Од „В2“ до „Спектрум“: Германија се враќа во вселената

Додека геополитичките тензии повторно го дефинираат значењето на пристапот до орбитата, комерцијалната вселенска индустрија доживува глобален бум. САД повеќе од една деценија ја водат оваа трка со компанијата „Спејс екс“ (SpaceX), која со својата флота ракети „Фалкон 9“ (Falcon 9) и повеќекратната употреба на лансирните системи целосно го трансформира пристапот до вселената. „Спејс екс“ денес доминира не само поради технологијата туку и поради ниските цени и високата фреквенција на лансирања, што стана златен стандард за комерцијалните и државните клиенти низ светот.

Во тој контекст, Германија тивко но самоуверено влегува во играта. Првата германска приватно развиена ракета за орбитални летови, од минхенската компанија „Исар аероспејс“ (Isar Aerospace), е подготвена за својот прв лет, кој, ако дозволи времето, ќе се случи на 27 март 2025 година - што би можело да значи историски пресврт не само за Германија туку и за цела Европа. Ако компанијата успее, Европа ќе добие свој конкурент на компаниите како „Спејс екс“, со што ќе се намали зависноста од американската технологија и услуги, велат од „Исар аероспејс“.

Isar Aerospace

„Исар“ не сака директно да се натпреварува со големите ракети како „Фалкон 9“, кои можат да носат десетици тони товар во орбитата. Наместо тоа, се насочува кон брзорастечкиот пазар на мали сателити и т.н. мисии „рајд шер“ (ride-share), каде што „Спејс екс“ моментално води со својот модел „транспортер“ (Transporter). Токму во овој сегмент „Исар“ нуди алтернатива што е повеќе регионално ориентирана, ценовно конкурентна и поддржана од европските безбедносни и регулаторни стандарди.

Ракетата „Спектрум“ (Spectrum), според последните планови, ќе полета од норвешкиот вселенски центар „Аноја“ (Andøya) на 27 март, заменувајќи ја злогласната ракета „В2“ (V-2), која беше развиена во нацистичка Германија за време на Втората светска војна, како најголема ракета што некогаш ја лансирал германски субјект. Но, за разлика од военото минато на „В2“, „Спектрум“ претставува премин во нова ера: цивилно водени иновации, зелено гориво и европска автономија во ниската Земјина орбита, велат од компанијата.

 

Спектарот на новиот играч на пазарот не се базира на обемна флота или големи договори со американската војска, туку на агилност, локална поддршка и долгорочна амбиција: да понуди европски одговор на прашањето кој и како ќе одлучува за тоа кој може да појде во вселената.

Isar Aerospace

Тивок но важен пресврт 

Ракетата „Спектрум“, развиена од компанијата „Исар аероспејс“, е дизајнирана за превоз на товар до 1.000 килограми во ниската Земјина орбита. Иако оваа бројка можеби не е импресивна според американските или кинеските стандарди, претставува значајна пресвртница за европскиот пазар на мали сателити. Ова е првиот сериозен обид на приватна европска компанија да понуди пристап до орбитата на комерцијално ниво.

„Ова лансирање ќе биде првиот обид за орбитално лансирање со германско ракетно летало“, пишува „Арс техника“ (Ars Technica). „Претходната најголема германска ракета, ’В2’, беше воено оружје. ’Спектрум’ е летало на науката и трговијата“.

Погонот на ракетата се базира на моторите „акила“ (Aquila), кои работат на мешавина од пропан и течен кислород. Тоа е еколошки поприфатливо решение во споредба со „традиционалните“ горива што сè уште ги користат многу традиционални лансирни оператори. Двостепениот дизајн и компактната но ефикасна архитектура ѝ овозможуваат на „Спектрум“ да врши превози во поларни и сончево синхрони орбити – идеални за набљудување на Земјата и истражувачки мисии.

Ракетата е висока 27 метри и има дијаметар од два метра. Во првата фаза користи девет мотори „акила“, а во втората еден. Нејзиниот капацитет за носивост изнесува до 1.000 килограми товар во ниска Земјина орбита. Поради дизајнот, кој се базира на течен кислород и пропан, „Спектрум“ е дизајнирана со мисла за ефикасност, одржливост и ниски трошоци за лансирање. Главните целни пазари вклучуваат оператори на мали сателити, научни мисии и комерцијални проекти за набљудување на Земјата, велат производителите на ракетата.

Isar Aerospace

Иако компанијата „Исар аероспејс“ е германска, лансирањето на нејзината ракета „Спектрум“ ќе се изврши од островот Аноја на северот на Норвешка, веднаш во рамките на Арктичкиот Круг. На прв поглед одлуката германска ракета да се лансира од друга држава изгледа необично, но всушност станува збор за внимателно стратегиско решение што ги одразува промените во европската вселенска динамика.

Вселената сè повеќе се третира како стратегиска инфраструктура, споредлива со енергетиката, телекомуникациите или транспортот. Во тој контекст, Аноја нуди ретка комбинација на политичка неутралност, географска безбедност и технолошка подготвеност. Тоа е првата локација во континентална Европа каде што се изградени целосно комерцијални капацитети за орбитални лансирања – нешто што досега не беше можно надвор од традиционалната рамка на Европската вселенска агенција (ЕСА) и нејзиниот лансирен центар во Француска Гвајана. „Ова е симболична точка на пресврт“, вели германскиот вселенски аналитичар Михаел Арндт. „Од војна до наука. Од зависност до суверенитет. Ракетата ’Спектрум’ носи повеќе од само товар – ги носи амбициите на континентот“.

„Аноја спејспорт“ (Andøya Spaceport) е првото комерцијално вселенско лансирно место во континентална Европа, наменето за орбитални лансирања“, пишува на официјалната веб-страница. „Инфраструктурата вклучува наменски хангар за интеграција и лансирно место, дизајнирано за мали и средни ракети“. Објектот е специјално изграден за потребите на новата генерација приватни европски компании што не сакаат или не можат да ги чекаат зафатените распореди на државните агенции.

Isar Aerospace

Географската локација на Аноја овозможува летови во поларни и сончево синхрони орбити, кои се клучни за набљудување на Земјата, метеоролошки податоци и голем број научни мисии. Покрај тоа, ракетите се лансираат кон север преку Северниот Атлантик, што значи минимален ризик за населените области. Овој аспект на безбедност е клучен за новите оператори, кои не можат да ризикуваат инциденти за време на првите летови.

Важна улога игра и фактот дека Норвешка не е членка на Европската Унија. Тоа овозможува поголема регулаторна флексибилност, особено при извоз на ракетни компоненти, координација со локалните власти и склучување комерцијални договори со надворешни партнери. Во раздробениот европски вселенски сектор, каде што правилата и пристапите често варираат од држава до држава, ова станува конкурентна предност.

Подемот на европските вселенски стартапи 

„Исар аероспејс“ не е изолиран пример. Низ цела Европа се појавува бран на стартап-компании што  ги предизвикуваат монополските државни модели, кои долго време го контролираа пристапот до вселената. Германскиот конкурент РФА (Rocket Factory Augsburg / RFA) го подготвува своето прво орбитално лансирање, додека компании во Велика Британија и во Франција развиваат микроракети и сателитски констелации, приспособени на комерцијалните потреби.

Но „Исар“ предводи во трката - поради значителното финансирање, развојниот пристап, а сега и оперативната ракета. „Насаспејсфлајт“ (Nasaspaceflight.com) пишува дека лансирањето на „Спектрум“ е „клучен пресврт на приватните европски лансирни капацитети“, бидејќи компанијата веќе има потпишано договори со повеќе клиенти. Лансирањето доаѓа во време кога Европската вселенска агенција (ЕСА) има проблеми со доцнења кај „Аријан 6“ (Ariane 6) и програмата за приземјување „Вега“ (Vega-C) по неколку неуспеси. Во овој вакуум, приватните актери како „Исар“ не се само дополнување - туку потенцијално клучни актери на иднината, велат од „Спејс“ (Space).

Isar Aerospace

Преминот кон приватни лансирања одразува поширок геополитички тренд. Европа долго време се потпираше на Русија за лансирања на „Сојуз“ (Soyuz) и на Француска Гвајана за операциите на ЕСА. Но руската инвазија на Украина ја разоткри зависноста на европската инфраструктура. Во овој контекст, германскиот развој е многу повеќе од само деловна можност - станува збор за градење отпорност, велат експертите. „Пристапот до вселената е стратегиско средство“, вели Даниел Метцлер, директор на компанијата „Исар аероспејс“. „Со проектот ’Спектрум’ градиме европско решение, кое е независно, флексибилно и иновативно“.

Ова се совпаѓа со европското сфаќање на технолошкиот суверенитет. Без разлика дали станува збор за полупроводници, облаци или сателитска поврзаност, пораката од Брисел станува сè појасна: потпирањето на неевропска инфраструктура претставува ризик, што веќе се покажа во војната во Украина. „Ги поддржуваме напорите на европските компании, како ’Исар аероспејс’, кои придонесуваат за развој на независни лансирни капацитети во Европа“, изјави претставник на ЕСА.

Isar Aerospace

Ако летот на „Спектрум“ на 27 март биде успешен, редовните лансирања од Аноја би можеле да започнат веќе во 2026 година. „Исар“ планира да го зголеми производството и да понуди десетици лансирања годишно, наменети за јавни и приватни клиенти. Европа така би можела да добие конкурентна алтернатива на американскиот „Спејс екс“ или на ценовно поволните лансирања од Индија. Со промените на безбедносните приоритети по војната во Украина, „Исар“ би можела да игра улога и во воено-цивилна примена, како што се набљудување на Земјата и безбедни комуникации.

Засега сите погледи се насочени кон малиот остров на северот на Норвешка, каде што се пишува ново поглавје на европската вселенска приказна - овој пат не под водство на државна агенција, туку на компанија од Германија.