Каква судбина го чека еврото: Кај нас пораснале заштедите во долари

Многубројни предизвици и поголема нестабилност, барем во првата половина од оваа година, се пред курсот на еврото во однос на доларот. Во годината што измина вредноста на доларот за првпат по 20 години ја надмина вредноста на еврото и кон крајот на третиот квартал достигна 64,3 денари за еден долар. Оваа возбудлива година за заедничката валута и настаните што ја следеа се чини сè уште не е на крајот. Во овој текст анализираме како веќе се одразија овие турбуленции и какви последици допрва ќе имаат и на глобално ниво, но и во Македонија. Аналитичкиот тим на „Блумберг Адрија“ смета дека курсот на еврото во однос на доларот ќе има поголема нестабилност и во првата половина од оваа година, а таа нестабилност најмногу ќе се должи на решавањето на играта за разликите на каматните стапки меѓу Европската централна банка (ЕЦБ) и Федералните резерви на САД (ФЕД), при што вториот бара побрз пресврт од високите камати од првата. 

„Исто така, глобалните инвеститори длабоко гледаат во повторното отворање на Кина. Друг важен елемент е тоа што повеќето позитивни двигатели за јачината на американскиот долар веќе се пресметани и од нив се гледа дека имаат основа само во случај на нагло влошување на глобалното расположение. Конечно, со постепено префрлање на погледите од инфлација кон перспективите за раст, гледаме дека ова е релативно поголема поддршка за еврото, бидејќи поголемиот дел очекувања за економска слабост веќе се пресметани во цената и историски еврото обезбедува подобар профил на ризик/награда кога цикличните елементи (на пример, економската активност) се во фокус, стои во макроекономскиот монитор на аналитичкиот тим на „Блумберг Адрија“.  

Bloomberg Chartmaker

ЕЦБ ги зголеми каматните стапки за 50 базични поени на последниот монетарен состанок во 2022 година, што беше забавување од двете последователни зголемувања за 75 базични поени. Но европските банкари, предводени од претседателката на ЕЦБ, Кристин Лагард, сигнализираа дека ќе следуваат уште такви покачувања на почетокот на 2023 година, додека не се ублажи растот на цените, кој во еврозоната продолжува со десет проценти годишно. 

Еврото и доларот за Македонија 

Според предвидувањата на европските аналитичари, вo следните три месеци треба да се очекува курсот евро - долар да биде на ниво од 1,05 до 1,10 долар.  

 

Во македонски услови, а како што веќе пишувавме, овие валутни промени имаат влијание врз јавниот долг. Промените на девизниот курс можат во голема мера да влијаат односно да ги зголемат предвидените трошоци за отплати на јавниот долг на државата, кој е деноминиран во оваа странска валута.  Во Северна Македонија од 1995 година се применува де факто фиксен девизен курс на денарот во однос на германската марка, а од 2002 година во однос на еврото, и таа политика се очекува да продолжи и во наредниот период. Од тој аспект, во Стратегијата за управување со јавен долг стои дека изложеноста кон ваков ризик би се мерела како учество на еврото во вкупното портфолио на долгот. 

За периодот од 2022 до 2026 година е утврден лимит за државниот долг во странска валута според кој минималниот праг на долгот во евра во вкупното портфолио на државен долг во странска валута треба да изнесува 8 отсто. 

Кај проекцијата на валутната структура се забележува доминантно присуство на долгот деноминиран во евра, кое има умерен пораст на среден рок како резултат на определбата на Министерството за финансии новите надворешни задолжувања да бидат деноминирани во евра. 

Од друга страна, клучно влијание се пресликува во договорите на компаниите што се склучени во долари.   

Во однос на компаниите, доларот може да ја погоди негативно секоја компанија што има должничка нето-позиција во долари, односно ако нејзините обврски во долари се поголеми од нејзините побарувања во долари. Во земјава нема официјална статистика за тоа каква е девизната позиција на компаниите. Сепак, општо е познато дека голем дел од трансакциите е во евра. 

Актива и пасива во долари

Сепак, ако се анализира банкарскиот сектор, во третиот квартал, во кој се случи историскиот раст на доларот во однос на еврото, е забележан извесен раст на пасивата во долари. Впрочем, за валутниот ризик на кој се изложени банките во земјава е клучна валутната компонента на кредитите. Во третото тримесечје од 2022 година кредитите со валутна компонента бележат повисока застапеност во кредитните портфолија на банките, што укажува на повисока индиректна изложеност на банките на валутниот ризик.  

Имено, според податоците на Народната банка, учеството на кредитите со валутна компонента во вкупните кредити на нефинансискиот сектор достигна 43 проценти и порасна за 1,2 процентен поен во однос на претходниот квартал, што е историски највисоко квартално зголемување во изминатиот десетгодишен период.  

„Ваквото зголемување главно се должи на високиот квартален раст на девизните кредити од 9,8 отсто, и тоа главно кон претпријатијата (во услови на зголемени ликвидносни потреби поради сѐ повисоките цени на енергентите). Во рамките на кредитите со валутна компонента, раст бележат како кредитите на нефинансиските друштва, така и кредитите на домаќинствата, но растот е позабележителен кај кредитите на друштвата. Освен тоа, забележителен раст се јавува и кај девизните кредити на другите клиенти поради задолжувањето на државата во странска валута кај една банка. Меѓутоа, треба да се има предвид дека дури 99,5 отсто од кредитите со валутна компонента се во евра или во денари со евроклаузула, така што натамошното одржување стабилен номинален девизен курс на денарот во однос на еврото е главен чинител за ублажување на индиректниот валутен ризик на банките“, велат од Народната банка. 

Но што е со кредитите и депозитите во долари? Од Народната банка велат дека во однос на девизната позиција со доларска компонента, негативниот јаз меѓу активата и пасивата е проширен за 263 милиони денари, или 13,9 отсто, што се должи на повисокиот раст на пасивата во однос на активата во американски долари и во денари со доларска клаузула. 

„Проширениот негативен јаз кај оваа валута го изложува банкарскиот систем на ризикот од зголемување на вредноста на американскиот долар во однос на еврото и последователно во однос на македонскиот денар, што можеше да се забележи во текот на третото тримесечје од 2022 година, кога вредноста на доларот за првпат по 20 години ја надмина вредноста на еврото и кон крајот на кварталот достигна 64,3 денари за еден долар. Сепак, ефектот од ваквата промена е мал поради релативно ниската застапеност на доларските позиции во билансите на банките. Девизната позиција кај другите позастапени валути е кратка, но придонесот на промените на јазот кај овие валути е незначителен“, велат од НБРМ.  

Пoдатоците покажуваат дека активата со доларска компонента пораснала за 705 милиони денари, или за 3,9 отсто, а од Народната банка велат дека растот се јавува како резултат на зголемените орочени депозити во долари за 402 милиона денари, како и на паричните средства, паричните еквиваленти, златото и благородните метали за 239 милиони денари. Пасивата со доларска компонента се зголеми за 968 милиони долари, или за 4,9 отсто, а растот е последица на зголемените тековни сметки за 458 милиони денари, но и на орочените доларски депозити на физички лица за 155 милиони денари.