Минатата година ќе остане запаметена по драстичните промени на референтните каматни стапки, кои од екстремно ниски нивоа достигнаа рекордно високи вредности, незабележани во изминатава деценија, укажуваат од аналитичкиот тим на „Блумберг Адрија“ во новата анализа на каматните стапки во земјите од регионот, објавена на „Блумберг Адрија инсајт“. Со оглед на тоа што стапките на инфлација покажуваат упорност, монетарните власти сè уште чекорат кон зголемување на основните каматни стапки, кои, според нашите аналитичари, ќе останат високи подолг период.
Тие посочуваат дека предизвик за преносот на ваквите монетарни мерки врз каматните стапки на заемите беше и сè уште е големата ликвидност во банкарскиот систем.
„Нашата главна теза е дека ЕЦБ во наредните години ќе ја приспособува монетарната политика одржувајќи ги основните каматни стапки на повисоко ниво отколку во изминатите десет години (иако е можно пониско ниво од сегашното) и истовремено постепено ќе го истиснува вишокот ликвидност од системот. Тоа ќе доведе до натамошно зголемување на каматните стапки на заемите во повеќегодишен период“, велат аналитичарите.
Според нив, приспособувањето на монетарната политика ќе биде постепено бидејќи истиснувањето на вишокот ликвидност исто така ќе оди постепено, а поради тоа што евентуални нагли потези односно зголемувања би можеле да ѝ наштетат на стабилноста на финансискиот систем на еврозоната.
Какви се трендовите во земјите од регионот?
Од аналитичкиот тим на „Блумберг Адрија“ порачуваат дека политиката на ЕЦБ го поставува теренот за Словенија и Хрватска, но исто така е многу релевантна за земјите од регионот што не се членки на ЕУ поради високата евроизација и употребата на стапките на Еурибор.
„ЕЦБ се обврза да ја ограничи инфлацијата и веќе ги подигна каматните стапки за 375 базични поени, а сега забрзува и со квантитативното затегнување. Истовремено, централните банки што се дел од системот на Европската монетарна унија (ЕМУ) ’крвават’ пари со оглед на тоа што банките го депонираат вишокот ликвидност кај централните банки по високи депо-стапки. Промените во монетарната политика и очекувањата за понатамошно затегнување влијаеја врз стапките на Еурибор, а најдобар показател за тоа е стапката на шестмесечниот Еурибор, која се зголеми над 3,7 проценти во мај годинава“, велат од нашиот аналитички тим.
Нашите аналитичари информираат дека каматните стапки на новите заеми во Словенија достигнале 4,8 проценти во март 2023 година (+2,6 п.п. годишно), додека каматите на новите депозити за деловниот сектор (кои зафаќаат околу еден процент од вкупната депозитна база) се зголемиле само за 1,3 п.п. на годишно ниво во истиот период.
„Високата депозитна база и слабите изгледи за кредитирање им овозможуваат на банките да ги задржат трошоците за изворите на финансирање на пониско ниво. Кредитната активност забавува, зголемувајќи се само 3 проценти на годишно ниво во март 2023 (трипати побавно од една година претходно)“, посочуваат од нашиот аналитички тим.
Тие очекуваат бавно да оди преносот кон повисоки каматни стапки во Хрватска, бидејќи придобивките од влезот во еврозоната дејствуваат во спротивна насока.
„Каматните стапки на новите заеми се зголемија за 2,1 п.п. на годишно ниво во март 2023 година, додека каматните стапки на новите депозити пораснаа за 1,7 п.п. (околу 6 проценти од депозитната база)“, велат аналитичарите.
Оттаму додаваат дека во Србија каматните стапки се веќе приспособени, што беше поттикнато од рестриктивните монетарни политики на Народната банка на Србија и ЕЦБ, а со оглед на тоа што најголемиот дел од кредитното портфолио е во евра и е поврзано со стапките на Еурибор.
„Каматната стапка на новите кредити се зголеми за 4,1 п.п. на годишно ниво во март 2023, додека каматната стапка на новите депозити порасна за 3,5 п.п. во истиот период (околу 3 проценти од вкупната депозитна база)“, велат аналитичарите.
Тие информираат дека во Македонија се забележува бавен пренос на каматните стапки иако имаше значително зголемување на основната стапка, а земјата исто така делумно се потпира и на стапките на Еурибор.
„Каматните стапки на новите кредити пораснаа за 1,5 п.п. на годишно ниво во март 2023, додека каматната стапка на новите депозити се зголеми за 1,4 п.п. Со оглед на тоа што соодносот кредити-депозити од 87 проценти укажува на висока ликвидност, каматните стапки растат бавно за да се задржи кредитната активност“, велат аналитичарите.
Според нив, највисока ригидност кај каматните стапки покажува Босна и Херцеговина. Имено, во отсуство на каматни стапки од домашна монетарна власт (монетарната политика ја води валутен борд), каматните стапки на заемите се врзани за Еурибор или за просечната каматна стапка на новите депозити, иако најголемиот дел е со фиксна каматна стапка.
ЕЦБ на крстопат
Средината на 2023 година е клучна за монетарните политики, бидејќи стапките на инфлација се намалуваат, но со бавно темпо, велат нашите аналитичари.
„Централните банки размислуваат дали да заострат повеќе (и преку кој канал), колку време ќе биде потребно за дополнително да се материјализира преносот на досегашните зголемувања и колку вишокот ликвидност може да се намали за да се избегне нестабилност на финансискиот систем“, сметаат од аналитичкиот тим на „Блумберг Адрија“.
Според нив, ЕЦБ ќе се најде на крстопат, бидејќи од една страна е подготвена да дејствува понатаму, но од друга страна се обидува да обезбеди услови за меко приземјување, односно да не биде премногу рестриктивна.
„Очекуваме зголемување на каматната стапка од 25 базични поени во јуни 2023, со што би требало да заврши циклусот на зголемувања, што ќе биде условено од тоа дали стапките на инфлација ќе продолжат да забавуваат. Квантитативното затегнување ќе ѝ даде дополнителна поддршка на рестриктивноста на монетарната политика“, велат аналитичарите.
Тие сметаат дека фокусот понатаму ќе биде ставен на квантитативното затегнување, како и дека има простор за намалување на стапките на ЕЦБ веќе во првата половина од 2024 година.
Од нашиот аналитички тим посочуваат дека Народната банка на Србија веќе го паузира рестриктивниот циклус откако ја зголеми основната стапка на политиката на 6 проценти и очекуваат стапката да остане на тоа ниво понатаму.
„Стапката на инфлација (да се надеваме) достигна врв во март 2023, поддржана од високиот базен ефект од 2022 година, и очекуваме поголемо влијание на одлуките на монетарната политика во следните месеци. И покрај тоа што ја оценуваме стапката од 6 проценти како доволно висока, но не премногу рестриктивна, сметаме дека алтернативно сценарио на НБС е повторно да ја подигне основната стапка, што би повлекло зголемување на каматите. Ова под услов стапката на депозитниот капацитет да остане непроменета и да нема дополнителни трошоци за НБС“, велат нашите аналитичари.
Народната банка на Македонија ќе ја зголеми основната камата до шест проценти
Кога станува збор за Македонија, од аналитичкиот тим на „Блумберг Адрија“ очекуваат дополнително зголемување на основната камата од 25 базични поени до ниво од 6 проценти во месеците што доаѓаат.
„Стапката на инфлација е во тренд на намалување од октомври 2022 година, што го ослободува притисокот централната банка да дејствува поагресивно. Очекуваме резултатите од монетарното затегнување дополнително да се видат во наредните месеци (бидејќи каматните стапки полека се приспособуваат), обезбедувајќи стабилен надолен тренд на стапката на инфлација“, велат аналитичарите.
Со оглед на сѐ уште големата ликвидност, од нашиот аналитички тим очекуваат каматните стапки Еурибор да се задржат на ниво од околу 3,75 проценти до крајот на 2023 година, односно да се стабилизираат под основната стапка на ЕЦБ, при што се очекува таа да достигне 4 проценти до крајот на 2023 година.
„Како што се зголемува квантитативното затегнување и созреваат кредитите дадени преку инструментот за долгорочно финансирање на европскиот систем (TLRTO), постои ризик стапките на пазарот на пари повремено да се зголемуваат повеќе. TLTRO што достасува во јуни 2023 (близу 500 милијарди евра) ќе фрли светлина на нерамномерната распределба на ликвидноста меѓу банките, а зголеменото нарушување на банкарскиот систем може да доведе до раст на шестмесечниот Еурибор до стапка од 4 проценти“, објаснуваат нашите аналитичари.
Тие очекуваат каматните стапки и на заемите и на депозитите да имаат нагорен тренд до крајот на 2023 година.
„Во споредба со депозитите, каматните стапки на кредитите имаат поголем потенцијал за раст, поради повисоките референтни стапки, но и поради повисоките премии за ризик. Економското забавување се заканува да ги нагласи ранливостите во реалната економија, што ќе го зголеми ризикот при одобрување заеми од страна на банките и ќе влијае во насока на зголемување на каматните стапки“, укажуваат нашите аналитичари.
Според нив, зголемените камати ќе ја намалат побарувачката за кредити, бидејќи ќе поскапи задолжувањето на приватниот сектор, а несигурното опкружување ќе ја намали потрошувачката, особено на долг рок (инвестиции и домување).
„Важно е дека сè додека има силен вишок ликвидност во системот, банките ќе пласираат пари кај централната банка, со што ќе го задоволат својот апетит за профит и ќе ги ублажат нагорните притисоци од каматните стапки на заемите. Каматните стапки на депозитите ќе растат нешто побавно, со оглед на тоа што ликвидноста е висока и нема потреба за привлекување поголем депозитен потенцијал“, сметаат нашите аналитичари.
