ММФ: Македонија ќе биде меѓу најпогодените за јаглеродното приспособување

Македонија е една од земјите што ќе бидат најпогодени од механизмот за јаглеродно гранично приспособување (од англиски: Carbon Border Adjustment Mechanism – CBAM), чија почетна фаза почна да се применува во Европската Унија од 1 октомври минатата година. Оттогаш од увозниците се бара да ги пријават релевантните податоци за емисиите на јаглерод диоксид за производите што ги продаваат во ЕУ, но не се обврзани да ја плаќаат таксата (своевиден данок за емисиите) до 1 јануари 2026 година. Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) во последниот заклучок за земјава по членот IV минатата недела предупредува на обврските од механизмот и последиците за Македонија.

„Северна Македонија е изложена на климатските промени и ќе биде под влијание на механизмот за јаглеродно гранично приспособување на ЕУ. Решавањето на овие предизвици меѓу другото бара и подобрување на деловното опкружување и владеење на правото и забрзување на зелената транзиција“, изјави Бо Ли, заменик на генералниот директор на ММФ. 

Фондот нотира дека земјата има голем потенцијал да ги намали емисиите на јаглерод преку инвестиции во обновливи извори на енергија и деактивирање на старите електроцентрали на јаглен.

Овој механизам се применува на одредени увозни цени на јаглерод што се еднакви на внатрешната регулаторна цена на ЕУ што се наплаќа за емисиите, преку посебен данок за гранично приспособување. Во првата фаза CBAM ќе се применува за увоз на стоки интензивни на јаглерод - како што се цемент, железо и челик, алуминиум, вештачки ѓубрива, електрична енергија и водород - чие производство го зголемува согледаниот ризик за префрлање на производството („истекување“) во други земји што не го прават тоа. Целта е да се намалат емисиите на јаглерод, а истовремено да се зачува конкурентноста на ЕУ и на подолг рок да се поттикнат другите земји да наплаќаат трошоци за јаглерод од нивните сопствени производители.

Анализа на европските енергетски експерти покажа дека додека поголемиот дел од CBAM ќе се применува за индустриски поразвиени земји, како што се Русија, Кина, Велика Британија и Норвешка, земјите што се очекува да бидат најпогодени во релативна смисла се Мозамбик, Босна и Херцеговина, Украина, Србија, Северна Македонија, Црна Гора, Зимбабве, Молдавија и Албанија. Ниту една од овие земји нема значителен придонес во структурата на CBAM, но сепак тие ќе бидат значително погодени. Тоа сега го потврдува и ММФ.

До каде стигна законот за климатска акција?

Дека Македонија е на чекор до регулацијата и воведувањето давачка што треба да влијае за намалување на емисиите што придонесуваат за климатски промени, „Блумберг Адрија“ пишуваше уште во мај. Тогаш законот за климатска акција беше во фаза на финална обработка во Министерството за животна средина и требаше да биде готов до јуни лани. Сепак, и до денес тој не е поминат и не е усвоен од Собранието.

Законот предвидува таксата да ја плаќаат компаниите што извезуваат во Европската Унија. „Правните лица што вршат дејност односно активност и кои испуштаат стакленички гасови при вршење на дејностите се должни да плаќаат надоместок за емисија на стакленички гасови за секој тон верификуван емитуван јаглерод диоксид од емисии од согорување со користење методологија на масен баланс“, одговорија тогаш од Министерството за животна средина за „Блумберг Адрија“.

Од Министерството за животна средина тогаш немаа прецизни пресметки за тоа колку пари ќе собира државата по оваа основа. Таквите пресметки ќе се прават по носењето на подзаконските акти.

„Висината на надоместокот се утврдува како процент од пазарната вредност на дозволените емисии на европскиот регулиран пазар, скалесто, започнувајќи од не помалку од 2,5 отсто од висината на пазарната цена на дозволените емисии на европскиот регулиран пазар во моментот на стапување во сила на прописите, но не повеќе од 70 отсто од средната вредност на цената на европскиот пазар до 2030-та и истите тие треба да бидат верификувани“, велат од Министерството.

Сепак, овој закон има и поширок опфат и е еден од клучните на патот на зелената транзиција.