.webp){kind=icon}
Започнат е процес на подготовка на закон за заштита на деловната тајна, што е објавено на Единствениот национален електронски регистар на прописи (ЕНЕР).
Добропознат факт е дека правата од интелектуалната сопственост се огромен генератор на профит за компаниите што имаат сериозни бизнис-потфати. Меѓутоа, треба да се посочи дека покрај можноста да се искористуваат и монетизираат правата на интелектуалната сопственост, постои дополнителен суштински механизам за заштита на иновацијата, а следствено со тоа се заштитуваат и финансиските резултати.
Имено, заштитата на пристапот, знаењето и на деловните информации (т.н. ноу-хау) е неопходна за една компанија, бидејќи тие информации го сочинуваат експертското уникатно знаење на компанијата, кое е основа за монетизација на продуктот и/или услугата на компанијата.
Тие вредни знаења и деловни информации, кои се неоткриени и наменети да останат доверливи, се нарекуваат деловна тајна.
Македонија, за жал, досега немаше предвидено законски акт со кој конкретно ќе ги регулира прашањето и заштитата на институтот деловна тајна. Со оглед на тоа, бизнис-секторот нетрпеливо треба да го очекува конечното донесување на законот за заштита на деловната тајна, со кој ќе се воспостави рамка за заштита на неоткриените знаења и искуства и на трговските тајни од незаконско набавување, користење и објавување, а сето тоа преку создавање нормативни основи за заштита на деловната тајна од незаконско стекнување, користење и откривање.
Разумно е да се заклучи дека овој пристап се јавува консеквентно на скринингот за испитување на обемот на усогласеност на нашето право со правото на Европската Унија (ЕУ).
Со овој закон за заштита на деловната тајна е предвидено да се направи усогласување со директивата ЕУ 2016/943, која го опфаќа прашањето за заштита на деловната тајна.
Имајќи го предвид тоа, посочуваме дека за да може некое знаење и/или тековно откритие како информација на компанијата да се категоризира дефинициски како деловна тајна, таквата деловна тајна треба да ги исполнува кумулативно следните три предуслови:
1) да биде тајна, во смисла дека, како објект или пак со прецизната конфигурација и склопување на своите компоненти, не е општопозната или лесно достапна за лицата во круговите што вообичаено се занимаваат со видот на информацијата за која станува збор;
2) да има комерцијална вредност затоа што е тајна;
3) да е предмет на разумни и соодветни безбедносни чекори за да биде чувана во тајност, во согласност со околностите од страна на лицето што законски ја контролира информацијата.
Важно е да се потенцира дека првиот чекор за тоа дали одредена информација од компанијата ќе може да биде заштитена како деловна тајна – што би ѝ овозможило право на компанијата да започне постапка во случај таквата деловна тајна да е незаконски стекната, употребана и/или откриена - е фактот дали таквата информација во прв план може да се смета како деловна тајна.
Оттука, а во врска со предусловите, покрај новината и комерцијалната вредност што ја дава таквата деловна тајна, компанијата мора да има воспоставено соодветни безбедносни и технички мерки, кои објективно за секое трето лице би претставувале индикатор дека таквата информација е предмет на безбедно чување, што ја прави тајна.
Од друга страна, незаконското стекнување деловна тајна, без согласност од законскиот носител на правото на деловната тајна, ќе се смета за незаконско секогаш кога е извршено со:
1) неовластен пристап, присвојување или копирање какви било документи, предмети, материјали, супстанции или електронски досиеја што се законски под контрола на имателот на деловната тајна, кои ја содржат деловната тајна или од кои може да се дедуцира деловната тајна;
2) секое друго однесување што, според околностите, се смета дека е спротивно на чесните трговски практики.
Дополнително, употребата или откривањето деловна тајна ќе се смета за незаконско секогаш кога е извршено без согласност од имателот на деловната тајна, од страна на лице за кое ќе се утврди дека исполнува некој од следниве услови:
1) незаконско стекнување на деловната тајна;
2) прекршување договор за доверливост или каква било друга должност да не се открива деловната тајна;
3) прекршување договорна или каква било друга должност за ограничување на употребата на деловната тајна.
Евидентно е дека овие термини упатуваат на секундарни елементи што треба да се констатира дали постојат, а кои колективно ги регулираат прашањето за заштитата на деловната тајна и правните лекови и барања што една компанија ги има во случај некој трет незаконски да ја набави нејзината деловна тајна.
За очекување е дека со законот за заштита на деловната тајна ќе се предвидат конкретни одредби што ќе бидат индикатор за тоа дали компанијата имала поставено соодветни безбедносни мерки; одредби за легитимноста на деловната тајна и дали е исклучок од заштитата бидејќи е насочена за јавни цели и/или открива незаконско однесување; или, пак, кои ќе бидат корективните мерки и штетни побарувања што компанијата ќе може да ги бара во соодветна судска постапка.
Поради тоа компаниите треба непосредно и координирано да постават безбедносно-техничка заштита, но со задолжителна соодветна правна рамка на информациите што ги генерираат при своето работење што финансиски и суштински се поистоветуваат со деловна тајна.
Авторот е надворешен соработник, магистер по право при Универзитетот во Питсбург, САД
