Македонија на чекор до воведување данок на јаглерод

Македонија е на чекор до воведување давачка што треба да влијае за намалување на емисиите што придонесуваат за климатски промени. Законот за климатска акција, кој во моментов е во фаза на финална обработка во Министерството за животна средина, предвидува плаќање на таканаречен надомест на јаглерод.

Таксата ќе ја плаќаат компаниите што извезуваат во Европската Унија. Или, како што се наведува, „правните лица што вршат дејност односно активност и кои испуштаат стакленички гасови при вршење на дејностите се должни да плаќаат надоместок за емисија на стакленички гасови за секој тон верификуван емитуван јаглерод диоксид од емисии од согорување со користење методологија на масен баланс“, одговорија од Министерството за животна средина за „Блумбрег Адрија“.  

Оттаму велат дека законот ја поминал фазата на јавна расправа и сега во него се вградуваат забелешките, па очекувањата се дека до крајот на јуни овој закон ќе биде испратен до Владата на усвојување, а потоа и до Собранието.

„Во согласност со позитивните правни процедури и законски одредби, спроведувањето на примената на пресметка и наплата на надоместокот за јаглерод ќе се применува откако ќе биде донесен законот за климатска акција од страна на Собранието на Република Северна Македонија, како и по донесување на подзаконскиот акт за утврдување на поблиските услови за пресметка и наплата на јаглеродниот надоместок“, велат од Министерството за животна средина и просторно планирање.

Зошто се воведува надоместокот?

Данок на јаглерод ќе се плаќа на енергентите како јаглен, нафта и природен гас, врз основа на очекуваните емисии од тие горива или врз основа на мерењата на СО2 емитирани од најголемите извори на загадување, како што се електроцентралите.

Ова треба да ги обесхрабри производителите што создаваат големи количества СО2  и да овозможи воведување други алтернативни енергенти со ниски емисии или без емисии на јаглерод.

Во практика ова значи дека електроцентралите што користат горива што се повеќе јаглеродно интензивни (како на пример, јагленот и мазутот) би платиле повисок данок на јаглерод по единица потрошена енергија од оние што користат природен гас. Изворите што се потпираат исклучиво на обновлива енергија (на пример, сончева или ветерна енергија, хидроенергија) не би биле оданочени. Целта е поттикнување на вакви инвестиции.

Блумберг Адрија

„Она што е најважно е што овие даночни стапки се доволни за да ја поттикнат РЕК Битола да почне да користи природен гас и моделирањето открива дека кога ќе се воведе данокот на СО2, електроцентралите на јаглен како РЕК Битола и ТЕЦ Осломеј по 2025 година нема да бидат економски исплатливи“, се наведува во студија изработена во соработка со УНДП.

Колку ќе чини надоместокот?

Од Министерството за животна средина засега немаат прецизни пресметки за тоа колку пари ќе собира државата по оваа основа. Таквите пресметки ќе се прават по носењето на подзаконските акти.

„Висината на надоместокот се утврдува како процент од пазарната вредност на дозволените емисии на Европскиот регулиран пазар, скалесто, започнувајќи од не помалку од 2,5 отсто од висината на пазарната цена на дозволените емисии на Европскиот регулиран пазар во моментот на стапување во сила на прописите, но не повеќе од 70 отсто од средната вредност на цената на Европскиот пазар до 2030-та и истите тие треба да бидат верификувани“, пишува во одговорот.

Студијата поддржана од УНДП покажува дека данокот на јаглерод треба да почне со осум евра за тон CO2 во 2025 година и да стигне до 28 евра за тон во рок од пет години. Целта е зголемувањето на данокот да биде постепено, да расте секоја година, за да им се овозможи на деловните субјекти и на потрошувачите да си ги планираат своите инвестиции со текот на времето, бидејќи ќе знаат како ќе се зголемува данокот во иднина.

Според истата студија, во просек, повисоките цени на енергијата што произлегуваат од данокот на јаглерод се очекува во 2030 година да ги зголемат трошоците на домаќинствата за електрична и топлинска енергија, како и за горивата за транспорт, за 93,50 евра. Сепак, очекувањата се дека до овој период и семејните приходи ќе растат, па уделот што ќе отпаѓа на данокот ќе се намалува како процент од приходите.

Парите што ќе се собираат по оваа основа, според Министерството за животна средина, ќе се користат за повеќе цели.

„Подобрување на процесот на декарбонизација на економските оператори и намалување на емисиите по единица производ, за подобрување на енергетската ефикасност, за поддршка на транзицијата кон зелено и одржливо производство и трансформација на енергија, за зајакнување на социјалната кохезија и подршка на регионите со јаглен до транзиција, поддршка на ранливите и енергетски сиромашни потрошувачи, програма за изработка на инвентари на стакленички гасови, како и за изработка на извештаи за системот на политики, мерки и проекции, реализирање активности за инвестиции погодни за климата, за образование во областа климатски промени...“, велат оттаму.

Данокот на јаглерод е најважна мерка за исполнување на обврските предвидени во договорот од Париз за климатските промени. Ако земјава не го воведе, емисиите од енергетиката во Македонија во 2030 година ќе се намалат вкупно за околу 3 проценти во однос на емисиите во 2017 година, а со неговото воведување овој процент во истиот период ќе стигне до 40 отсто во 2030-та и 42 отсто во 2040 година, споредено со емисиите во 2017 година.

Европските земји пропишаа данокот да стапи во сила од 2026 година, а во земјава треба да почне порано да се применува заради полесно приспособување на компаниите.