.webp){kind=icon}
Поранешниот премиер Димитар Ковачевски и поранешниот министер за внатрешни работи Оливер Спасовски одат на апанажа. Пред десетина дена, во речиси празната сала „Борис Трајковски“, дел од членовите на Комисијата за прашања на изборите и именувањата ги усвоија решенијата за остварување на правото на апанажа на двајцата членови на кои им престанала функцијата.
Повикувајќи се на Законот за Владата, поради изборот на преодна влада за спроведување избори, двајцата функционери поднеле барање за апанажа еден ден по престанокот на функциите на 29 јануари.
Колку време и колкава апанажа ќе земаат Ковачевски и Спасовски?
Според Законот за плата и други надоместоци на пратениците и другите избрани и именувани лица, функционерите на кои им престанал мандатот имаат рок од 30 дена да се вратат на старите работни места или да побараат апанажа, која им следува во зависност од тоа колку време биле на функцијата, но не подолго од една година.
„Ако мандатот на функционерот траел до шест месеци, тој има право на апанажа од три месеци. За мандат од шест до 12 месеци, следува апанажа половина година. Надоместокот е во траење од девет месеци за мандат од 12 до 24 месеци, а за подолг мандат од две години следува апанажа од една година“, се наведува во Законот за плата.
На Ковачевски и на Спасовски ќе им следува апанажа во траење од една година, бидејќи функцијата почнале да ја извршуваат на 17 јануари 2022 година, а на 28 јануари 2024 година тие биле разрешени.
Надоместокот е во висина на платата што именуваното лице ја добивало додека било на функцијата. Со одлуката на Уставниот суд за укинување на членот 4 од Законот за изменување и дополнување на Законот за плата и други надоместоци на избрани и именувани лица, висината на апанажата што ќе ја добива поранешниот премиер Димитар Ковачевски ќе биде 156.482 денара, додека на Оливер Спасовски 153.037 денари, колку што им биле и платите додека ја вршеле функцијата.
Покрај правото на апанажа, поранешниот премиер Димитар Ковачевски на првата седница одржана од техничката влада побарал и добил право на користење службено возило, кое му следува во согласност со Законот за Влада.
„На седницата, одржана на 30 јануари 2024 година, донесе одлука со која се дава на користење службено возило од типот „Шкода Суперб“ на претседателот на Владата на Република Северна Македонија на кој му престанала функцијата“ појаснуваат од Владата.
Треба ли да се исплатува апанажа?
Уставниот суд лани во март донесе одлука со која го укина членот 22 од Законот за плата и други надоместоци на избрани и именувани лица. Укинатиот член 22 предвидуваше дека апанажа им следува и на пратеници, функционери или раководни лица што поднеле оставка или биле разрешени од должноста. Со укинувањето на членот, овие лица го губат правото да добиваат надомест.
Судот, во своето образложение за укинување на членот, напиша дека во вакви случаи не постои никакво легитимно оправдување за постоење на материјални права што може да се користат по престанокот на функцијата, како што е пропишано со членот 22 од Законот.
„Ваквото целокупно нормирање во оспорената одредба не само што нема легитимна цел туку е непропорционално и исклучиво во корист на приватниот интерес на одредена група вршители на јавни функции, од каде што не може да се смета дека е во согласност со членот 8 став 1 алинеја 3 од Уставот“, образложи Уставниот суд лани во март.
Иницијативата за испитување на уставноста на сега веќе непостојниот член ја поднесе адвокатот Глигор Ќатоски од Струга.
Поранешниот премиер Димитар Ковачевски поднесе оставка на 25 јануари годинава. Неговата оставка е предвидена со членот 43 од Законот за Владата во кој е наведено: „Сто дена пред одржувањето избори за пратеници, а по претходна оставка на претседателот на Владата на Република Македонија, Собранието на Република Македонија ќе избере нова, преодна влада за спроведување избори на пратеници, предводена од нов претседател на Владата, кој го предлага најголемата политичка партија што го формира владиното мнозинство“.
Оставката на Ковачевски значеше и оставка на министерот за внатрешни работи Оливер Спасовски. Оттука, „Блумберг Адрија“ го праша адвокатот Ќатоски дали по оваа оставка следува апанажа или не.
Адвокат Глигор Ќатоски/Приватна архива
„За сите функционери што ќе поднесат оставка или ќе бидат разрешени пред завршувањето на мандатот не може да следува исплата на правото на апанажа. Поднесувањето оставка или разрешувањето поведува со себе некој вид одговорност поврзана со вршење на доверената функција. Па, поради тоа, оправдано се поставува прашањето за исплата на паричен надоместок на функционер што дал отказ или бил разрешен. Конкретно на прашањето, на цврст став сум дека на поранешниот премиер Ковачевски и поранешниот министер за внатрешни работи Спасовски не им следува право на исплата на апанажа“, вели Ќатоски.
За да нема недоумици и различни толкувања на можноста за апанажа, Ќатоски вели дека тој во поднесената иницијатива до Уставниот суд бил многу прецизен и побарал укинување на сите членови (од 19 до 25) од законот, односно побарал укинување на апанажата во сите случаи.
„Причината зошто баравме целосно укинување на апанажата лежи во чл. 9, ст. 1 од Уставот, каде што е предвидено дека граѓаните се еднакви во нивните слободи и права независно од нивната општествена положба помеѓу другото. Логиката, имајќи ја предвид оваа одредба, е следна доколку е предвидено право на апанажа за функционери, тогаш по истите тие правила треба предвидена апанажа и на сите други работници во државата“, објаснува Ќатоски.
Од уставните судии што одлучувале по иницијативата на струшкиот адвокат, судијата Дарко Костадиновски доставил и издвоено мислење, кое е спротивно на одлуката на Уставниот суд.
„Тој беше на мислење дека треба да бидат укинати сите членови 19-25, а не само чл. 22 од Законот за плата и другите надоместоци на избрани и именувани лица во Република Македонија“, објаснува адвокатот.
Колку нè чини апанажата?
Измени во постапката на исплатата на апанажите побара и Државната комисија за спречување на корупцијата (ДКСК) во 2021 година. ДКСК тогаш објави обемна анализа на оваа тема. Според наодите на комисијата, во периодот од 2015 до 2018 година најголем број апанажи исплаќаат Владата и Собранието.
Антикорупциска исто така констатирала дека од 107 лица што се стекнале со право на апанажа, пред да стапат на функција дури 100 (93,46 отсто) биле вработени и по завршувањето на мандатот не се вратиле на работното место.
Откако им истекло правото на апанажа, од 107 корисници, 89 лица (83,18 отсто) повторно се вработиле. Од нив, 46 се вработиле во државни институции, а 43 во приватниот сектор.
„Од ова произлегува дека избраните и именуваните лица по престанокот на функцијата на која се избрани максимално го користат правото на апанажа, пред сè поради високите износи што ги добиваат, а кои во согласност со законите се во висина на исплатената месечна плата“, стои во анализата.
Понатаму, ДКСК смета дека во насока на надминување на состојбата е потребно да се преиспита висината на апанажата и да се пристапи кон изменување и дополнување на законската регулатива во врска со правото на користење апанажа по престанокот на функцијата.
Наместо постапување по насоките на ДКСК, со последното зголемување на платата од 78 отсто за функционерите, апанажата стана уште поатрактивна.
Пред да стане премиер во 2022 година, Ковачевски две години беше заменик-министер за финансии. Во неговата биографија се наведува дека бил на менаџерски позиции во телекомуникациски компании заклучно со 2018 година. На крајот на 2017 година станал еден од основачите на „Пиксел груп“, компанија за производство на апарати за дистрибуција и контрола на електрична енергија. На отворањето на фабриката во мај 2018 година присуствуваа и тогашниот премиер Зоран Заев, вицепремиерот Кочо Анѓушев и повеќе министри од тогашната влада. Во септември 2020, Ковачевски своето сопствеништво во компанијата му го отстапил на неговиот партнер.
Што се однесува на претходната кариера на поранешниот министер за внатрешни работи Оливер Спасовски, тој бил на функцијата во неколку наврати од 2016 година наваму. Претходно бил пратеник во Собранието во неколку мандати. Пред да влезе во Собранието, до 2005 година бил советник на градоначалникот на Општина Куманово, а потоа до 2011 година бил секретар во истата општина.
Текстот е ажуриран со одговор од канцеларијата на портпарол на Владата и се однесува на типот на возило кое му дадено на користење на поранешниот премиер Димитар Ковачевски.
