.webp){kind=icon}
Венецијански трговски брод со разновидна скапоцена стока за трговија по пристаништата на Медитеранот потона во 1583 година во каналот Пашман, во близината на островчето Гналиќ, оддалечено неколку милји јужно од Биоград.
Речиси четири века на дното на морето беше скриено богатство од непроценлива вредност, а разните човечки судбини поврзани со бродот „Гаљано Гросо“, кој се претпоставува дека се движел по вообичаениот поморски трговски пат од Венеција до Цариград, и денес го привлекуваат вниманието на археолозите и историчарите, како и на медиумите.
Во 1960-тите, капетанот Миљенко Бариќ од Задар, со интуиција на искусен нуркач и свесност за одговорен чувар на морето и брегот, го открил потонатиот брод. На неговото пристигнување на местото, сепак, му претходеле посети од подморски ограбувачи.
„Всушност, овој локалитет со години е систематски ограбуван“, вели Миљенко Бариќ. „Станува збор за организирана група на колекционери од големите европски центри, кои по разни канали доаѓаа до богатствата од напуштените бродови во водите на Јадранот во шеесеттите години на минатиот век. Овој пат стануваше збор за ограбувачи од Белгија, кои подоцна со организирана интервенција на Интерпол и локалната полиција беа приведени, а потоа и осудени. Во куќата во која ги складирале вредните предмети од бродот е откриено богатство во вредност што тогаш сигурно можела да се мери во стотици илјади марки, ако не и повеќе. Јас најпрво со мојата екипа извадив еден топ и тој беше однесен во Задар. Тоа што го најдовме го пријавивме кај надлежните. Еден ден забележав два гумени чамци како одат кон локалитетот. Имав претчувство дека станува збор за ограбувачи. Знаев дека иако имаа временска предност во однос на нас, можат да издржат дваесетина минути под морето на таа длабочина. Додека се приближував, тие веќе поставија еден топ на три подводни падобрани. Кога стигнаа на речиси десетина метри длабочина, само пресекоа еден падобран и тој топ беше испуштен. Беа шестмина. Тие всушност со денови нуркале и ги пакувале сандаците за патување. Алатот со кој тие работеле што го најдов, јас го зачував и го донесов. Сето тоа беше вреден доказ пред судот“.
Од таа 1967 година се извршени повеќе стручни хидроархеолошки истражувања, од кои се добиени многу предмети со непроценлива вредност. Некои од предметите по видови, околу 950, се изложени во постојаната музејска поставка на роднокрајниот музеј „Биоград на море“, во збирката „Товарот на потонатиот брод од 16 век“. Од своето основање во 1970 година, колекцијата доживеа неколку дополнувања со нови предмети како што пристигнуваа од конзервација.
Важно е да се истакне дека некои од предметите: месингана фолија, лимени прачки, цинобер, оловен карбонат и поека дамаст, се апсолутно уникатни.
Барба Миљенко вели дека не е сигурен дека сите предмети што ги извадил со свои раце од бродот нашле засолниште во музејот и во други официјални институции каде што можат да бидат сведоци на овој важен период од европската историја. Токму затоа, наведува тој, никогаш не сакал да оди во музејот и да ја види поставката. Сѐ до ова лето и можноста сега, во својата деветта деценија од животот, да ја раскаже својата страна од приказната во ексклузивно интервју за „Блумберг Адрија“.
Blooombreg Adria
„Ниеден човек не е остров сам за себе; секој човек е дел од континент, дел од Земјата; ако морето однесе грутка земја - Европа е помала, како да однело некаков ’рт, имот на твој пријател или твој сопствен имот“, рекол Хемингвеј во „За кого бијат камбаните“, а нашиот соговорник на тој начин ги објаснува своето животно мото и желбата да им го зачува на своите сонародници и на својата земја она што е дел од културното и националното богатство. Неговото разочарување било уште поголемо кога во тие години бил сведок дека немаат сите ист став. „Непознатоста на конечната адреса на некои предмети е повеќедецениска енигма, со која одамна престанав да се занимавам заради душевен мир. За некои предмети знаев дека се однесени на конзервација, а потоа планирани за музеј, но многу амфори и бронзени предмети се загубија засекогаш... Јас, кој веќе имав откопано многу предмети, слободно можев да земам што сакам, таков беше односот кон тоа богатство. Кој превари, тој товари. Затоа никогаш не можев да стапнам во музејот. Сега првпат ја видов поставката“, искрен е барба Миљенко.
Blooombreg Adria
Од прес-службата на Министерството за внатрешни работи на Република Хрватска велат дека немаат сознанија за предметите што се пронајдени на бродот „Гаљано Гросо“ во 1960-тите и објаснуваат дека последниот забележан случај на поврат на хрватски културен имот, незаконски изнесен и отуѓен со уништувањето на хидролокациите од Република Хрватска во 2006-2007 година, датира од 2017 година.
Тогаш од Италија беа вратени во Република Хрватска вкупно 19 предмети за чување и послужување храна и пијалаци што потекнуваат од остатоците на австроунгарскиот патнички пароброд „Барон Гауч“, кој од потонувањето во 1914 година се наоѓа западно од островот Бриони. Споменатиот брод е заштитен и заведен во Регистарот на културни добра на Република Хрватска како едно од највредните наоѓалишта во хрватското подморско подрачје.
Предметите трајно се чуваат во Историскиот и поморски музеј на Истра во Пула, по чија иницијатива, врз основа на Директивата на ЕУ 2014/60 за враќање предмети од културно наследство незаконски отстранети од територијата на земја-членка, Министерството за култура и медиуми на Република Хрватска во 2016 година почна постапка за враќање на наведените предмети.
Предметите од бродот како важни сведоци на една ера
Железниот сандак е најинтригантниот предмет од товарот на потонатиот брод, сведочи Бариќ, бидејќи сите верувале дека во него се наоѓаат највредните скапоцености, па затоа и апетитот бил поголем. Но тој вели дека кога успеале да го отворат, во него биле складирани текстилни предмети: бала свилен дамаст од 54 метри, три долги бели кошули и осум волнени капи. Сите текстилни предмети биле исчистени и конзервирани во компанијата АББЕГО (ABBEGO) во Ригесбург кај Берн, според официјалната веб-страница на роднокрајниот музеј „Биоград на море“.
Од другите пронајдени предмети, повеќето се опрема и инвентар на бродот: две големи сидра, девет бронзени топа, неколку топовски топчиња.
Blooombreg Adria
Од готовите производи, најмногубројни се стаклените луксузни предмети: чаши, шишиња, стомни, чинии, тркалезни и леани прозорски стакла, како и мали тркалезни и квадратни огледала. Според финоста и квалитетот на изработката, утврдено е дека стаклото потекнува од една од венецијанските работилници во Мурано. Посебна група се предметите од кобалтно стакло и темнокафено стакло и мали стаклени мониста во големи количества, со различни бои и големини.
Свеќниците се на второ место по бројност и по убавина. Пронајдени се два вида: ѕидни и тавански - висечки. За разлика од стаклените предмети, тие биле направени на северот на Европа, најверојатно во Либек. На врвот на таванскиот свеќник има декоративен елемент на кој е прикажан двоглав крунисан орел. Се смета дека двоглавиот орел е преземен од хабсбуршкиот грб. Свеќниците биле транспортирани расклопени и сортирани по делови. Поединечно се пронајдени 602 парчиња од свеќници, од кои може да се состават осум лустери и шеесет ѕидни свеќници, се наведува во презентацијата на музејот.
Од керамичките предмети се пронајдени три вида: едноставни кујнски садови, насликана мајолика и гравирана керамика.
Покрај наведените предмети, на товарот на трговскиот брод му припаѓале и голем број предмети за секојдневна употреба: напрстоци, игли за шиење, игли топуски, жилети, очила за вид, ножици, разни видови прапорци, две прецизни ваги.
Суровините и полупроизводите го сочинуваат најголемиот дел од товарот по тежина и број. Доминираат месингани предмети во три форми, потоа лимени прачки (има извадено повеќе од 1.000 кг), 10 топчиња цинобер (тешки повеќе од 1.000 кг) и оловен карбонат - белило, исто така во големи количества. Во 1972 година за првпат е пронајден бел лим во форма на правоаголни тенки плочи. Тоа е, всушност, челичен лим обложен со калај, многу отпорен на корозија. Тој се произведувал во Чешка и Саксонија, а се користел за производство на огледала.
Blooombreg Adria
Нуркањето на барба Миљенко, покрај спасувањето на богатството на напуштениот брод и вкусната риба, му донесе и други вредни животни искуства што треба да се запаметат: „Кога сте родени на море, целиот живот ви е море, а нуркањето е само еден од начините, за мене додуша значаен, да се соживеете со морето. Некаде околу ова време, кога се случи откривањето на бродот, бев ангажиран од италијанска филмска продукција на чело со режисерот Франко Роси да изведувам тешки сцени на нуркање во ТВ-серијата „Одисеј“, во која глумеа ѕвезди како Ирене Папас, Беким Фехмиу, Барбара Бах. За потребите на снимањето на филмот „Битка за радар“ за историската воздушна битка за Британија (јули-октомври 1940 г.), чија победа многу се должи на технолошката иновација на развојот на системот за радарски станици создадени пред Втората светска војна под покровителство на Владата на Велика Британија, беа донесени италијански нуркачи. Тие не можеа да ја изведат тешката сцена, па повторно ме повикаа мене. За неколку дена од снимањето заработив една годишна плата и почнав да штедам за мојата прва куќа“, низ насмевка се присетува барба Миљенко.
И додека тој брза да се врати дома од музејот бидејќи е веќе време за ручек, го прашувам каков е неговиот план за понатаму. Одговорот, претпоставувате, е: „Па, се знае - на риболов!“
