ББА-коментар: Цените на струјата и на гасот зависат од геополитиката

Како што наближува зимата, достапноста и цените на гасот и на електричната енергија добиваат сѐ поголемо внимание, особено ако се има предвид дека енергетскиот сегмент доби динамика поради диверзификацијата на изворите на гас и зголемената улога на одржливите извори на финансирање. Во продолжение ги разгледуваме движењето на релевантните цени на акциите и факторите што влијаат на нивната нестабилност, како и трендовите во регионот Адрија. Резултатите од анализата ги сумиравме преку перспективите и предизвиците на натамошното движење на цените на струјата и на гасот.

Цените на гасот и на струјата на европскиот пазар

Ако гледаме на среден рок, релевантните цени на гасот и на електричната енергија се далеку под просекот од претходните пет години, поради екстремно покачените нивоа во текот на 2022 година, кога имавме епизода на недостиг од гас поради забраната за увоз од Русија и транзицијата главно кон поскап ЛНГ. Потоа беа пронајдени нови канали за снабдување и цените се стабилизираа. Цената на електричната енергија е нестабилна поради нејзината нестабилна побарувачка, но нејзиниот тренд е поврзан со цените на гасот. Гасот генерира околу 20 отсто од електричната енергија во ЕУ, но тој е најрелевантен за цената поради т.н. принцип на заслуга (англ. merit order princip), кој се користи за одредување на цените на електричната енергија на берзата.

Во првите три квартали од 2024 година, цените на гасот и на електричната енергија беа за 22 и 30 отсто пониски во однос на истиот период од претходната година, соодветно. Цената на гасот го допре дното на крајот на зимата (февруари-март) поради топлата зима, која ја намали побарувачката и овозможи складиштата на гас во ЕУ да бидат солидно исполнети на крајот на сезоната. Искористеноста на капацитетите е висока, некаде на нивото од 2023 година и над историските просеци. И покрај тоа, цената веднаш реагираше на прекините на производството во Норвешка во јуни годинава (особено бидејќи Норвешка го зголеми своето значење во обезбедувањето гас од ЕУ, откако испораките од Русија беа значително намалени), како и на прекините во дистрибутивниот центар Суџа во август годинава, предизвикани од конфликтот меѓу Русија и Украина. Цената во моментов е на максимални вредности годинава, особено со наближувањето на зимата, а цената е чувствителна и на влошувањето на геополитичката ситуација на Блискиот Исток.

Регионот Адрија

Топлите зими во последните неколку години одат во прилог на помалата потрошувачка, но екстремно топлите лета доведуваат до поголема потрошувачка на електрична енергија во текот на летната сезона, а дополнително влијаат на помало производство од хидролошки извори поради слабите врнежи.

Иако цените на енергијата се стабилизираа во споредба со турбулентната 2022 година, тие сепак останаа високи во споредба со претходните периоди. Цените на гасот и на електричната енергија за населението во регионот се во просек пониски во споредба со оние во земјите од Централна и Источна Европа и помалку оптоварени со даноци и давачки.

Словенија е исклучок и во двата случаја, со цени на гасот и на електричната енергија меѓу највисоките во целиот регион. За време на енергетската криза Словенија ги субвенционираше енергетските компании, бидејќи како дел од мерките за ограничување на трошоците за живот воспостави плафон на цените на струјата (до крајот на 2024 година) и на природниот гас (до април 2024 година, односно до крајот на грејната сезона). Не гледаме дека има намери за продолжување во 2025 година, особено што цените на пазарот донекаде се стабилизираа, но се размислува за продолжување на мерките поврзани со поддршка на обновливите извори на енергија. Словенија го усвои Националниот план за енергија и клима за 2024 година, со амбициозни намери значително да ги намали емисиите на јаглерод диоксид преку намалена употреба на јаглен и да произведува третина од потрошената енергија од обновливи извори до 2030 година.

Слично, во Хрватска, со седмиот пакет мерки за заштита од поскапување, цените на струјата и на гасот ќе бидат двојно зголемени, но сепак субвенционирани. Поради сушниот период, кој го намали производството во хидроцентралите (еден од клучните извори на енергија во Хрватска), и послабото производство во термоцентралите (поради ремонтот на ТЕ Пломин 2), Хрватска го зголеми увозот на електрична енергија во третиот квартал од 2024 година и со тоа ја зголеми својата енергетска зависност. На позитивната страна, производството од соларни извори се удвои во текот на третиот квартал во однос на истиот период од претходната година, што поддржува преориентирање на производството кон обновливи извори на енергија.

Во Србија цените на гасот и на струјата за населението во неколку наврати се коригирани и засега нема индиции дека ќе има дополнителни покачувања, иако тоа не би нѐ изненадило, бидејќи цената е меѓу најниските во регионот. Снабдувањето со гас сè уште зависи од Русија, но дел доаѓа од Азербејџан. Во производството на енергија доминираат термоцентралите, така што фокусот во моментов е на изградба на соларни и ветерни електроцентрали (најчесто поддржани од фондовите на ЕУ и развојните банки), кои ќе овозможат подобар еколошки профил на производството.

Северна Македонија има цени на струјата за населението меѓу најниските во поширокиот регион, додека цените на гасот се друга приказна, а домаќинствата генерално слабо го користат. Цената на струјата во просек дури и малку се намали откако се воведоа периоди на евтини тарифи. Производството на електрична енергија сѐ повеќе се потпира на сончеви извори, па, така, во јули 2024 година производството на сончева енергија беше шест пати поголемо во споредба со истиот период претходната година, за што придонесе и сончевото лето. Во јули 2024 година учеството на сончевата енергија беше околу 7 отсто од вкупната нето произведена енергија, значително над 1 отсто од пред една година, а капацитетите продолжуваат да се прошируваат (соларната централа ГЕН-И на локација во Кавадарци неодамна беше пуштена во употреба).

Босна и Херцеговина има најниска цена на струјата за населението во регионот, што укажува дека има простор за зголемување. Меѓутоа, во ФБиХ струјата поскапела за околу 10 отсто од август годинава, додека во Република Српска цената не е променета. Во периодот од мај до јули 2024 година производството од хидроцентралите беше значително помало на годишно ниво и затоа нето-извозот беше помал (БиХ е нето-извозник на електрична енергија, односно извезува повеќе електрична енергија отколку што увезува). Природниот гас целосно се потпира на увоз, така што цената што ја плаќаат корисниците е делумно приспособена на пазарната цена.

Прогнози за цените на електричната енергија и на гасот

Очекуваме цените на гасот за европскиот пазар да бидат во опсег од 35 до 40 евра за мегават-час до крајот на годината, а на малку пониски нивоа во 2025 година. Диверзификацијата на изворите и добрата пополнетост на капацитетите обезбедуваат понуда во услови на слаба побарувачка, бидејќи не се очекува екстремно студена зима, но и поради слабата индустриска побарувачка (потрошувачката на гас во Европа е за околу 20 отсто помала во споредба со 2021 година). Производството на соларна енергија и на енергија од ветер исто така го намалува притисокот од побарувачката на гас. Ризиците најмногу се поврзани со геополитички спорови, кои можат да влијаат на патот на гасот и да извршат притисок врз цените. Што се однесува до цените на струјата на германската берза, забележуваме низок притисок врз цените. Цените на струјата подлежат дури и на ризик од таканаречена канибализација, односно паѓање на цените (и појава на негативни цени) во деновите кога има добро производство (главно од соларни и ветерни електроцентрали) и се создава вишок во понудата.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар