.webp){kind=icon}
Стапката на инфлација во Македонија достигна 11,9 отсто од мај, што не се случило од деведесетите години од минатиот век. Главни причини за овој рекорден раст на инфлацијата во земјава се енормните поскапувања на храната и на енергенсите. Нашето истражување покажа дека слична мака имаат и повеќето земји од регионот Адрија. Србија, БИХ, Хрватска и Словенија, исто како и Македонија, се жртви на таканаречената „увозна инфлација“. Имено, сите ги трпат последиците од растот на цените на суровините и производите од увоз, што следува по започнувањето на војната во Украина и продлабочувањето на енергетската криза.
Рекордни поскапувања
Горивата во Македонија на почетокот на јуни достигнаа рекордни трицифрени цени, а рекорди во зголемувањето на цените имаше и во маркетите. Поради калкулациите на трговците и производителите периодично се јавува и недостиг од основни прехранбени производи како маслото за јадење, лебот, брашното, оризот итн.
Всушност, цените на некои производи во изминатиов период се зголемуваа буквално од ден на ден, што предизвика паника кај дел од граѓаните и масовно купување масло и брашно во поголеми количини. Тоа само дополнително ја разгоре инфлацијата, која што од почетокот на годинава расте со забревтано темпо.
Централната власт во Македонија се обиде преку антикризни мерки да го ублажи ударот од инфлацијата. Владата во два наврати воведе антикризни мерки и ги ограничи трговските маржи на основните прехранбени производи.
Од друга страна, Народната банка во три наврати од април до јуни постепено ја зголеми основната каматна стапка од 1,25 на 2 отсто како превентивен одговор на нагорните движења кај инфлациските очекувања. Покачувањето на основната камата од страна на централната банка е сигнал за период на повисоки камати и на штедните влогови и на кредитите, што би требало да придонесе за зголемување на штедењето и намалување на потрошувачката заради намалување на притисокот за раст на цените од страна на побарувачката. Сепак, прашање е колку тоа ќе има ефект ако се земе предвид дека стапката на инфлација главно е придвижена од страната на понудата.
Регионален проблем
Енормни поскапувања на храната и енергенсите можат да се забележат во сите земји од регионот. Според последните податоци, инфлацијата во Србија во мај ги надмина едноцифрените вредности и изнесуваше 10,4 отсто на годишно ниво. Весниците и списанијата забележаа најголем скок на цените – зголемување од 32 отсто. Втора на листата е категоријата која вклучува кафе, чај и какао, каде цените се зголемија повеќе од 25 проценти. Лебот и житариците, месото, рибата, потоа млекото, сирењето и јајцата, масла и мастите, зеленчукот поскапеа меѓу 15 и 21 отсто. Гледано пошироко, храната се плаќа за 16 отсто повеќе, а превозот за 15,7 отсто.
Во борбата против инфлацијата, НБС во април за првпат во последните девет години ја зголеми референтната каматна стапка за 50 базични поени, а потоа истото го направи и во мај и во јуни, па сега стапката е 2,5 отсто. Во зависност од натамошниот развој на светските настани ќе се оценува дали има потреба од дополнително заострување на монетарната политика.
„Според среднорочната проекција од мај, инфлацијата треба да има опаѓачка траекторија во втората половина од оваа година, а очекуваме таа да се врати на целните граници во втората половина на следната година“, соопшти неодамна НБС.
Власта во Босна и Херцеговина остана пасивна и без конкретни мерки и покрај рекордните нивоа на инфлација, која беше 14,4 отсто во мај 2022 година и 13,2 отсто во април. Пасивноста произлегува од две главни причини, општата политичка блокада и отсуството на активна монетарна политика, која во голема мера е условена од законодавството, односно од валутниот борд.
Централната банка досега само ги кажуваше фактите и не презема ништо. Оттаму укажаа дека „понатамошните шокови на меѓународниот пазар на храна и енергија и можното усогласување на цените на електричната енергија на домашниот пазар со меѓународните трендови може да доведе до инфлација до екстремни вредности“.
Централната банка очекува послаб инфлациски притисок во втората половина од годината, но пред се поради базниот ефект. Оттаму додаваат дека во 2022 година се очекува инфлација од 7,7 отсто.
Инфлацијата во Хрватска (мерена преку индексот на потрошувачките цени) во мај 2022 година, во однос на истиот период лани, е зголемена за 10,8 отсто, додека на месечно ниво пораснала за 1,4 отсто. Според податоците на Централното биро за статистика (ЦБС), во мај има годишен раст на цените на транспортот (19 отсто), храната и безалкохолните пијалоци (15,2 отсто), рестораните и хотелите (12,1 отсто), мебелот ( 11,7 отсто), домување, вода, струја, гас и други горива (9,2 проценти), облека и обувки (8,9 проценти) и рекреација и култура (6,6 проценти).
Гледано по посебни групи, најголем просечен годишен раст на цените од 21,5 отсто е остварен во групата енергија. Владата ги ограничи цените на горивата и со овој потег на краток рок го изгасна пожарот. Долгорочно ваквите мерки не носат многу добро за потрошувачите, бидејќи цените осцилираат многу повеќе по укинувањето на ограничувањата.
Рекордна инфлација од 10,4 отсто во јуни забележа и Словенија, што е највисоко од 1996 година. На полугодишно ниво инфлацијата достигна стапка од 8,2 отсто, а на месечно ниво 2,7 отсто, покажуваат податоците на Заводот за статистика. За високата годишна инфлација главно придонесоа поскапувањата на нафтените деривати, храната и електричната енергија.
Годишниот раст на цените, мерен преку усогласениот индекс на потрошувачки цени, изнесува 10,8 отсто. Ова е индексот што го користи Еуростат при пресметувањето на инфлацијата во земјите на ЕУ. Во мај инфлацијата во Словенија изнесуваше 8,1 отсто.
За севкупниот раст на цените на годишна основа најмногу придонесоа повисоките цени на струјата, гасот и другите горива. Гасот поскапе за 49,3 отсто, топлинската енергија за 43,6 отсто, а струјата за 29,3 отсто. Храната во просек поскапе за 12,8 отсто, а горивото за патничките автомобили за 34,5 отсто. Поради поскапите горива и транспортните цени поскапеа за 17,2 отсто. Рестораните и хотелите за една година ги покачиле цените за 9,2 отсто. Цените на стоките во просек се повисоки за 13,1 отсто, а на услугите за 5,3 отсто.
Инфлацијата во Словенија е висока и затоа што престанаа да важат повеќето мерки за ублажување на ефектите од високите цени на енергенсите, а Владата не го продолжи регулирањето на цената на моторните горива, туку ги ограничи маржите на трговците, што ги поскапи нафтените деривати. Како резултат на тоа, струјата поскапе за 53,9 отсто на месечно ниво, додека бензините и дизелот поскапеа за околу 10 отсто. На месечно ниво значително поскапеа и празничните пакети, поточно за 10,4 отсто. Храната во просек на месечно ниво поскапува за 1,6 отсто.
Според аналитичарите на „Блумберг Адрија“, растот на инфлацијата во овој регион ќе го достигне врвот во третиот квартал од 2022 година, а при крајот на годината ќе почне да опаѓа. Тие прогнозираат дека во 2023 година инфлацијата ќе се задржи над повеќегодишниот просек, главно поради ефектите од сегашните поскапувања. Се очекува цените на енергијата по енормниот раст да останат на сегашното ниво, доколку нема нови негативни влијанија од геополитичките тензии, а цените на храната да растат и во третиот квартал од 2022 година.
Текстот е напишан во соработка со колегите Ана Ристовиќ, Миро Солдиќ, Тео Зориќ и Марја Милич
