Дали воопшто е можна глобализација

Некогаш беше распространето мислењето дека трендовите на глобализацијата се нешто неизбежно, исто како и времето. „Глобализацијата не е нешто што може да го запреме или исклучиме: таа е економски еквивалент на силата на природата, како ветерот или водата“, рече американскиот претседател Бил Клинтон за време на говорот во Ханој во 2000 година. Неговиот британски колега, премиерот Тони Блер, се согласи со тоа на конференцијата на Лабуристичката партија во 2005 година. „Слушам луѓе што велат дека треба да застанеме и да водиме дебата за глобализацијата. Тоа е како да се дебатира дали есента треба да следува по летото. Во Кина и во Индија не разговараат за тоа. Тие ги користат можностите што ги носи глобализацијата на начини што ќе ги променат нивните животи, а исто така и нашите“.

Оваа општоприфатена метафора, заснована на претпоставките дека светот станува сè помал и попристапен, дека границите ќе се отворат и слободната трговија ќе расте, е на удар во последните десет години. Можеби и засекогаш ја изгуби смислата во изминатите неколку месеци.

Американскиот претседател Доналд Трамп вети царини, масовни депортации и повлекување од воените сојузи и мултинационалните договори за климатските промени. Значајни порази претрпеа умерени политичари во Канада, Франција и Велика Британија, додека германската влада на канцеларот Олаф Шолц, кој доаѓа од редот на социјалдемократите, падна и го отвори патот за подем на националистичките партии. Во меѓувреме светските лидери, речиси без исклучок, ја напуштија идејата дека, и покрај краткорочните тешкотии, глобализацијата ќе донесе просперитет за сите.

Што се случи? Во текот на минатите 40 години економскиот раст на Кина се зголеми бидејќи пазарите се отворија за нејзините производи, а 800 милиони кинески граѓани се извлекоа од сиромаштија. Последиците за развиените земји беа многу потешки.

Додека богатите стануваа уште побогати – само САД добија 700 нови милијардери од 1990 година – производствените центри во САД и Западна Европа пропаѓаа, а средната класа стагнираше. Кумулативниот ефект од сето ова се прелеа во електоратот, поставувајќи го теренот за неортодоксните политичари и потенцијални автократи што брзаат да покажат дека глобализацијата е сè само не неизбежна.

„Очигледно наративот беше погрешен, а споредбата со природните сили беше погрешна“, вели Дани Родрик, професор на „Харвард Кенеди скул“ (Harvard Kennedy School). „Глобализацијата не падна од небо во нашиот скут. Ние ja создадовме и може да ja промениме или поништиме“, рече Родрик.

Сега живееме во ера на таканаречена деглобализација, во која земјите им даваат приоритет на своите национални интереси пред тие на глобалните. Според податоците на Светската трговска организација (СТО), обемот на глобалната трговија со стоки се зголеми за 3,3 отсто во третиот квартал од 2024 година во споредба со истиот период претходната година.

Динамичниот глобален пазар создаде цели индустрии. Кинеските субвенции за домашните индустрии во областа на зелената енергија доведоа до пораст на компании како БЈД (BYD Co.), која низ целиот свет испорачува евтини електрични автомобили, како и до остар пад на цената на технологиите како соларни панели и батерии.

Администрацијата на поранешниот претседател Џо Бајден, која задржа многу царини од првиот мандат на Трамп, насочи 300 милијарди долари во иницијативи за чиста енергија преку Законот за намалување на инфлацијата од 2022 година, делумно поради тоа што на меѓународно ниво се очекуваа многу барања и напори за намалување на емисиите на стакленички гасови.

Никогаш не би помислиле дека глобализацијата наводно го губи значењето во некои индустриски гранки. „Јас не сум голема обожавателка на зборот ‘деглобализација’“, вели Карен Харис, извршна директорка на тимот за анализа на глобалните макроекономски и социјални движења „Макротрендс“ (Macro Trends Group) во рамките на компанијата „Бејн енд ко“ (Bain & Co). Иако, секако, постои тенденција да не зависите премногу од несигурни партнери во прашањата за националната безбедност, Кина и САД се фокусираат на други аспекти на глобалната економија“, вели Харис.

Оваа комплицирана динамика ги доведе приврзаниците на глобализацијата во непријатна позиција. Светскиот економски форум (чиј годишен собир на деловната и политичка елита се одржа во втората половина на јануари во швајцарскиот зимски центар Давос) се обидува да се справат со оваа ситуација. „Сега во центарот е националниот интерес, а помалку глобалниот интерес“, вели Берге Бренде, претседател и извршен директор на форумот. „Меѓутоа, трговијата и инвестициите беа моторот на растот во последната деценија, а растот значи и просперитет“, рече Бренде.

Тој сè уште гледа можност да постигне глобален договор за контрола на пандемии, сајбер-безбедност и други прашања. Брзиот развој на технологии како вештачката интелигенција, додава тој, ќе бара мултилатерална координација. Да се дозволи вештачката интелигенција да се развива неконтролирано, на пример, да се интегрира во нуклеарно оружје, би било катастрофално.

Исто како што забрзаната глобализација беше добредојдена сѐ додека поголемиот дел од јавноста не заклучи дека носи повеќе штета отколку добро, така и деглобализацијата ќе го доведе во прашање основниот концепт на кој се заснова глобализацијата - консензус - и тоа може да се случи порано отколку што мислат сите. Како што вели Бренде, „мора да се обидеме да создадеме некаков ред во овој свет без ред“.

 

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар