Македонија зависна, а нема мир со цените на струјата и гасот - сè уште

Има најмалку три фактори поради кои не треба да се очекува експлозија на цената на електрична енергија до крајот на летото, но тоа не значи дека струјата нема да поскапува. Една година по невидениот раст на цените на електричната енергија, анализираме дали конечно се гледа светлото на крајот на тунелот. Познавачите елаборираат неколку причини зошто не треба да се очекува значително поскапување барем во следните месеци, а меѓу нив клучни се временските услови, кои беа поволни, и помалата побарувачка.

Август 2022 година. На светските берзи електричната енергија достигна и над 1.000 евра за мегават-час, а на Унгарската берза (ХУПЕКС), од каде што се снабдуваа домашните компании, надмина 800 евра. Просечната цена за тој месец на ХУПЕКС изнесуваше околу 500 евра за мегават-час.

Ваквите цени дојдоа во период кога големите европски земји, пред сè Германија, беа во трка за полнење на резервите со гас во пресрет на зимата, во време кога  Русија го прекина дотокот преку Северен поток, а Европа ја зафати суша, која ги затвори француските нуклеарки и ги остави без вода германските реки преку кои бродовите пренесуваат јаглен за производство на струја.

Јуни 2023 - состојбата е сепак поинаква. За разлика од лани во јуни, кога цената за мегават-час на Унгарската берза изнесуваше 236 евра, овој месец, досега, просекот изнесува 88 евра. Највисоката цена на струјата во текот на овој јуни беше постигната во петокот - 128 евра, а најниската за време на претходниот викенд, во неделата, на 11 јуни, кога еден мегават-час се тргуваше за 44 евра.
 

Во следните три месеци на ХУПЕКС се очекува раст на цената. Но фјучерсите се значително пониски од лани. Струјата за јули се тргува по цена по123,16 евра, за август по132,48 евра, за септември по 139,75 евра.

Европа ќе произведе 3.000 мегавати повеќе струја летово

„Познавачите велат дека има повеќе причини за поповолните состојби. „Оваа година временските услови беа поволни во текот на поголемиот дел од зимата, а хидрорезервите исто така значително се подобрија“, вели Сања Божиновска, енергетска експертка. Покрај тоа, намалување на побарувачката беше забележано како резултат на мерките на Европската Унија за заштеда на енергија како одговор на високите цени на електричната енергија со кои се соочуваат европските потрошувачи. Капацитетот на производство на енергија во Европа расте, и во текот на летото 2023 година се планира нето-зголемување од околу 3.000 мегавати, поради проширувањето на капацитетот за производство на обновливи извори. „Ако ги согледаме сите овие фактори, мислам дека не би требало да се повтори ситуацијата од минатото лето“.

Сања Божиновска, енергетска експертка / Приватна архива

Златко Черепналкоски, директор за развој и стратегија во ЕДС АД, пак, вели дека моменталните берзански цени релевантни за Средна и Југоисточна Европа не даваат причини за загриженост, но сепак можат да изненадат поради движењето на цените на другите енергенти или поради локални дисбаланси помеѓу понудата и побарувачката поради големите централи што одат во летен ремонт.

„Најкритичниот момент за кредибилно сценарио на зимските цени на електричната енергија ќе биде во септември и октомври 2023, кога земјите-членки на Европската Унија ќе треба да ги обезбедат своите мандаторни стратегиски резерви на природен гас. Сегашната просечна цена од 150 евра за мегават-час очекувам малку да порасне до крајот на годината, до 190 евра,  а во текот на зимата сè ќе зависи од обезбеденоста на Европа со природен гас. Овие предвидувања нормално можат да паднат во вода доколку воените дејства во Украина се разгорат и доколку меѓусебните закани за употреба на неконвенционално оружје во украинскиот воен театар станат посериозни“, вели Черепналкоски.

Најголем проблем за снабдувањето е комотниот стил на живот

Според него, цената на струјата секогаш ќе ја следи цената на природниот гас поради директната зависност. Финалната цена ќе зависи од тоа колку гасни централи се ангажирани од систем-операторите да го балансираат системот.

„За зимата 2023/2024 единствен позитивен податок сега за сега е фактот што поради топлата претходна зима, Европа има резерви од природен гас на повисоко ниво од очекуваното за овој период. Но негативно е тоа што пандемијата е завршена и економијата се обидува да се врати во ’полна пареа’, па потрошувачката на природен гас за затоплување ќе добие конкуренција од потрошувачката кај индустријата. Засилените испораки на природен гас од Северно Море, Северна Африка и Холандија нема да можат во целост да го обезбедат потребниот природен гас во Европа доколку ’Газпром’ ја прекине испораката преку украинските гасоводи, што има големи шанси да се случи“, вели Черепналкоски.

Златко Черепналкоски, ЕДС / Приватна архива

Според него, во вакви услови може да се очекува повисока цена на гасот и извесен недостиг затоа што новите капацитети за втечнет гас (LNG) во САД и Катар за извоз во ЕУ нема да бидат функционални пред 2026 година. Тој недостиг не мора да биде значителен, но перцепцијата на ризик од недостиг од гас на пазарот (liquidity risk premium) е таа што би ги терала цените на гасот во нагорна линија.

Предизвик на европското снабдување со гас ќе биде и договорот меѓу Русија и Украина за транзит на рускиот гас низ украинските системи. Германскиот министер за економија неодамна предупреди дека постои ризик за германската индустрија ако не биде продолжен петгодишниот договор, кој истекува на 31 декември 2024 година и најверојатно нема да биде продолжен.

„Земјите на ЕУ моментално водат разговори за намалување на увозот на рускиот гас. Дополнително, 2025 година го означува почетокот на очекуваниот крај на глобалното намалување на гасот, со значителни нови резерви на течен гас од Катар и САД. Дури и ако некои текови продолжат и по крајот на 2024 година, изгледа малку веројатно во оваа фаза сегашниот транзитен договор да биде продолжен под слични услови, со оглед на недостигот од политичка поддршка. Директни преговори помеѓу Украина и Русија за продолжување на транзитниот договор се невозможни. Постигнувањето нов транзитен договор ќе бара целосно различна геополитичка средина во однос на LNG, со три постојни терминали за LNG, а други три се очекува да започнат во рок од една година“, вели Божиновска.

Според Черепналкоски, количествата природен гас што во овој момент Европа ги повлекува од „Газпром“ се во значителна мерка намалени. „Во согласност со тоа, недостигот од природен гас што сега се транспортира во ЕУ преку украинските гасоводи не е веќе 40 отсто од европските потреби, не е ни 25 отсто, туку е паднат на ниво од некои 10 отсто. Со таков недостиг Европа може успешно да се справи со мерки за заштеда.

Најголемиот проблем на Европејците е нивниот комотен европски стил на живот. Тоа е убав живот, кој европските граѓани си го обезбедиле и заслужиле, но сепак се засновал на евтин гас од Русија, кој сега стана политичко оружје. Во секој случај, доколку Европејците се придржуваат кон мерките за заштеда на природен гас во домаќинствата, комерцијалниот сектор и индустријата, Европа би требало да остане релативно отпорна на затворањето на украинските гасоводи. Проблемот ќе биде како Украина би се снабдувала со потребниот енергент“, вели Черепналкоски.

Цената на гасот исто така лани во август имаше рекордни вредности, кои сега се за 90 отсто пониска од тогаш. Резервите, пак, со кои располагаат европските земји во моментот изнесуваат 70 отсто и се над просекот за овој период од годината.

 

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар