Како романската берза ги победи најсилните глобални индекси?

Во светот во кој стравот од меури и нестабилност стана нова норма, инвестирањето во акции бара многу поселективен пристап отколку порано. Во такви околности, романскиот пазар е под радарот на европските инвеститори со години, но бројките се многу интересни: тоа е еден од најимпресивните пазари во последно време. Додека поголемиот дел од капиталот се насочи кон САД и технолошките гиганти во последните децении, романскиот пазар тивко испорача приноси што ги надминуваат повеќето глобални индекси, па дури и двата главни американски индекси: Nasdaq и S&P 500.

Зад ова изненадувачко надминување на перформансите стои комбинација од макроекономски раст, силен енергетски и банкарски сектор и исклучително високи дивиденди што ги привлекуваат инвеститорите со години. Во време кога Европа се бори со низок раст, а Америка со високи вреднувања и концентрација, Романија се издвојува како ретка приказна за силен раст со здрави фундаменти. Затоа вреди да се анализира подетално што стои зад успехот на романскиот берзански пазар.

Но клучно прашање останува дали овој замав сè уште е можност и колку простор останува за влез на нови инвеститори.

Романија во клубот на најсилните пазари во светот според приносот

Оваа година беше исклучително динамична за романскиот пазар, првенствено поради изборните турбуленции, кои накратко ја зголемија неизвесноста. За време на кампањата постоеше реален ризик дека проруската опција би можела да ја преземе власта и со тоа да го промени геополитичкиот курс на земјата, што привремено ја зголеми нестабилноста и го оптовари расположението. Сепак, исходот од изборите ги растера овие стравови, проруската партија не успеа, политичкиот ризик нагло падна, а инвеститорите брзо ја вратија довербата. Пазарот силно закрепна и го претвори намалувањето на ризикот во еден од најимпресивните приноси од почетокот на годинава во светот, од речиси 40 проценти. На крајот, 2025 година се покажа како година во која политичката неизвесност се претвори во можност, а пазарот ги искористи стабилизацијата и враќањето на јасната економска насока.

На долг рок, романската берза ги надминува повеќето глобални, благодарение на комбинацијата од брза економска конвергенција кон просекот на ЕУ и раст на корпоративните приходи над просекот. Во последните пет години успеа да ги надмине дури и Nasdaq и S&P 500, а клучна улога одигра фактот што започна од значително пониски вреднувања, оставајќи повеќе простор за органски раст отколку за само проширување на мултипли (како во САД, на пример).

Во исто време романските компании испорачуваат исклучително привлечни дивиденди, што го прави пазарот особено интересен. Дополнителен импулс дојде во 2020 година, кога Романија беше вклучена во клучните индекси FTSE Emerging Markets, што отвори врата кон поширок меѓународен капитал, а од средината на оваа година можноста MSCI Романија да се искачи во категоријата Emerging Market се споменува сè почесто. Земјата веќе ги исполнува критериумите на MSCI поврзани со нивото на економски развој и пристап до пазарот, додека одредени заостанувања сè уште остануваат во сегментот на ликвидност и големина на пазарот.

Инвестицискиот потенцијал на Романија во сенка на макроекономското забавување

Вреднувањето на романскиот пазар останува исклучително привлечно. На пример, ако погледнеме на многу долг рок, романскиот индекс BET постигна долгорочни приноси споредливи со Nasdaq, но со значително пониски цена/заработка мултипли и значително повеликодушни дивиденди. Токму оваа комбинација од побрз раст на заработката, силни парични текови и поволни вреднувања овозможи зголемување на капиталот и стабилни исплати на дивиденди во исто време, што е реткост. Но дали Романија сè уште е евтина?

Кога станува збор за тоа дали пазарот е „евтин“, одговорот честопати оди подалеку од едноставна анализа на мултипликаторите и преоѓа во сферата на структурните фактори што ги обликуваат перцепциите за ризик и долгорочната одржливост на растот - нивото на економски развој и политичката стабилност, перцепцијата на земјата за леснотијата на водење бизнис и пристапот до пазарот. Сите овие елементи играат еднакво важна улога како и самите мултипликатори на вреднување. Во случајот со Романија, мултипликаторите остануваат значително попривлечни отколку на развиените пазари, но вреди да се напомене дека тие се проширија некаде по неколку години силен раст. И покрај ова зголемување на вреднувањето, пошироката слика останува поволна бидејќи сè уште има доволно простор за конвергенција, а фундаментите на пазарот остануваат солидни.

 

На макроекономскиот фронт постојат краткорочни проблеми што треба да се имаат предвид. Инфлацијата останува висока, оптоварувајќи ги реалните плати и куповната моќ на домаќинствата, додека фискалната консолидација и зголемувањето на даноците дополнително го ограничуваат краткорочниот раст. БДП порасна скромно во 2025 година, во првиот квартал имаше раст од +0,6 проценти на годишно ниво и малку послаби податоци за третиот квартал, што укажува на забавување на домашната побарувачка и на отпорноста на надворешни шокови. Приватната потрошувачка и инвестициите се чувствителни на промените во даночниот товар и инфлацијата, додека трговскиот дефицит останува предизвик. Сепак, иако темпото на раст забавува на краток рок, пазарот продолжува да се потпира на солидни сектори и секторска отпорност. Оптимистички, долгорочниот потенцијал останува, со простор за конвергенција кон просекот на ЕУ и континуиран структурен раст, се разбира ако новата влада успее да ги одржи своите оптимистички ветувања.

Најголемиот придонес кон стабилноста и долгорочниот раст на романскиот пазар доаѓа од неколку водечки блучип-компании што го формираат јадрото на индексот и обезбедуваат силни парични текови. „Хидроелектрика“ (H2O), најголемиот производител на електрична енергија во земјата со пазарна капитализација од околу 11,5 милијарди долари, се издвојува како дивиденден столб на пазарот благодарение на дарежливиот принос од 11,5 проценти. „ОМВ Петром“ (SNP), најголемата енергетска компанија во Југоисточна Европа, комбинира солидна профитабилност со очекуван раст на приходите и профитот, со тековен принос на дивиденда од речиси 10 проценти. Силниот финансиски сектор е предводен од „Банка Трансилванија“ (TLV), најголемата банка во Романија позната по својата отпорност и континуирани инвестиции во дигитална трансформација. Заедно, овие компании ја формираат основата на индексот и се клучна причина зошто романскиот пазар останува структурно привлечен за долгорочните инвеститори. Овие три компании сочинуваат околу 50 проценти од целиот индекс.

Долгорочен потенцијал со краткорочни препреки

Романскиот пазар на капитал покажува ретка комбинација од стабилен долгорочен раст, атрактивни вреднувања и високи приноси од дивиденда, што го издвојува од повеќето други пазари. Годината беше политички турбулентна, но поволниот исход од изборите ги намали ризиците и дополнително ја зајакна довербата на инвеститорите. Генерално, Романија претставува можност за комбинација од раст, приходи од дивиденда и релативно поволни вреднувања, што ја прави привлечна дестинација за долгорочни портфолија. Иако макроекономските индикатори укажуваат на краткорочно забавување, долгорочниот потенцијал останува привлечен, особено ако новата влада успее да ги стабилизира постојните макропредизвици.