Над 38.000 блокирани сметки на фирми, ликвидноста на тест

Присилната наплата и блокирањето сметки како на физички така и на правни лица во земјава функционира повеќе од 15 години, а небулозите во врска со тоа никако да се расчистат. Многу нејаснотии, многу нелогичности, многу простор за слободно толкување на законот. Фокусот на овој текст го ставам на фирмите. Недостигот од прецизност и нецелосната процена на можните ситуации во пракса од една страна оставаат можност за манипулација на исплатата на долговите, но од друга доведуваат дел од должниците во ситуација на преживување или, уште полошо, клиничка смрт за фирмите.

Јасно е дека еден функционален систем навистина треба да се базира на финансиска дисциплина за да не се дозволи некој субјект да биде во подредена ситуација, а друг да се охрабрува да не ги почитува навремено обврските. Но неопходно е сите правила на игра да бидат во насока на непречено функционирање на реалниот сектор.

Над 38.000 блокирани сметки на фирми

Бројот на блокирани сметки на фирми расте. Според податоците на Народната банка, ако на почетокот од минатата година биле блокирани 35.789 сметки на фирми, на крајот од 2024 година таа бројка се зголемила за речиси седум проценти, при што во декември биле блокирани 38.293 сметки на компании.

Според податоците од Државниот завод за статистика, во Македонија се активни околу 72.000 фирми, при што важно е да се напомене дека над 83 проценти од активните компании се микро и мали бизниси, односно 83,3 проценти се фирми со еден до девет вработени. Па, оттука, може да се заклучи дека најмалите имаат најголеми проблеми со ликвидноста, а тоа често доведува до блокирани сметки.

Присилната наплата на долгови значи дека по добиен налог за извршување целосно се блокираат во банките сите расположливи средства на сите сметки на правниот субјект, независно од тоа дали има или нема доволно средства на располагање за да се наплати долгот. Тоа отвора повеќе проблеми во пракса, за кои разговаравме со Драган Пехчевски, експерт по банкарство и член на Управниот одбор на Сојузот на стопански комори на Македонија (ССКМ), сопственик на „Фина консалтинг“, компанија што нуди комплетни финансиски услуги.

Проблем 1: Блокада на сите средства на фирмата иако не должи толку

Прв во низата проблеми за тековното функционирање на фирмите е тоа што се блокираат сите средства, дури и ако компанијата има на располагање многу повеќе пари отколку што се побарува со налогот за извршување. 

„Дефинитивно тоа прави проблем во функционирањето во дневното оперирање на правните лица. Ставот на комората е дека треба да се води сметка доколку долгот е многу мал во однос на парите што компаниите ги имаат на своите сметки, да има начин веднаш да се наплати и да не се блокираат сите други средства што ги има фирмата, бидејќи тоа претставува сериозен проблем во функционирањето. Блокадата, макар и еден ден, на сите сметки во сите банки со сите пари значи дека не можете да платите ниту плати ниту можете да ги платите обврските спрема државата (ДДВ, даноци), не можете да ги платите обврските кон доставувачите, а имате пари на сметка“, вели Пехчевски.

Драган Пехчевски, експерт по банкарство и член на Управниот одбор на Сојузот на стопански комори на Македонија (ССКМ), сопственик на „Фина консалтинг“. Приватна архива

 

Според него, можеби би било добро решение кога ќе дојде налог за извршување, а сепак компанијата има доволно или повеќе пари на сметка, да може да се задржи бараниот износ, практично да се блокира само износот што е за извршување на принципот на резервирани средства што не може да се користат за никаква друга намена.

„Значи, тоа е редот на работите“, вели Пехчевски. „Знаете како е функционирањето во моментот? Добивате имејл, можеби СМС во некои банки, а некаде и не ви ни праќаат имејл дека вашата сметка е блокирана по извршен налог тој и тој. И вие, како фирма, немате поим зошто. Па, морате да се јавувате во банка да прашате од кој извршител е направена блокадата, па кај извршителот... Значи сето тоа е процес што прво одзема време и го спречува капацитетот на компанијата за да сервисира други обврски, а има пари на сметка. И тогаш доаѓаме и до оној суштински елемент, а тоа е колку нашите компании плаќаат за одредено извршување, блокада, па и деблокада како провизија. Значи, тоа се навистина големи суми за нашиве компании во вакви турбулентни услови на функционирање“, вели нашиот соговорник, според кого мора да се земе предвид и просечниот ден на наплата на побарувања во нашата држава бидејќи сето тоа влијае и на неисполнување на кредитите и некредитните обврски на компаниите. Тој посочува дека просекот за наплата на побарувањата меѓу фирмите е 90 дена.

„Ние имаме добри закони, да речеме Законот за финансиска дисциплина, меѓутоа не се спроведуваат во пракса. Како комора имаме став дека доколку сите закони се спроведуваат така како што се напишани, точно дека некои компании ќе се соочат со проблеми во наплатата, меѓутоа генерално ќе се движи текот на парите, што е многу битно за една национална економија“, вели Пехчевски. „Од друга страна, тоа неплаќање помеѓу компаниите во одредени ситуации мора државата да го олесни во смисла на редовно плаќање и сервисирање на обврските што државата ги има кон приватниот сектор по различни основи, дали е тоа набавка, дали се тендери, ДДВ итн. Тоа е една работа. Втора работа, не може компаниите исклучиво бидејќи сме банкоцентрично општество својот недостиг од ликвидност да го покриваат со кредитни задолжувања. А недостиг од ликвидност главно се појавува поради ненаплатени побарувања“, дополнува Пехчевски.

Тој вели дека е неопходно сите чинители во реалниот сектор, како и државата преку своите институции и претпријатија, да придонесат со напори за навремено плаќање на обврските едни кон други.

„Еве, гледате, и Управата за јавни приходи (УЈП) има доста ненаплатени свои побарувања по однос на даноци. Значи, ние мора да дејствуваме сите заедно, приватен и државен сектор, во наплата на побарувањата што е можно побрзо. Сепак, не е во прашање профитабилноста на компанијата, во прашање е ликвидноста, која понатаму може да значи дури и ликвидација на самите компании. Без ликвидност немате животен циклус на компаниите“, вели Пехчевски.

Ова е работа на сериозна анализа, вели нашиот друг соговорник, даночниот експерт Павле Гацов, сопственик на „Про Агенс“, агенција за даночен, финансиско-сметководствен, правен и менаџмент-консалтинг. Во секој случај, според него, јавниот интерес на наплата на државата е врвен приоритет, затоа и во одредени случаи се обезбедуваат банкарски гаранции.

Павле Гацов, даночен експерт, сопственик на „Про Агенс“ Bloomberg Adria

 

„Многу е силен јавниот интерес. Ако се дозволат отстапки, на некој начин ќе се обезбеди заштита на должниците, а од друга страна ќе се влоши позицијата на доверителите. Тоа не смее да се случи“, вели Гацов.

Проблем 2: Должникот што нема доволно пари за присилната наплата е во клинч

За тоа колкави проблеми создава блокадата во секојдневното функционирање на правните лица, особено на малите, често и семејни компании, разговаравме со сопственик на мала фирма, кој зборуваше под услов да остане анонимен. Тој вели дека тоа е како механизам на мелница, во кој ако те фати еден запченик, те фаќаат и сите натаму, каде што нема спас.

„Како може да се справиш со блокада на сметка на фирма што нема приливи од други места, на пример сестрински фирми, кога истовремено треба да набавиш и стока, да платиш вработени, кирии, сметки“, прашува нашиот соговорник. Тој вели дека не бега од обврските, но смета дека блокадата треба да биде на одреден дел од расположливите средства, на пример на третина, за да може остатокот пари да се стават во функција на работата, инаку би се соочиле со колапс.

Токму еден ден пред да разговараме бил во банка сакајќи да им пушти плати на вработените, но не му било дозволено затоа што бил блокиран од УЈП за неплатен данок од последниот квартал. Нека е блокада, вели тој, но потребно е сепак да има соработка меѓу двата субјекта заради непречено работење.

Освен тоа, вели анонимниот соговорник, по закон мора целиот промет да го уплатиме следниот ден во банка, каде што сметката веќе е блокирана. Тоа значи дека нема пари за никакви набавки или на пример не може да се плати сметка за струја и ќе те исклучат. А, правно лице може да плати сметка за струја единствено преку жиро-сметка. Затоа блокирањето мора да биде парцијално, посочува анонимниот соговорник.

Да земеме како пример дека треба да се изврши присилна наплата на долг од 100.000 денари, а фирмата има на располагање 30.000 денари на сметка.

„Има два правци во кои треба да се развива самата дискусија“, вели Пехчевски од ССКМ. „Значи, првиот правец е тие 30.000 денари веднаш да се земат за да се намири дел од побарувањето и да стои отворено резервирање на средства уште 70.000 денари, и тоа е со цел да не се влоши ликвидноста на тој што ги побарува парите. Меѓутоа, пак, ако гледаме сега од страна на фирмата, која веќе очигледно има навистина сериозни финансиски проблеми, тогаш, според нашето размислување, би требало да се воведе одреден механизам (дали тоа да се направи на државно ниво или меѓу фирмите) на наплата на побарувањата на одредени рати или одложени плаќања на обврските, меѓутоа со многу силни договори“, вели Пехчевски, посочувајќи го примерот со УЈП, каде што доколку компанијата нема доволно средства да ги намири давачките, може со ставање некој имот под хипотека или залог да добие одложено плаќање на тие обврски. „Значи, тоа е возможно како инструмент, еве, постои и можеби е добро на некој начин да се реши тоа. Тоа е вториот правец за решавање на ситуацијата“, вели Пехчевски.

Иако до скоро имаше одредени исклучоци, од лани за правните лица со блокирана платежна сметка се укина и можноста за плаќање со пресметка (меѓусебно намирување на паричните обврски и побарувања помеѓу учесниците во платниот промет со компензација, асигнација, цесија, преземање долг и други облици на меѓусебно намирување обврски и побарувања).

Оваа забрана за плаќање со пресметка се однесува како на субјектите од приватниот сектор така и на јавните претпријатија и на субјектите основани од државата (Собрание, Влада) и единиците на локалната самоуправа.

Поодамна на располагање имаше сличен инструмент, кој овозможуваше олеснување на меѓусебното раздолжување на фирмите што доцнеа со намирување на обврските поради домино-ефектот на слабата ликвидност.

Depositphotos

 

Според Павле Гацов, за да се „олабави“ стегата за присилна наплата, едно од можните решенија е да се овозможи мултилатерална компензација на долгови на државно ниво.

„Тоа функционираше порано и се спроведуваше еднаш месечно. Ваквата практика е можност за пребивање на побарувањата и обврските меѓу компаниите на доброволна основа, која освен што помага за глобално затворање на обврските на стопанството, на крајот резултира и со подобра ликвидност на самите компании“, вели Гацов, посочувајќи дека сега тоа би можело да функционира преку КИБС, на пример, каде што банките би ги пријавувале обврските, но вели дека тоа е работа на државата.

„Во секој случај, мора да се има предвид интересот на доверителите, бидејќи ако тие не ги наплатат своите побарувања, тоа понатаму како вирус ќе се пренесе на другите доверители. Затоа, би заклучил дека е важно да не се охрабруваат должниците, а побарувачите да бидат слободни“, вели Гацов.

Проблем 3: Додека е блокирана, фирмата не може да плаќа даноци и кредити или да исплаќа плати

Овој проблем веќе го начнавме во текстот погоре. Законот не предвидува никакви исклучоци за сервисирање обврски ако фирмата е блокирана за некој долг. Тоа е сосема различно од примерот со присилната наплата кај физички лица, каде што заради нормално функционирање законот предвидува за присилна наплата да се задржува третина или петтина од редовните приходи на физичкото лице во зависност од висината на платата, односно пензијата, а остатокот му е на располагање на должникот за нормално тековно функционирање. Фирмите ја немаат таа привилегија да можат истовремено и да отплаќаат заостанати долгови и да сервисираат тековни обврски, како плати, кредити, даноци или да вршат набавки за непречено да работат. Тоа дополнително ја влошува и онака кревката состојба со ликвидноста на компаниите.

Е тука, во овој дел, законот за некого е мајка, за некого маќеа. Имено, на одредени државни претпријатија по одредени закони им се дозволува и покрај блокираната сметка да исплаќаат плати за вработените. Тоа не важи за приватните фирми. Зошто?

„Прашањето е зошто за едни мајка, за други маќеа. Е сега, од друга страна, ако вие му дозволите на приватниот сектор да го прави ова како што е дозволено со посебни подзаконски акти за некои државни компании што биле или во стечај или со блокирани сметки, а да им плаќаат плати на вработените, тогаш вие креирате морален хазард за компаниите. Што значи тоа морален хазард? Значи, јас и да сум блокиран, а имам некои пари на сметка, сепак моите вработени ќе си ги платам, а тој што ме блокирал и од кого сум зел или услуга или добро, нема да го платам. Значи, за да не го креирате тој морален хазард мора да направите некое решение што ќе биде во договор со компаниите, ама да не биде морален хазард. Знаете како, бизнисмените секогаш се иновативни во делот на плаќање на своите обврски. Ако сите заедно ги намируваме обврските навремено и коректно, не би имале вакви проблеми за кои разговараме денес“, вели Пехчевски.

Од искуството во банкарскиот сектор, Пехчевски раскажува дека во одредени компании што биле во претстечајна постапка или биле блокирани од страна на банката за свои побарувања, имало ситуации во кои се седнувало на маса и банката си договарала комплетен план на отплата за одредено време со самата компанија. Таа има хипотеки и друго обезбедување на своите пласмани, меѓутоа во одредена ситуација страните договараат и одложување на плаќањата кон одредени обврски, што, според Пехчевски, е сосема во ред, бидејќи им се овозможува на компаниите да можат да продолжат да функционираат. За таа цел некогаш се прави план на реструктурирање на самата компанија во однос на олеснување на условите што ги има во врска со кредитното барање.

„Е сега, тоа е кога станува збор за односот меѓу банка и клиент. Ајде сега да зборуваме за правно лице со друго правно лице. Кај нас уште се мали и малку функционираат деловите на финансирање на бизнисите од алтернативни извори на финансирање. Значи, ние сме банкоцентрично општество и 90 проценти од компаниите своите потреби за финансиски ликвидни средства ги снабдуваат од финансискиот односно банкарскиот пазар. Во моментов најголем дел од побарувањата од банкарскиот сектор, изолирајќи го унгарскиот кредит, кој е наменет за инвестиции, 70 проценти од барањата, се за краткорочно финансирање. Тоа ви кажува дека има неликвидност во стопанството“, вели Пехчевски.

Depositphotos

 

Инаку, за неколку од посочените проблеми во текстов поставивме прашања преку електронска пошта до Министерството за финансии. 

„Почитувани, во врска со доставеното прашање Ве информираме дека во 2022 година е донесен нов Закон за платежни услуги и платни системи со цел обезбедување сигурен, стабилен и ефикасен платен систем во согласност со европското законодавство. Со овој Закон е уредена и допрецизирана постапката за присилна наплата од страна на давателите на услуги (банките) согласно нивните надлежности, додека целата постапка за присилна наплата е уредена во легислативата којашто е во надлежност на Министерството за правда“. 

Проблем 4: Предолго време е потребно за деблокирање на сметките

Имала или не пари на сметка, ако фирмата е блокирана, најбрзо што може да се деблокира е следниот работен ден или, во пракса, потребни се околу 24 часа додека административно се средат сите процедури за деблокирање. Го прашавме нашиот соговорник, експертот по банкарство, дали е тоа разбирливо во дигитална ера.

„Во однос на тоа дека се потребни 24 часа за деблокирање на сметката во банка откако ќе се извршат средствата по налог, моето лично размислување е дека е еден клик, меѓутоа постојат одредени процедурални работи што имаат, ајде да кажеме листа со работи што треба да се направат за да може тој клик да се реализира. Ако се оптимизираат тие постапки, тоа би можело да се заврши во рок од две минути. Тоа треба да се реши системски, нема потреба од 24-часовна блокада бидејќи, внимавајте, за 24 часа вие можеби нема да ги исплатите платите или да ги платите обврските спрема државата или, не дај боже, кредитните обврски да не ги исплатите“, вели Пехчевски.

Проблем 5: Дури и еднодневна блокада може да ја категоризира фирмата како кредитно неспособна

Пехчевски од ССКМ, кој пред да има сопствена консалтинг-компанија доаѓа од банкарскиот сектор, објаснува дека буквално секоја блокада се забележува во системот, а тоа може да влијае на кредитната способност на фирмата.

„Во системот ќе стои дека вие имате блокада на сметката од извршител. Тоа е проблем за фирмите во натамошната кредитна анализа што ја прават банките. Дали знаете дека во еден кредитен предлог стои колку пати е блокирана фирмата и од кого?“, вели Пехчевски. „Има и друга работа. Вас ќе ве блокираат за износ што е минимален, а вие имате пари и пак 24 часа не ви е операбилна тековната односно трансакциската сметка. Проблем. И сега што со тоа?“, прашува Пехчевски, апелирајќи дека мора да се направи систем барем од аспект на бизнис-секторот, каде што таквите блокади нема да имаат ефект на кредитната историја на компанијата.

„Едно е ако јас должам по однос на ДДВ на пример и долгот е голем, па државата ме блокирала. Кога пишува во системот дека имало блокада од УЈП за ДДВ, тоа веќе укажува на сериозни недоследности во управувањето со ликвидниот јаз во фирмата и тука треба да се направат одредени интервенции во менаџментот, во функционирањето итн. Меѓутоа, ако во системот стои четири пати дека сте блокирани за минимални износи, на пример за паркинг, за кои често не ни знаете дека сте имале казна, тоа не би требало да се евидентира во системот бидејќи вие потоа мора да ѝ дадете дополнително образложение на банката зошто сте биле блокирани за таа да го прифати тоа и да не влијае на вашиот кредитен рејтинг. А може и да не го прифати“, вели Пехчевски. Затоа тој смета дека таквите ситни блокади и тие што веднаш може да се наплатат би требало да немаат импакт на кредитниот рејтинг на компанијата, особено што често во пракса се случува должникот да не е ниту информиран дека е блокиран.

„Гледате колку е турбулентно функционирањето на самите компании за да постигнат одредено задоволително ниво на ликвидност и да можат да ги сервисираат обврските“, заклучува Пехчевски.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар