.webp){kind=icon}
Можеме да живееме подобро, дури и во конфликтни зони, но само ако така одлучиме. Ви претставуваме пример за соживот на различни етнички групи во селото Баљвине во Босна и Херцеговина, дури и за време на војната.
„Дост“ е збор што доаѓа од турскиот јазик и значи пријател, но не каков било пријател. За подобро да го разбереме ова, ќе го претставиме преку приказната за два „доста“ - Србин и Бошњак кои живееле во исто село, растеле заедно во хармонија, секогаш си помагале и со задоволство го посетувале својот „дост“ на кафе и добар разговор. Нивната меѓусебна доверба и почит се градела со текот на годините, а својот врв го достигнала за време на војната во Босна и Херцеговина, која, за жал, уништи многу врски и однесе животи. Двајцата соседи и денес живеат во исто село, се почитуваат и живеат во слога и не само што се „дост“ еден на друг, туку традицијата ја пренеле и на помладите генерации од нивните семејства.
„Ех, да беше вистина“, ќе си помислите... Но, ова не е измислена приказна. Запознајте го Баљвине, село кое остана недопрено за време на војната во Босна и Херцеговина, додека Србите, Бошњаците и Хрватите се судрија во околните градови. Ова село е пример за заеднички опстанок и меѓусебна поддршка меѓу соседите без разлика на етничкото потекло и религијата. Луѓето во ова село се собираат на заедничка молитва, која е посветена на желбата за подобар живот.
Поглед на селото Баљвине/фото: Рок Жупанчич
Баљвине е едно од местата што војната и политичките сплетки поврзани со неа, барем навидум, ги заобиколија. Овој феномен се изучува на Факултетот за општествени науки на Универзитетот во Љубљана и со ова сакаат да покажат дека конфликтот меѓу припадниците на различни етнички групи е секогаш прашање на избор, а не нешто предодредено. Во рамките на проектот „Анксиозен мир“, тие веќе неколку пати го посетија Баљвине и уште неколку места на територијата на поранешната југословенска држава, каде што слушнаа приказни слични на онаа напишана погоре. Како дел од проектот е креиран истражувачки труд во кој откриваат т.н анксиозности присутни во постконфликтните општества.
Етничка дистанца и поделени општества
Секој од нас има различно мислење за личност која е слична на нас во однос на јазикот, културата и/или религијата, а постоењето на разлики во овие и други карактеристики може многу да влијае на тоа мислење. Затоа е важно да се разбере концептот на етничка дистанца или оддалеченост, што сведочи за примарно негативното влијание на (наведените, но и други) разлики врз мислењата за луѓето од иста заедница. Иако етничката дистанца постои во сите општества и сама по себе не е условена од никаков конфликт, таа е видливо поприсутна во општествата кои поминале низ (вооружени) судари или конфликти, односно т.н. постконфликтни општества. Етничкото растојание заедно со конфликтот низ кој поминува одредено општество претставува рамка за појава и одржување на анксиозноста во постконфликтните заедници.
Каква врска има ова со анксиозноста?
Како што намалувањето на етничката дистанца може да биде чекор кон воспоставување подобри односи во општеството и заедничка иднина, големата етничка дистанца може да го отежне процесот на помирување и реинтеграција на луѓето, т.е. различните етнички групи по конфликтот, бидејќи тоа води кон чувство на недоверба, непријателство и одвоеност. На овие чувства треба да се додаде општото чувство на нелагодност што го придружува колапсот на политичкиот систем на една земја пред или за време на конфликтот. Во отсуство на систем во кој луѓето можат да веруваат, односите меѓу различните етнички групи доаѓаат до израз, етничката дистанца се зголемува, а често завршува со насилство, како во случајот со распадот на Југославија. Воената состојба и вооружените конфликти доведуваат до трауми, страв и вознемиреност кај луѓето во општеството, кои ги следат долго по завршувањето на самиот конфликт. Овие чувства можеме да ги завиткаме во терминот постконфликтна анксиозност, која се јавува во заедниците кои доживеале некаков конфликт во минатото, а особено е присутна во заедниците кои продолжуваат да се соочуваат со тензии и нетрпеливост помеѓу различните етнички и други групи.
Постконфликтната анксиозност може да биде предизвикана од страв од нов конфликт, страв од губење на саканите, економска нестабилност и неизвесна иднина придружена со недостаток од контрола врз неа. Накратко, постконфликтната анксиозност е составена од мозаик на испреплетени фактори, меѓу кои и покрај долгогодишното истражување, невозможно е да се утврди која е главната причина за анксиозноста, ниту пак кој фактор има поголемо влијание врз неа. Сепак, оваа мрежа на фактори можеме да ја поделиме на искуствени и структурни. Ако ги набљудуваме поединците во едно општество и проучуваме како нивните искуства (пред, за време и по конфликтот) влијаат на односите што ги имаат со другите, зборуваме за искуствената рамка. Од друга страна, не смееме да го игнорираме фактот дека истите овие искуства се условени од дадени околности, односно од општествениот и материјалниот простор во кој се одвиваат - тогаш зборуваме за структурна рамка. Додека претходните истражувања ја разгледуваа постконфликтната анксиозност преку едното или другото, нашиот тим предлага да се проучуваат двете рамки истовремено.
Со разбирање на врската помеѓу искуствените и структурните рамки кои предизвикуваат вознемиреност по конфликт, индиректно доаѓаме до врската помеѓу самата анксиозност и етничката дистанца во едно општество. Како што конфликтот ги акцентира и продлабочува разликите меѓу етничките групи во општеството, етничката дистанца меѓу нив се зголемува. Вознемиреноста предизвикана од судирот на искуствени и структурни фактори обично ја одржува оваа етничка дистанца, а во одредени ситуации може и да ја зголеми. Ова е предизвик со кој се соочуваат постконфликтните општества и за негово надминување потребни се долгорочни и систематски напори.
Солидарност
Кога се зборува за економскиот аспект на селото, треба да се нагласи реципроцитетот и солидарноста меѓу жителите. Имено, секогаш кога се зборува за овие два аспекта, тие го нагласуваат пристапот до вода за пиење во селото. Бидејќи го немале тоа (и се‘ уште го немаат), секогаш морале да се потпираат еден на друг. Најстариот жител на селото истакна дека си помагале со тоа што помладите редовно им носеле вода на постарите, без разлика дали се Бошњаци или Срби. И денес - и покрај тоа што повеќето од нив веќе работат во соседниот град - тие остануваат скромни и одржуваат аспекти на реципроцитет и солидарност. Тоа го потврдуваат и резултатите од анкетата спроведена на примерок од 47 лица која открива дека жителите сметаат дека се горе-долу материјално рамноправни и дека никој немал или се‘ уште има подобри или полоши економски можности.
Ден во Баљвине пред селската продавница/фото: Рок Жупанчич
Би можело да се каже дека недостигот од материјални средства е она што ги „приморало“ селаните да развијат систем на меѓусебна помош што опстанал до денес.
Улогата на дискурсот и пример(и) од практиката
Дискурсот може да одржува етничка дистанца преку различно претставување на конфликтни теми и ситуации во медиумите и политиката. Ова ги охрабрува луѓето да зборуваат за тоа кој е виновен за избувнувањето на конфликти, за економската состојба во општеството, кој има помалку или повеќе можности за нормален живот и работа, а како одговор на овие прашања најчесто се наметнуваат припадниците на другите етнички групи. Логично, меѓусебното покажување со прст само ја зголемува етничката дистанца меѓу луѓето во општеството, а со тоа и тензијата, односно нетрпеливоста меѓу групите. Спротивно на тоа, ако се промени начинот на кој луѓето зборуваат за конфликтот што го доживеале, дискурсот може да ја намали и етничката дистанца. Како што влијае на етничката оддалеченост, дискурсот влијае и на самата анксиозност, а кога станува збор за постконфликтни општества, можеме да го разбереме како дел од природната состојба. Оваа состојба е важно да се препознае за да им се помогне на луѓето да се соочат со нивната анксиозност, што исто така ќе ја намали етничката дистанца и ќе помогне да се надминат поделбите во општеството. Некои од начините да се постигне ова се психолошка поддршка, социо-економска стабилизација и развој на политики кои промовираат помирување и разбирање меѓу различните етнички и религиозни групи.
Ова го отвора патот за понатамошно истражување на поделените општества, без разлика дали во Босна и Херцеговина, Косово и Метохија, Северна Македонија или кое било постконфликтно општество, а прашањето што се поставува насекаде е - зошто е толку предизвикувачки да се намали етничката дистанца и да се подобрат односите во пост-конфликтните општества.
На Факултетот за општествени науки на Универзитетот во Љубљана се обидуваат да се доближат до одговорот на ова прашање со проучување на меѓучовечките односи на места како Баљвине и Косовска Каменица. Косовска Каменица беше избрана и како необичен пример за град кој го прескокна конфликтот, што е спротивно на голем број градови каде што етничката оддалеченост останува висока и покрај напорите за нејзино намалување.
Основното училиште во селото/ фото:Рок Жупанчич
Наместо да ги оживуваме старите несогласувања, да ги истакнуваме разликите и да промовираме омраза, мора да се потсетиме на фактот дека сите поединци имаат донекаде слични желби и цели за мирен живот и благосостојба. Затоа мора да се фокусираат на заедничките интереси, да простуваат и да учат заедно.
Иако анксиозноста сама по себе е тешко да се надмине, важно е да се знае дека постои и дека, покрај неа, треба да се залагаме за долгорочен мир - односно со соодветно ублажување на последиците од неа и со затворање на маѓепсаниот круг што аксиозноста дополнително го шири. Идејата за „испреплетена мрежа“ на фактори би можела да ги обликува идните програми и проекти, со цел т.н. постконфликтна реалност правилно да биде насловена.
