Прашавме македонски креативци дали вештачката интелигенција им ги загрозува правата

Во последните години примената на вештачката интелигенција (ВИ) започна да се наметнува во креативните индустрии. Музиката и графичкиот дизајн се области во кои оваа технологија има значајно влијание, како во однос на производството на нови дела, така и во контекст на заштитата на авторските права.

Прашањaта за правата на авторите и етичките проблеми што произлегуваат од користењето на ВИ во овие области се сè поактуелни и го привлекуваат вниманието не само на професионалците туку и на пошироката јавност, па оттука „Блумберг Адрија“ контактираше со двајца експерти, Димитрије Марковиќ, музички продуцент и раководител на операции на платформата за продажба на музички композиции WAVS.com и Игор Делов, графички дизајнер, кои ни понудија своја перспектива на темата.

Музика создадена од машини: Етички и правни дилеми

Во музиката, најголемиот проблем произлегува од обуката на ВИ-алгоритмите, без дозвола и лиценци за користење постојни композиции.

„Алгоритмите за тренирање на ВИ често се базирани на постојни музички дела, а сè додека нема конкретни правни рамки за тоа, може да се јават проблеми со авторските права. Во основа, генерираната музика користи човечко творештво без да ги признава правата на оригиналните автори“, истакнува Марковиќ.

Ова прашање е јасно видливо во актуелните правни спорови меѓу големите музички издавачки куќи и компаниите што развиваат ВИ-алатки за генерирање музика. Спорот меѓу „Сони мјузик“ (Sony Music), „Јуниверзал мјузик“ (Universal Music) и „Ворнер мјузик“ (Warner Music) од една и „Суно“ (Suno) и „Удио“ (Udio) од друга страна го отвора прашањето за законските рамки и компензирањето на авторите чии дела се користат без нивна дозвола.

Разврската на овој спор би требало да создаде преседан за односот меѓу новите ВИ-алатки и традиционалните методи за создавање и издавање музика.

Како етички проблем се издвојува и објавувањето на ВИ генерирани композиции на платформите за консумирање музика, односно нетранспарентноста околу нивната природа.

Димитрије Марковиќ Приватна архива

Всушност, слушателите не знаат дали слушаат ВИ генерирана музика, односно го сметаат спротивното – дека слушаат музика создадена од луѓе, а не од машини.

„Таквата музика крши повеќе авторски права, додека се консумира на платформи што луѓето ги плаќаат и кои мораат по закон да се грижат за правата на авторите“, посочува нашиот соговорник.

Но иако ова поставува сериозни правни и етички дилеми, Марковиќ верува дека не треба да се паничи. „ВИ не е ништо повеќе од алатка, иако може да замени одредени аспекти на производството на музика, таа не може да го замени човечкиот фактор на креативноста“, дециден е тој.

Според него, оваа технологија секогаш ќе произведува музика што звучи познато или ќе креира комбинации од веќе постојни стилови, односно секогаш ќе се одликува со некаков „шум“ или карактеристики што не можат целосно да го заменат уникатниот човечки пристап.

„Искусното уво препознава ВИ-композиции со речиси стопроцентна точност. Ние и нашиот тим во WAVS при секојдневен преглед на апликации за композиции се занимаваме со препознавање на делумното и суптилно користење на ВИ. Композициите што  се 100 отсто генерирани од овие алатки не ни претставуваат никаков предизвик“, нагласува Марковиќ.

Помош или замена за човечката креативност?

Во контекст на графичкиот дизајн, Игор Делов го истакнува истиот проблем, но од поинаква перспектива. Според него, човекот, односно творецот, е транзистор преку кој тече и се реализира универзалната креативна енергија.

„Нашите дела се резултат на она што го гледаме, читаме и слушаме – производ на нашето опкружување“, вели Делов и во проблематиката поврзана со вештачката интелигенција навлегува со една интересна споредба.

„Јунг, во неговата книга ‘Човекот и неговите симболи’, го наведува примерот со еден композитор што во своите зрели години напишал авторска песна со минимални, но забележливи сличности со една стара народна песна што ја слушнал како дете. На оваа тема го препорачувам документарниот филм ‘Чија е оваа песна?’ (Whose Is This Song?) од режисерката Адела Пеева“, посочува тој.

Тоа донекаде е случај и со ВИ, која користи огромна база на човечки трудови што служат како „инспирација“. Оттука, и Делов смета дека ВИ треба да служи како алатка што ќе го олесни човечкото создавање и работење во добра, морална и конструктивна насока, а не да создава дополнителни правни ограничувања и креативни бариери.

Игор Делов Приватна архива

Тој посочува дека во доменот на графичкиот дизајн, моментално ВИ значително влијае врз заменувањето на традиционалната понуда за пократки и поедноставни проекти, каде што буџетот и временската рамка имаат одлучувачка улога.

„Но кога станува збор за поголеми проекти во областа на бренд-идентитетот, плакатот, пакувањето или графичкото обликување на книга – каде што квалитетот, естетиката, концептот и уметничкиот аспект се од најголема важност – човечката улога е клучна и, според мене, незаменлива“.

Во контекст на неговата професија, тој вели дека дозволува вештачката интелигенција да му помогне во првичните фази од изработката на еден проект, за истражување на заднината и приказната на проектот и за концептуализирање на идејата, односно нејзино скицирање.

„Крајната одлука, имплементација и решение сепак остануваат во рацете на дизајнерот, кој има слобода и избор да ги процени квалитетот, естетиката и изработката на финалниот резултат“, вели авторот, кој додава дека вистински креативец што има високи естетски стандарди и критериуми многу често е незадоволен од реализацијата на делото со помош на ВИ.

Despositphotos

 

Како да се заштити трудот на креативците?

И двајцата соговорници го откриваат заедничкиот проблем во нивните индустрии: како да се регулираат правата на авторите во светот на ВИ?

За Марковиќ, важно е да се развијат механизми за компензација на авторите чии дела се користат за обука на вештачката интелигенција и, според него, тоа ќе биде во слична форма на компензацијата за авторски права денес.

„Најфер и правичен систем би бил систем многу сличен на моменталниот што ги опфаќа авторските права, но доколку се прошири и ги опфати генерираните композиции. Авторите чии дела биле користени како инспирација за секоја генерирана композиција би добиле компензација од компаниите сопственици на овие алатки“, смета тој.

Позитивно навестување за ова е неодамнешната спогодба помеѓу „Антропик“ (Anthropic) и група книжевни автори, на кои „Антропик“ им исплати 1,5 милијарда долари како отштета за нелегално стекнување со нивниот пишан материјал што бил користен за обука на ВИ-алгоритми.

„Верувам дека слична спогодба ќе се случи и на музичкото поле и ќе се развие соодветен систем. Не верувам дека ќе биде совршен, но сметам дека ќе биде доволно достоен“, вели музичкиот продуцент.

Слично размислува и Делов. „Мојата перспектива е дека ВИ треба да биде средство што го забрзува процесот на работа, но не може да го замени креативниот процес на човекот. Затоа, авторските права треба да се адаптираат за да ги опфатат новите реалности што се наметнуваат со новата технологија“.

Со други зборови, иако технологијата продолжува да се развива, потребата за регулирање на правата на авторите, било да станува збор за музика или за визуелни дела, е повеќе од актуелна. Одговорност на правниот систем е да ја креира рамката што ќе го заштити правото на креативците и ќе го обезбеди фер систем за компензирање на авторите, без да се создадат пречки за напредокот на технологијата.

И Марковиќ и Делов се согласуваат дека ВИ не треба да се гледа како замена за човечката креативност, туку како алатка што го поттикнува и проширува процесот на создавање. Сепак, правните и етичките проблеми што произлегуваат од нејзината употреба треба да бидат решени. Авторските права, како и правото на интелектуална сопственост, ќе мора да се приспособат на новите реалности, а тоа ќе биде клучно за заштита на правата на креативците. ВИ, како технологија, може да биде огромна предност, но само ако се создадат јасни и фер правни рамки што ќе ги заштитат трудот и правата на оние што стојат зад оригиналните идеи и дела.