колективно договарање и слобода на здружување, работа-животен биланс, здравје и безбедност.
Специфицирање информации во врска со фактори што влијаат на управувањето, односно улогата на органите на компанијата во однос на прашањата за одржливост и нивната експертиза, карактеристиките на механизмите за внатрешна контрола и управување со ризик на компанијата, процесите на известување и носење одлуки, деловна етика и корпоративна култура, антикорупција и благосостојба на животните, заштита на свиркачи, активности на компанијата за политичко влијание и активности за лобирање, квалитетот на односите со клиентите, како и доставувачите, вклучувајќи ги и практиките на плаќање, а особено во однос на задоцнети плаќања кон малите и средните компании.
Покрај компаниите што веќе потпаѓаат на обврска во согласност со ДНИ, ДКИО опфаќа голем број компании што ќе потпаѓаат на овие стандарди на известување, со тоа ќе бидат опфатени и сите компании што имаат над 250 вработени и годишен промет од 40 милиони евра, без разлика дали котираат на берзата, како и сите мали и средни компании што се регулирани на европскиот пазар. Наедно, и компании надвор од рамките на ЕУ ќе бидат подложни на овие стандарди под два услова. Едниот услов е доколку имаат компанија-ќерка или подружница во држава-членка на ЕУ, а другиот услов е исполнување на прагот на годишен приход.
Паралелно со имплементацијата на ДКИО, под чадорот на усогласувањето на ЕСГ, Европската комисија предложи ЦСДД-директива (анг. Corporate Sustainability Due Diligence Directive - CSDD), наменета за стимулирање одржливо и одговорно корпоративно однесување. Иницијатива за ЦСДД-директивата е со цел да се трасира патот на компаниите да се фокусираат на долгорочно создавање вредност, преку подобро идентификување на ризиците, можностите и факторите за одржливост на компанијата, како и ублажување на негативните влијанија во работењето. Согледувањето на синџирот на вредности на компанијата e есенцијален тука.
Оттука, иако одредените прагови на годишен промет како услов за тоа кои компании ќе подлежат на ваква длабинска анализа (анг. due diligence) се релативно високи, тоа не значи дека нема имплицитни обврски за компаниите. Имено, иако малите и средните компании не се директно опфатени со оваа директива, сепак, тие може да бидат засегнати во зависност од нивниот удел во синџирот на вредноста на компанијата што ќе подлежи на ЦСДД-директивата.
Илустративно, ова значи кога одредена „помала“ компанија ќе биде дел од синџирот на производство (на пример како доставувач) на производ на „поголема“ компанија, која ќе биде задолжена на известување, помалата компанија индиректно ќе треба да направи усогласувања со воспоставените стандарди.
Имајќи ја предвид ваквата констелација на односи и обврски што ќе ја регулира ЕСГ-рамката , од суштинско значење е да се потенцира важноста на правните советници при подготвувањето договори и склучувањето зделки. Појдовна точка за склучување договор и свесноста дали и до кој степен треба да се прецизира обврска, услов или друга одредба, а во корелација со усогласувањето на ЕСГ, е увидот во обврската на компаниите за ЕСГ-известувањето на одржливост на компанијата со кого треба да се стапи во договорен однос.
Од призма на ЦСДД-директивата, компаниите ќе треба дополнително да посветат внимание на договорните односи и практики што ги имаат создадено со трети лица. Оваа директива конкретизира длабинска анализа, која излегува надвор од границите на конвенционалното длабинско анализирање на билансната финансиска состојба (права и обврски) на една компанија. Напротив, со ЕСГ-рамката се опфатени ефектите и влијанијата од дејствувањето на компанијата врз животната средина, социјалните и човековите права, управувањето итн.
Како резултат, при подготвувањето на договорните одредби мора да се внимава на обврските на компанијата да не е спротивна на стандардите на ЕСГ. Компаниите и нивните застапници ќе треба со внимание да бараат договорни гаранции од своите деловни партнери, кои се дел од нивниот синџир на вредности, се со цел за нивна усогласеност со ЕСГ-мерките.
Во спротивно, компанијата може да биде секундарно одговорна доколку не преземе соодветни мерки за спречување или за ублажување негативни влијанија од страна на трето лице со кое е во деловен однос, што ќе доведе до повреда на стандардите на ЕСГ. Штетата што би настанала би можела да ја опфати и компанијата што не направила директен прекршок поради својот синџир на вредности.
Поради тоа, воведните делови на договорите, како што се преамбулите и рециталите, може да имаат важна улога во договорните обврски, каде што усогласеноста со стандардите на ЕСГ може да се посочи како една од целите на договорот. Акцентирање на некој сет стандарди од ЕСГ-рамката како суштински елемент на договорот би претставувало добро подготвен договор.
Истовремено, одредбите за обесштетување и договорните заштитни мерки (анг. warranties) би биле од примарна важност за компанијата. На овој начин компанијата би имала можност да ја избегне одговорноста за штета настаната од трети лица во врска со нејзиниот синџир на вредности.
За крај ќе потенцираме дека во случај на деловен однос со компанија надвор од ЕУ, изборот на меродавно право би бил од елементарна важност. Не секоја држава го има прифатено концептот на ЕСГ-усогласувањето и не секаде истиот тој е кодификуван со исти параметри и стандарди. Затоа, компаниите мора да внимаваат на овој момент, со цел нивните деловни односи да бидат регулирани од законодавство што на оптимален начин ги уредува прашањата околу ЕСГ-усогласувањето.
Македонските компании, а и македонскиот правен систем, кои се насочени кон усогласување со европските норми, постојано се адаптираат и ги прифаќаат европските законодавни новини. Ова укажува дека е само прашање на време кога оваа проблематика ќе стане дел од секојдневието на компаниите и нов предизвик за застапниците при подготвување и склучување на договорите.
Авторот е магистер по право при Универзитетот во Питсбург, САД, и е надворешен соработник
