Занаетчии и врвни експерти посветено работат за „Нотр Дам“ да блесне во полн сјај

Еднo од најстарите и најпрепознатливи обележја на хоризонтот на Париз повторно ќе се издигне.

Кулата „Нотр Дам де Париз“, која изгоре и се урна драматично за време на големиот пожар во 2019 година, е среде реконструкција, што е симболична пресвртница во реновирањето на оваа готска катедрала вредно речиси 900 милиони долари, кое конечно е при крај.

Иако проектот имаше голем број предизвици, и во обемот и во дизајнот, повторното отворање на најпосетуваната зграда во Европа - која пред пожарот привлекуваше околу 12 милиони луѓе годишно - е закажано за 8 декември 2024 година.

До крајот на годинава, ако сè оди според планот, ќе биде завршен еден од најважните делови од реновирањето на зградата: поставувањето на рамката од масивно дабово дрво за високата камбанарија. Тоа е деликатен потфат, кој ги комбинира модерните и средновековните методи на градба и е од витално значење за обновувањето на еден од најважните центри на католицизмот во Франција.

„Сега сме уверени дека можеме да испорачаме навреме“, вели Филип Јост, новиот директор на организацијата „Обнова на Нотр Дам де Париз“ (Rebâtir Notre-Dame de Paris), која го надгледува проектот. „Но знаеме дека работите можат да тргнат во погрешен правец. Тоа е секојдневна борба“.

Пожарот што уништи дел од „Нотр Дам“ ноќта на 15 април 2019 година ја шокира Франција и го привлече вниманието низ светот. Макрон вети дека ќе ја обнови 860 години старата катедрала во државна сопственост со помош на донации, вклучувајќи ги и оние од некои од најбогатите луѓе во земјата. Реконструкцијата го тестираше ткивото на локалното занаетчиство и обезбеди модел што може длабоко да ја трансформира филантропската традиција на оваа држава.

Иако историското значење на катедралата и светската репутација го задржаа вниманието кон потфатот, значителните финансиски придонеси од моќни милијардери, меѓународни донатори и корпорации, исто така, го компликуваа административниот дел на овој гигантски проект.

Донации Bloomberg

Донаторски комитет од 21 член ја надгледуваше работата и вклучуваше претставници како Бернард Арно, вториот најбогат човек во светот и водач на луксузната империја ЛВМХ (LVMH); Франсоа Бетенкур Мејерс, наследничка на богатството на „Лореал“ (L'Oréal SA) и најбогата жена; Франсоа Пино, основач на „Керинг“ (Kering SA), компанија сопственик на „Гучи“ (Gucci); и извршните директори на големите француски компании, како нафтениот гигант „Тотал енерџис“ (TotalEnergies SE), „Санофи“ (Sanofi) и „Парибас“ (BNP Paribas SA). На масата се и претставници на различни добротворни организации, меѓу кои и „Пријателите на Нотр Дам де Париз“ (Friends of Notre-Dame de Paris), организација што досега донирала повеќе од 21 милион долари, главно собрани од американски донатори.

Реставрацијата на „Нотр Дам“ не помина без контроверзии. Имаше силен отпор од архитекти, мегадонатори и пратеници против повикот на Макрон за креативен и современ дизајн на новата камбанарија. Предлогот мораше да се повлече, а новата камбанарија е точна реконструкција на верзијата од 1859 година од Ежен Виоле-ле-Дук, која ја заменила оригиналната готска камбанарија. Внатре во катедралата беа исчистени витражите и освежени боите на нив како дел од реставрацијата во која беше вклучен и хорскиот подиум од 14 век.

Посетители присуствуваат на настанот Денови на европското наследство во селото за изградба на „Нотр Дам во Париз“, 13 септември Cyril Marcilhacy/Bloomberg

„Ќе додадеме дополнителен сјај“, рече еден златар што нанесува златни листови на некои од внатрешните уметнички дела на јавен настан во септември, организиран за да ги прикаже локалните занаетчии што работат на самото место.

Доцнење предизвика и долгото чистење на остатоците од олово од пожарот, што претставуваше ризик од труење, како и одлуката да се извршат археолошки ископувања во внатрешноста на катедралата.

Во август операцијата беше прекината поради смртта на генералниот директор на проектот Жан-Луис Џорџлин во несреќа на планинарење. Продолжен е и рокот за завршување на работите. Повторното отварање на катедралата кон крајот на 2024 година ќе го означи скорото завршување на внатрешните работи, но скелето ќе остане на надворешноста, а реновирањето на околината се очекува да трае до 2028 година. Зад сцената, францускиот национален ревизор (Cour des Comptes) се ангажира брзо по пожарот за да ги надгледува обновата и собраните 846 милиони евра, рекорд за француската филантропија, која вклучува придонеси од околу 340.000 донатори од 150 земји. Телото досега објави два сеопфатни извештаја, откривајќи дел од тензиите.

Посетителите гледаат во гаргојл изложен за време на Деновите на европското наследство“ Cyril Marcilhacy/Bloomberg

На почетокот користењето на средствата „не беше доволно транспарентно“, а организаторите занемаруваа да ги постават буџетите и соодветните контроли. Помина повеќе од една година пред да се формираат комисии за надзор на работите и донациите. Ревизорот предупреди дека пропустите ризикуваат да ја „поткопаат довербата на јавноста“. Во интервју, Јост рече дека некои од овие критики се решени и дека односите со донаторите се добри.

„Поставивме начини за да можат донаторите да го следат напредокот на работите и како се трошат парите“, вели тој, додавајќи дека се направени договори со големите донатори што ја дефинираат стапката на исплата на средствата како што напредуваат работите.

Сè уште не е одлучено што ќе се прави со вишокот пари. Трошоците за конзервација на катедралата по пожарот и за санирање на штетите ќе бидат околу 700 милиони евра, што доведе до прашања од донаторските комитети дали придонесите може да се искористат за преостанатите работи, кои се проценува дека ќе чинат дополнителни 170 милиони евра и ги вклучуваат обемните надворешни поправки.

Презентација на столарија на Деновите на европското наследство   Cyril Marcilhacy/Bloomberg

Истрагата за причините за пожарот сè уште е во тек, иако речиси е исклучена можноста дека станува збор за кривично дело. Наместо тоа, извештаите укажаа на страшно несоодветни безбедносни мерки во катедралата и можноста дека искри во областа на покривот - веројатно предизвикани од невнимание на изведувачот - брзо ги запалиле и ги проголтале дрвените греди на таванот од 13 век, познати како „шума“. „По пожарот, истите изведувачи беа брзо ангажирани за обнова и беа додадени повеќе“, соопшти ревизорот, проширувајќи го тимот на околу 100 компании и 500 работници.

Властите ветија дека 14-те милиони посетители што се очекуваат во катедралата во првата година по отворањето нема да имаат причина да стравуваат за безбедноста за време на Олимпијадата; бидејќи зградата сè уште ќе биде затворена и делумно опколена со скелиња, а посетителите ќе можат да видат изложба со виртуелна реалност за проектот и изложба на фотографии за тековните уметнички потфати во катедралата што и натаму ќе бидат во тек.

За Филип Вилнев, главниот архитект на „Нотр Дам“, последните неколку години биле исклучително интересни, но понекогаш и болно фрустрирачки.

„Живееме во општество кое се плаши од сè“, рече тој. „Минавме долг пат од храброста на занаетчиите што со векови граделе вакви цркви без инженери, одбори на надзорници и осигурителни компании. Веќе не можеме да правиме некои работи што ги правеле тие и навистина ми е жал за тоа“. Одлуката да не се врати масивниот лустер „Круна на светлината“, дизајниран во готски стил од Виоле-ле-Дук, останува негово најголемо разочарување. „Сакав целосна реставрација“, вели Вилнев. „Свештениците одлучија против тоа, не разбирам зошто. За тоа најмногу жалам“. (Лустерот сега е во базиликата „Сен Дени“.)

Филип Вилнев, главниот архитект ангажиран на проектот  Cyril Marcilhacy/Bloomberg

Како и за многу други мајстори на оваа локација - од столари и каменоресци до скулптори и златари - обновувањето на „Нотр Дам“ за него е животно дело. Кога му била доделена задачата за овој споменик пред десет години, Вилнев, кој сега има 60 години, истетовирал слика со орнаменти од катедралата над своето срце. По пожарот ја додал и северната кула, оргули, музички ноти, врвот на кулата и оловниот петел, кој ќе биде вратен на врвот од 96 метри.

Како што исчезнува траумата од пожарот и започнува планирањето за повторното отворање на „Нотр Дам“, фокусот се шири на други споменици низ целата земја на кои исто така им е потребна итна поправка. Франција се бори да обезбеди средства за одржување на нејзините 44.540 означени историски градби - вклучувајќи замоци, палати и цркви - од кои една четвртина се во лоша или опасна состојба.

„Франција има огромно наследство, а одржувањето не е како што треба да биде. Постои вистинска финансиска потреба“, рече Јост. „Пожарот ја откри ширината на великодушноста. Треба да ги поттикнеме филантропите да им се посветат и на помалите споменици“.