Ердоган ја држи опозицијата за врат, а економијата го држи него. Кој ќе победи?

„Во кариерата само еднаш добив црвен картон“, изјави турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган во интервју. Како поранешен фудбалер, турскиот лидер сигурно е свесен дека судиите многу почесто замижуваат пред некој познат играч отколку пред кој било друг, дури и кога станува збор за сериозни прекршоци како што е затворањето на политичките противници.

„Ердоган е самоуверен и засилен“, вака, Фарис Кочан, предавач по меѓународни односи на Факултетот за општествени науки во Љубљана, го објаснува моментот во кој Ердоган избра да се соочи со харизматичниот опозициски лидер Екрем Имамоглу, кој беше уапсен од турските безбедносни власти кон средината на минатата недела заедно со 105 истакнати критичари на режимот на турскиот претседател. Ердоган напредуваше „од изолиран актер (пред само неколку години) до оној со кој сите сакаат да седат на маса“, објаснува експертот, што е единствена можност да се отстрани последната пречка за воспоставување модерен султанат.

Стратегија со две столчиња

Турските власти го оправдаа апсењето на градоначалникот на Истанбул непосредно пред неговото назначување за шеф на опозициската Републиканска народна партија (ЦХП) поради сомневање за корупција и терористички активности, бидејќи тој наводно соработувал со забранетата курдска партија ПКК. Апсењето ја разниша довербата на инвеститорите и бизнисмените во земјата, која полека почна да закрепнува од длабоката економска криза по последните претседателски избори во мај 2023 година, а опозицијата го нарече „државен удар против нашиот иден претседател“.

Страста со која Ердоган се пресметува со политичките противници, кои со оглед на обвинувањата и бројот на уапсени опозиционери, меѓу кои новинари, бизнисмени и политичари, брзо добиваат изглед на борба за опстанок, за неколку дена се прелеаа на улиците на поголемите турски градови. Се поголем број луѓе, особено студенти, веќе неколку дена протестираат за поддршка на Имамоглу, кому вчера судот му одреди притвор, а чија партија го предложи за кандидат за претстојните претседателски избори. И покрај официјалната забрана за протести, толпи млади луѓе продолжуваат да се собираат на протести, а неодамна изби и насилство откако демонстрантите се судрија со полицијата.

Ердоган, кој ја совлада уметноста да седи на две столчиња за повеќе од 20 години на власт, продолжува да ја следи својата испробана стратегија истовремено да глуми и про-и антизападен актер. Тоа го покажа неодамнешниот состанок на коалицијата на оние кои се подготвени да ја поддржат Украина и итноста за воспоставување сопствен безбедносен чадор на Европската унија во светлината на најавата за повлекување на силите на САД од Европа, каде Турција може повторно да игра важна улога како посредник во преговорите, а уште повеќе како партнер во снабдувањето со оружје на земјите од ЕУ. Додека Европа се обидува да ја зајакне својата одбрана, што би можело да и даде на Украина безбедносни гаранции што САД на чело со Трамп не се подготвени да ги обезбедат, Турција, со втората по големина армија во НАТО и одбранбената индустрија во подем, е важен дел од решението на украинската загатка.

Понатаму, меѓународната заедница е подготвена да ги затвори очите пред големите престапи на Ердоган од гледна точка на демократијата, либерализмот и владеењето на правото, исто така на сметка на многу други нерешени прашања во регионот на Блискиот Исток. „Новата европска безбедносна и одбранбена архитектура, прашањето за консолидација на новата сириска влада, успешното маневрирање меѓу Киев и Москва, постконфликтната реконструкција на Украина и улогата на турските компании во тоа, прашањето за репатријација на сириските бегалци и стратегијата на источниот Медитеран за управување со миграцијата, како и француското повлекување од Брегот на Слоновата Коска и Чад, што го отвора прашањето за Западна Африка и Сахел … сè се ова предизвици со кои се соочува Ердоган, а Турција може да игра видлива, ако не и клучна улога“, набројува Кочан.

Економското закрепнување во опасност

Но, лукавиот „оџа“, како што го нарекуваат Ердоган, не се потпира само на воената улога, туку и на зајакнатата економска моќ на источната земја во борбата против опозицијата. Инвеститорите почнаа да веруваат во пресврт на неортодоксните економски политики на Ердоган, кои тој почна да ги приспособува по победата на последните претседателски избори во пролетта 2023 година.

Најочигледен одраз на подобрувањето на турската економија е постепеното намалување на инфлацијата, која пред една година изнесуваше 75 отсто. Последното читање во февруари покажа дека продолжува да се лади и моментално изнесува 39,05 проценти. Турција е далеку од времето на извонреден економски раст, кога економијата растеше за цели седум проценти годишно во периодот од 2002 до 2007 година (подоцна растот достигна девет проценти). Но, кога Ердоган, по изборите, едноставно се откажа од спроведувањето на чудната фискална и монетарна политика, позната и како „Ердоганомика“, која се засноваше на верувањето дека ниските каматни стапки ја намалуваат инфлацијата, показателите постепено почнаа да се вртат во вистинската насока.

Референтниот берзански индекс BIST 100 оттогаш е во пораст. Само минатата година се зголеми за 8 отсто, но од почетокот на 2025 година падна за 682 поени или 6,94 отсто. Најголемиот пад се случи минатата среда, бидејќи апсењето на опозициските фигури предизвика голема распродажба што привремено го запре тргувањето на берзата во Истанбул. Индексот BIST 100 падна за 8,7 отсто во средата, а загубите продолжија и во текот на викендот. Повлекувањето на инвеститорите од – повторно – надежниот пазар во развој избриша околу 10 милијарди долари од вредноста на акциите на турските компании, објави „Ројтерс“. Приносот на 10-годишните државни обврзници деноминирани во лири во четвртокот изнесуваше 31,31 отсто, што е за 338 базични поени повеќе од една недела претходно, покажуваат податоците на терминалот на „Блумберг“.

И турската лира слабее поради обидите за неутрализирање на опозицијата. Само во средата забележа пад на вредноста во однос на доларот за 12 отсто. До петокот, кога турската централна банка конечно интервенираше со извонредно зголемување на каматните стапки, нејзината вредност падна за уште 3,7 отсто, што е најголема загуба на вредноста од јуни 2023 година, според „Блумберг“.

Пазар полн со предизвици

Во однос на трговската размена на Турција со земјите од Европската унија, Матеј Рогељ, раководител на Центарот за меѓународен бизнис при Трговско-индустриската комора на Словенија во изјава за „Блумберг Адрија“ вели дека не може да се шпекулира за индиректни и долгорочни ефекти, бидејќи е многу малку веројатно дека ЕУ ќе се обиде да воведе какви било препораки или дури и санкции против Турција со директно економско влијание, смета тој.

„Геополитичката и економската важност на Турција за ЕУ е непобитна и голема“, додава тој, но компаниите „генерално избегнуваат какви било политички конотации што би можеле да влијаат на нивната позиција на пазарот“ кога работат со Турција.

Рудолф Франк Веровник, директор на словенечката компанија „Товарна мерил ковине“, вели дека моментално немаат проблеми, но дека тоа е „пазар полн со предизвици“. Врските се добри и цврсти, но бизнисот не цвета во последно време како пред многу години. Состојбата со Ердоган и неговиот начин на водење на земјата е проблематичен, вели тој, истакнувајќи ја сè уште високата инфлација.

Апсолутна моќ

Кочан вели дека и автократот на Ориентот бил охрабрен уште еднаш брутално да се соочи со своите политички противници за да има целосна контрола на ситуацијата дома. Не станува збор само за подобрување на економската ситуација, туку и за „заживување на мировниот процес со Курдите и верувањето дека изборите во 2028 година сè уште далеку“, објаснува Кочан. Беше напишано дека Ердоган, преку неговата контрола врз медиумите, има дозвола „постапката против Имамоглу да ја обликува како прашање на правда или правно прашање, а не како политички мотивиран процес“.

Колку е Имамоглу трн во окото докажува фактот што Ердоган од 2015 година веќе три пати го обвини својот главен противник. Клучната поента во сето ова е дека Имамоглу е „стандарден носител на бунтот против Ердоган и владејачката Партија на правдата и развојот (АКП)“. Оценката ја потврдува и фактот дека само ден пред апсењето, Универзитетот во Истанбул му ја поништи дипломата на Имамоглу, што според турските закони го спречува да се кандидира за претседател, бидејќи кандидатите мора да имаат високо образование.

Дали „тешката рака“ на Ердоган, со интензивирање на студентските протести, може да биде толку одмаздничка што неговото владеење е доведено во прашање? „Зависи од издржливоста и отвореноста на социјалните мрежи“, смета предавачот, додека повиците за протести меѓу младите се шират главно преку социјалните мрежи. Затоа, турскиот министер за внатрешни работи Али Јерликаја објави дека се уапсени десетици луѓе кои ширеле „провокативни“ објави на интернет. „Националните медиуми се под контрола на Ердоган, така што контра-фактите може да се презентираат само преку социјалните медиуми, алтернативните платформи за пораки и упорноста на улица“, предвидува Кочан.

Влогот за решавање на политичката криза во земјата е исклучителен, бидејќи според уставот на Ердоган нема да му биде дозволено повторно да се кандидира на изборите во 2028 година, па затоа се обидува да постигне распишување предвремени избори. Доколку неговиот главен ривал е осуден, неговиот реизбор ќе биде значително поверојатен.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар