Во светот на претприемачките на мали бизниси: Во секоја од нив има цела фабрика работнички

Микропретприемачките или, како што ги нарекуваме, соло-претприемачки (англ. Solopreneuers - личности што самостојно без ничија помош управуваат со бизнис) се интересен феномен бидејќи во една жена се наоѓа една цела фабрика. Вака Валентина Дисоска, претседателка на Националната платформа за женско претприемаштво, ги опишува жените претприемачи на микро и мали бизниси. Што значи тоа во пракса?

„Тоа значи дека ние ја основаме компанијата, ја воспоставуваме работата, ние ја водиме администрацијата на компанијата, ние водиме набавка, ние водиме продажба, ние водиме маркетинг, ние водиме грижа за клиенти, ние водиме логистика, значи сѐ што може еден бизнис да има како менаџмент, ние го водиме како еден човек“, вели Дисоска, додавајќи дека сето тоа е во многу мали рамки и размери, што значи дека бизнисите  што се водени од жени се во сферата на микро и мали компании. „Тоа значи дека не успеваме многу да сработиме затоа што сме растргнати на многу полиња и затоа најчесто компаниите водени од жени остануваат во микро и малиот сегмент“, вели Дисоска.

Микро и малите компании во земјава генерално се најмногубројни. На нив отпаѓа над 95 проценти од вкупниот број фирми. Податоците со кои располага Националната платформа за женско претприемаштво покажуваат дека 98 проценти од компаниите раководени од жени се токму микро или мали компании.

„Тоа значи дека имаме многу малку компании што се во средниот сегмент, особено на една рака се бројат тие што се големи компании. Кај нас микро т.е. нанокомпаниите го сочинуваат нашиот пазар на компании и тоа значи дека сите имаат многу мала заработка, многу мал обрт, многу мали инвестиции. Ако ги земеме предвид старите показатели од пред десетина години, иако мислам дека не е многу изменета состојбата, бруто-обртот во компаниите водени од жени изнесува само девет отсто од обртот што го имаат компаниите во нашата држава. Тоа ни кажува колку профит односно заработка имаат тие околу 30 проценти компании што се во сопственост на жени, т.е. дека нема заработка. Од некои, пак, истражувања што ги имаме направено, претприемачките се скромни и многу често кажуваат дека имаат заработка или се приближно на нула во работењето со земање една плата. Меѓутоа, тоа е скромно и тоа не е во рамките на раст, што прикажува една ситуација на преживување на компаниите“, вели Дисоска.

Микробизнисите тешко можат да ги следат новите технолошки трендови

Главен предизвик, според нашата соговорничка од Националната платформа за женско претприемаштво, е недостигот од знаење како да се развива компанијата и да се следат новите трендови, особено во поглед на технолошкиот развој.

„Освен тоа дека сме соло-претприемачки, што значи дека треба да се грижиме за сѐ во компанијата, исто така треба да се грижиме и за сѐ во фамилијата, а сме и општествено одговорни и работиме за придобивките на нашето социјално опкружување. Сето тоа кажува дека главни предизвици имаме многу, а време никогаш доволно. Меѓутоа, можам да кажам дека тоа што се препознава како главен предизвик е недоволното знаење за водење бизнис и растот на компанијата. И тоа не говорам за знаење на работата што ја работиме, бидејќи ние многу често влегуваме во работа и правиме компанија врз основа на тоа што знаеме да го работиме. Меѓутоа не знаеме понатаму како да ги менаџираме тие процеси, не знаеме како да го растеме тимот, не знаеме како да стигнеме до нов пазар, не знаеме како да најдеме нови доставувачи, како да ја пораснеме компанијата и на крајот да не говорам за искористувањето на дигитализацијата или, најново, зелената транзиција, значи искористувањето на можности за зелена транзиција за поголема додадена вредност на компанијата. Сето тоа се предизвици со кои се соочуваме денес“, посочува Дисоска.

Валентина Дисоска, претседателка на Националната платформа за женско претприемаштво Приватна архива

 

За да се подобрат работите и да се поттикне претприемачкиот дух меѓу младите, таа смета дека најдобро би било пред сѐ да им се помогне на веќе постојните компании. Доколку активните компании се задоволни, тие ќе бидат најдобар пример што ќе ги мотивира идните претприемачи.

„Тоа би требало да следува вака: да им се помогне на оние кои што веќе имаат сопствени бизниси за тие да бидат задоволни и да бидат показател на младите и на оние што сакаат да отворат сопствен бизнис како и зошто би требало да го сторат тоа. Во спротивно, доколку имаме веќе отворени компании што работат лошо, никогаш нема да направиме една атмосфера во која младите ќе препознаат можност во развојот во отварање бизниси“, вели Дисоска.

Дел од советите на Дисоска се никогаш да не престануваме да се стремиме кон доусовршување, да креираме наши тимови на соработници и да ги усовршуваме, да го градиме тимот, да одиме кон дигитализација за да си ја олесниме работата и, секако, да се осврнеме на зелената економија, затоа што таа треба да ни биде додадена вредност во нашите бизниси.

Каква поддршка им се нуди на жените претприемачи?

Ако го следиме бројот на апликанти во сите мерки што ги има во нашата држава, жените процентуално се застапени онолку колку што и ги има на пазарот, значи околу 30-40 проценти, иако има мерки во кои дури и половина од апликантите се жени. 

„Тоа значи дека жените се свесни за отворените можности, меѓутоа, од друга страна, пак, не се свесни дека треба да си ја сработат домашната работа и да се подготват, да бидат подготвени кога ќе аплицираат за некои такви фондови и поддршки за да можат да ги добијат грантовите“, вели Дисоска, посочувајќи дека и во регионот процентот на компании водени од жени во просек се движи меѓу 25 и 30 отсто.

Depositphotos

 

„Она што го препознаваме е институционална поддршка во цел Западен Балкан и особено поддршка од Европската банка за обнова и развој (ЕБОР), која задолжително во своите критериуми за работа го става процентот на жени претприемачи на кои тие треба да се осврнат и се цел во работењето. Тоа значи дека и институциите и донаторите се освестуваат дека треба целно и прецизно насочено да се оди кон јакнење на женското претприемаштво“, заклучува Дисоска.

Министерството за економија и труд секоја година спроведува Годишна програма за развој на претприемаштвото и конкурентноста на малите и средните претпријатија (МСП), која содржи сет на мерки и активности за создавање поттикнувачка клима за јакнење на постојните микро, мали и средни претпријатија и занаетчии, развој и поттикнување на претприемаштвото и конкурентноста, како и развој и унапредување на институционалната инфраструктура за поддршка на бизнисот. 

„Со реализацијата на овие мерки се обезбедува финансиска и нефинансиска поддршка за компаниите, како и јакнење на институционалната инфраструктура за поддршка на МСП, претприемаштвото и занаетчиството“, посочуваат од Министерството за економија.            

Финансиска поддршка: - Субвенции за компаниите и за занаетчиите што се доделуваат за кофинансирање на направените трошоци за набавка на машини и алати, за развој или набавка на дигитални решенија и технологии, како и трошоци за воведување ИСО-стандарди, сертификација на ХАЛАЛ-систем. Нефинансиска поддршка: - Индиректна поддршка што се обезбедува преку кофинансирање проекти на фондации, здруженија на граѓани и занаетчиски комори што се однесуваат на јакнење на капацитетите на МСП и занаетчиите за подобрување на нивната конкурентност, секако вклучувајќи и проекти што посебно се однесуваат за поддршка и развој на женското претприемаштво.

 

Овие мерки се реализираат преку објавување јавни повици во кои се дефинирани условите за учество и на нив имаат право да учествуваат сите компании, независно дали се управувани од мажи или од жени.

„За олеснување на условите за аплицирање на компаниите во сопственост и управувани од жени, Министерството за економија и труд во јавните повици поставува стимулативни или олеснителни критериуми доколку апликанти се компании во сопственост и управувани од жени“, посочуваат од ресорното министерство.

 

Што велат малите а големи хероини?

За тоа какво е личното искуство во однос на условите за работа на жените што водат микро и мали бизниси, во кои практично сите обврски се на нивни грб, разговаравме со Теодора Цветковска и Магдалена Таневска. Тие доаѓаат од различни сектори, но имаат речиси исти ставови: бирократските лавиринти и недоволно пријателски настроените државни институции се клучните пречки.

Теодора Цветковска практично е наша колешка, доаѓа од светот на новинарството, но таа ги презеде сите ризици и од комфорната зона на редовно вработена новинарка во традиционалните медиуми, следејќи ги новите трендови и технолошки можности, премина во лигата на жени претприемачи, лансирајќи свој медиум.

„’Анекта’ започна како поткаст, инспириран од потребата за подлабоки, искрени разговори за општествените теми што ретко добиваат простор во традиционалните медиуми. Моето искуство во новинарството ми покажа дека многу важни приказни остануваат неиспитани или се претставуваат површно. Додека бев на породилно отсуство, сфатив дека не сакам повторно да се вклопувам во истиот медиумски систем – сакав да создавам независен простор каде што приказните ќе се раскажуваат на начин што ќе остави вистинско влијание“, вели Цветковска, посочувајќи дека иако требало подолго време, сепак нејзиниот бизнис-плод почнал да расте.

Теодора Цветковска / „Анекта“ Приватна архива

 

„Освен поткастот, почнавме да работиме и на репортажи, истражувачки стории и поинтерактивни медиумски формати, свесни дека содржината не треба да биде ограничена само на аудио, почнавме да експериментираме со визуелно новинарство, вклучувајќи кратки видеа, мултимедијални приказни и длабински интервјуа. Дополнително, увидовме дека медиумите не треба да бидат само пасивен канал за информации – сакаме ‘Анекта’ да биде и простор за акција. Затоа започнавме со организирање настани – дебати, проекции, промоции на книги, панели со локални активисти, дискусии што создаваат заедница околу темите што ги обработуваме. Преку овие настани, медиумскиот простор што го градиме станува двонасочен – не само што ја споделуваме приказната туку и создаваме можност за директна размена на идеи и искуства со публиката“, вели Цветковска.

 

 

Нејзиното искуство како претприемачка покажува дека водењето бизнис тука носи многу предизвици, без разлика на полот.

„Недостатоци има повеќе – од бирократски лавиринти, непредвидливи политики и недоволна поддршка за малите и независни бизниси, па до културата на недоверба кон нови и алтернативни проекти. Жените често се соочуваат со дополнителни бариери – од непишани правила во бизнис-заедницата, па до тоа постојано да треба да докажуваат дека се доволно ‘сериозни’ за својот бизнис. Но токму оваа реалност ме натера да истраам – затоа што сакам да бидам дел од промената, а не од проблемот“, вели Цветковска.

Најголемиот проблем за малите бизниси, според неа, е што мораат сами да се справуваат со сè – од финансии, маркетинг, административни процедури, до законски одредби, кои често се нејасни или контрадикторни. „Многу ни недостига системска поддршка, а најмногу – менторска помош и поедноставена законска рамка. Би било од огромна корист ако постојат јасни и достапни ресурси за мали бизниси, платформи за поддршка и поголема едукација за претприемачите“, вели Цветковска.

Приказната на Магдалена Таневска, пак, е шаренолика, скока од дејност во дејност, барајќи најсоодветен и најлесен начин за заработка преку сопствено менаџирање. Сепак, патот не ѝ е лесен, особено ако треба да тргне по шалтери.

„Првиот мој бизнис – модно студио за дизајн и изработка на женска облека со одржливи техники, наречен ‘Магда стејшн’ (Magda Station), беше сѐ што посакував откако знам за себе: мојата желба за дизајн на облека и изработка на уникатни парчиња облека. Никогаш не помислив дека ќе дојде денот кога ќе треба да го затворам моето студио. Но, за жал, се појави неочекуваниот ковид и ја урна иднината на многу мали бизниси, вклучувајќи го и мојот. Моето студио го префрлив во мојот дом, продолжив да творам, но, секако, се намалија обемот на работа и заработувачката. Во минатото се занимавав со угостителство и по ковидот повторно ми се укажа шанса за тоа, иако, да бидам искрена, размислував дали да се вратам да го работам тоа затоа што сепак и оваа бранша е многу изискувачка, не знаев дали ќе можам да излезам накрај со двете работи“, вели Таневска, која на крајот сепак одлучила дека сака да го работи и тоа, гледајќи можност да ги поврзе двете професии. Во меѓувреме го ребрендира својот моден бренд, па „Магда стејшн“ стана „Нат кул“ (Not Cool) и конечно ја постигна својата единствена замисла за изработка на уникатни парчиња облека преку одржлив концепт.

„Магда стејшн“ (Magda Station) стана „Нат кул“ (Not Cool)  Приватна архива

 

Нејзиниот угостителски објект „Трн“ во Скопје постои веќе седум месеци и е олицетворение на нејзината имагинација на спојување на уметноста и гастрономијата.

„Во ‘Трн’ може да се искуси уникатно мени направено од производи што се локални, ние се стремиме да ги поддржиме локалните произведувачи на храна и пијалаци, каде што сето тоа се комбинира со уникатно искуство, придружено со културни настани, промоции на книги, настапи на локални изведувачи“, вели Таневска. 

Но задоволството во работата не трае долго кога на ред ќе дојдат административните работи. Водењето бизнис во Македонија, според искуството на Таневска, е макотрпно и изискувачко од секој можен аспект.

„Предности, за жал, досега немам видено, но се надевам дека тоа ќе се промени во иднина. Недостатоците, пак, се многубројни – административни бариери, финансиски тешкотии и недостиг од реална поддршка за жените претприемачи. Во овој суров свет во кој живееме денес, свесноста, моралните и етичките вредности кај луѓето се намалуваат или речиси ги нема. Сè почесто се среќавам со неразбирање и негодување од сограѓаните кога станува збор за мојот бизнис. Разочарувачки е кога, наместо поддршка, се соочуваш со пречки од истото општество во кое се обидуваш да направиш нешто креативно, автентично и вредно. Сепак, верувам дека вистинската промена доаѓа од заедницата и дека треба активно да се работи на градење  поддржувачка и инклузивна деловна средина“, вели Таневска.

Угостителски објект „Трн“ во Скопје Приватна архива

 

Според неа, недостига меѓусебна поддршка на повеќе нивоа, особено затоа што малите бизниси често остануваат невидливи бидејќи доминираат големите брендови и синџири од Западот, што им отежнува на локалните производители и занаетчии да се пробијат на пазарот.

„Според мене, клучно е да се поттикне едукацијата на народот – луѓето треба да разберат дека поддршката за локалните бизниси не е само економска туку и културна вредност, која придонесува за одржлив развој на општеството. Доколку малите бизниси имаат подобра пристапност до пазарот, транспарентни услови за работа и институционална поддршка, ќе можат да опстанат и да напредуваат“, вели Таневска.

А како им е на малите бизниси на Македонките во Малта?

Од приватна занаетчиска работилница во Скопје до мала компанија што се занимава со неколку бизниси во Малта. Ова е приказната на Ана Здравевска, која девет години живее во Малта, од кои пет години води свој мал бизнис.

„Како и секој странец во сите земји првите години се тешки додека се снајдеш и приспособиш на системот, луѓето, културата. На почетокот менувавме неколку работи, секако на подобро. Малку пред прогласувањето на пандемијата на работодавците почнаа да праќаат работници под биро поради најавеното затворање. Во истиот тој период јас одлучив да се повлечам и да се самовработам“, раскажува Здравевска, посочувајќи дека жената кај која всушност работела ја охрабрила да отвори своја фирма. Нејзината компанија нуди сервис за чистење и кетеринг-услуги, а од неодамна нуди и апартмани за краток престој.

Приватна архива

 

Таа вели дека е многу тешко да се започне бизнис во Малта ако не си европски државјанин, бидејќи додека Европејците можат да го сторат тоа практично бесплатно, тие што немаат ЕУ-пасош треба да платат како депозит околу 10.000 евра. Иако е мала држава, сепак можностите за бизнис се големи.

„Па така, некаде во февруари 2020 година ја основав фирмата за чистење и кетеринг-услуги. Делот за чистење беше поттикнат од жената кај која  чистев, а делот со кетеринг беше идеја преку мојот поголем син, кој тогаш имаше дополнителна работа како келнер на свадби. Иако немавме конкретно искуство во угостителството, спонтано и јас и мојот сопруг влеговме во таа дејност, поточно во кетеринг-индустријата во Малта. Ковидот за многумина беше лош период, нешто лошо што се случи, ама нам овде ни дојде како бинго, бидејќи тука свадбите се одвиваат на стоење и потребен е голем персонал од келнери и помошници“, вели Здравевска, посочувајќи дека за организација на настани ангажира дополнителни работници, додека нејзината фирма има само петмина вработени.

Пандемијата им донела доста ангажман како сервис за чистење, па таа лесно се пробила на тој пазар. Сепак, нејзините апетити не застануваат тука. Откако се докажале и во делот со организирање настани, лани дошла до идеја за проширување на бизнисот во делот на издавање станови на туристи.

Приватна архива

 

„Малта е туристички развиена земја. Сега имам малтешки стил на куќа со сите функционалности и неколку апартмани и полека го разработивме тоа и генерално целата таа услуга. Сега апартманите имаат многу добри критики за овој период од година и половина. Прогласени сме за победници на ‘Букинг’ (Booking), со награда за малтешка модерна куќа со висока бодажа, имаме оценка 9,7“, вели Здравевска.

Приватна архива

 

Државата повеќе е казнена институција отколку партнер на бизнисите

„Реалноста е дека државата повеќе функционира како казнена институција отколку како партнер на бизнисите“, вели Теодора Цветковска. „Наместо да има проактивен пристап и да им помага на претприемачите да ги разберат законите и процедурите, повеќе се работи реактивно – кога нешто не е во ред, следува казна, наместо решение. Но, сепак, постојат поединци и организации што се трудат да помогнат и навистина имаат советодавна улога, што покажува дека може и поинаку“, вели таа.

Таа вели дека во водењето на нејзиниот бизнис, административните процеси ѝ претставуваат голема главоболка. „Не само што се комплицирани туку и одземаат премногу време и енергија. Наместо да се фокусирам на развојот на ’Анекта’, често сум заглавена во документи, шалтери и процедури што можат да бидат многу поедноставени. Дигитализацијата е клучна – да имаме централизирана платформа каде што сите процеси можат да се завршат брзо и ефикасно. ‘Еден шалтер’ не е само техничка промена туку и културна – тоа би значело дека конечно сме почнале да размислуваме како да ги олесниме работите, а не да ги комплицираме уште повеќе“, заклучува Цветковска.

И Магдалена Таневска вели дека чувството кај многу бизниси е дека државата повеќе се фокусира на казнување отколку на реална поддршка.

„Инспекциите и контролите честопати се спроведуваат без претходно советување, а казните се поставуваат како прва опција наместо како последна мерка. Но, и покрај тоа, постојат поединци во институциите што навистина си ја вршат работата беспрекорно и сакаат да помогнат. Треба повеќе да се работи на воспоставување транспарентен и пријателски систем каде што институциите ќе имаат јасна советодавна улога, а не само репресивна. На тој начин бизнисите ќе имаат поголема предвидливост и можност да се приспособат на регулативите без страв од ненадејни казни или административни пречки“, вели Таневска.

Depositphotos

 

И за неа бирократијата во Македонија е една од најголемите пречки за водење бизнис. „Процесите се сложени, долги и често непотребно комплицирани. Голем дел  административни обврски може да се поедностават преку дигитализација, а токму тоа е нешто што би направило огромна разлика“, вели Таневска.

Според мислењето на нашите соговорнички, очигледно е дека концептот „еден шалтер“ е одлична иницијатива, која би можела значително да го олесни водењето на бизнисите, особено на малите.

„Наместо да трошиме време во редици, пополнувајќи исти информации во различни институции, треба да постои систем што ќе овозможи сите процедури да се завршат електронски и брзо. Дигитализацијата не само што ќе ја зголеми ефикасноста туку и ќе придонесе за намалување на корупцијата и за поедноставен пристап до информации. Останува времето да покаже дали ќе се надградиме во таа насока, но факт е дека секој чекор во насока на поедноставување на бирократијата е чекор кон развој на економијата и олеснување на животот на претприемачите“, заклучува Таневска.

Искуството на нашата соговорничка од Малта, пак, покажува дека таму бирократијата е реткост, а казните се исклучок, а не правило кога станува збор за „опаметување“ на бизнисмените.

„Бројот на вработени се зголеми и се случи да имам некаква грешка во договорите за вработување. Ама тука за каква било грешка инспекциите не доаѓаат да те проверуваат лично за секоја дреболија, туку добив мејл кога и каде да одам за да ми укажат на пропустите. Не те казнуваат, туку се обидуваат да дознаат зошто се направени пропустите, те советуваат како да ги исправиш и ти оставаат временски период за тоа, а потоа треба да им покажеш дека е коригирано сѐ што побарано. Во спротивно, дури потоа ќе треба да се плати одредена глоба“, вели Здравевска, посочувајќи дека за сѐ што се однесува на документација и законски процедури и обврски околу водењето бизнис буквално во секој сегмент може да се обратат до соодветните институции, кои постојано им се на располагање на работодавците и им помагаат дури и преку мејл, односно лесно се контактира со надлежните.

„Во Македонија сопругот имаше сопствен бизнис, тој е електромеханичар – винклер. Додека тој го имаше бизнисот во Македонија многу често доаѓаа инспекции во самиот дуќан. Па, зошто ова, зошто го немаш тоа и ќе те казнат и ќе ти ја затворат фирмата во моментот или треба да ги корумпираш. Не викам дека не, и во Малта има корумпираност, тоа е така секаде во светот, во сите земји постои корумпираност, но разликата е што овде секогаш прво ти даваат совети пред да одредат глоба“, вели Здравевска.

Една од предностите во Малта како посакувано деловно опкружување е што земјата зема помали даноци во однос на другите европски држави.

„Многу луѓе од други европски држави доаѓаат овде и отвараат бизнис бидејќи овде таксата е многу мала за разлика од ЕУ, каде што има многу поголеми даноци“, вели Здравевска.

Таа напоменува и други поволности за бизнисмените, како на пример стимулатор за поголеми вработувања.

„Колку повеќе вработуваш, толку повеќе државата те наградува. За секое ново вработување добиваме средства, т.н. микрокредит, и потоа на крајот на годината тие пари ги активираме наместо да го плаќаме данокот за цела година, што значи дека со тие пари практично си ги покриваме трошоците на фирмата, што е исто така голем благодат од државата“, вели Здравевска.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар