Финансирање од народот: Зошто краудфандингот е шанса за Македонија

Во последната деценија, краудфандингот (crowdfunding) се етаблира како алтернативен извор на финансирање, кој им овозможува на стартапи, креативци и мали бизниси да соберат средства директно од заедницата – најчесто преку онлајн платформи. Наместо класично финансирање преку банки или инвеститори, овој модел нуди нова можност: да ја тестираш идејата на пазарот и истовремено да изградиш заедница околу неа и производот. Сепак, додека во Европа краудфандингот бележи континуиран раст, во Македонија останува недоволно искористен.

Според Игор Маџов, експерт за фандрејзинг (fundraising) и стартап-развој, постои огромен потенцијал за развој на краудфандинг во Македонија, особено затоа што е најинклузивна форма на финансирање – достапна и на индивидуалци и на стартапи, во нивните најрани и најризични фази. Но, за жал, како што посочува тој, многу малку македонски тимови досега навистина се обиделе системски да пристапат кон тоа.

Игор Маџов Приватна архива

Модели на краудфандинг

Краудфандингот не е единствен модел, туку спектар на различни пристапи. Моделот базиран на награда (reward-based) е најпознат преку платформи како Кикстартер (Kickstarter), каде што луѓето вложуваат мали износи за да добијат производ или услуга во претпродажба. Македонската компанија „Фајнал фронтиер гејмс“ (Final Frontier Games) е еден од најуспешните примери во овој сегмент – со милионски суми собрани за нивните друштвени игри, тие се вбројуваат меѓу најуспешните независни издавачи на друштвени игри (indie board games) на глобално ниво.

Другите модели вклучуваат краудфандинг заснован на донации (donation-based crowdfunding), кој се користи за хуманитарни и општествени иницијативи без очекување за поврат, како и базиран на позајмици lending-based (peer-to-peer lending), каде што поединци позајмуваат пари со камата. Понова, но сè уште регулаторно неразвиена форма во Македонија, е blockchain crowdfunding преку токени, кои можат да носат или пристап до производ (utility), или сопственички удел (security).

Најзначаен за стартап-екосистемот е equity crowdfunding – моделот каде што инвеститорите стануваат сопственици на дел од компанијата. „Еquity моделот e најважен модел за стартапи и млади компании, каде што инвеститорите добиваат сопственички удел во компанијата и стануваат партнери во нејзиниот раст и успех“, појаснува Маџов, кој наедно е претседател на „Стартап Македонија“ и основач на „НЕСТ груп“.

Европското искуство и македонската празнина

Во Европа, краудфандингот е веќе утврден модел, особено во земји како Велика Британија, Естонија, Германија и Шпанија.

Покрај интернационално достапните Funderbeam (Естонија), SeedBlink (Романија), Gateway Ventures (Австрија), кои имаат свои мрежи на ангели, почнаа да се формираат и локални платформи како оние во Германија (Companisto), Шпанија (StartupXplore) и други, кои им овозможуваат на инвеститорите да вложуваат со минимални износи и да станат дел од брзорастечки компании. Секоја има различен систем на одобрување на компаниите, фокус на индустрии и износи што се собираат, а најчесто се собираат помеѓу 60.000 и 500.000 евра.

Според податоците од „Статиста“ (Statista), само во 2023 година, преку краудфандинг глобално се собрале над 110 милијарди долари, што го прави еден од најбрзорастечките канали за финансирање иновации. Во европскиот контекст, околу третина од seed-инвестициите се поддржани или кофинансирани преку краудфандинг-иницијативи.

Deopsitphotos

Позитивен тренд се забележува и во нашето соседство. Србија ја има платформата Ventu.rs, поддржана од БДО (BDO), која овозможува финансирање и на традиционални мали бизниси. Во Бугарија, во мај 2025 година стартуваше Spacecrowd.bg, прва национална краудфандинг-платформа поддржана од Бугарската берза, специјализирана за технолошки стартапи, со цел подготовка за понатамошно јавно тргување. Хрватска функционира преку Funderbeam SEE, додека во Грција е активна платформата Crowdspace, насочена кон мали и средни претпријатија.

Од друга страна, во Македонија, еден од клучните предизвици за развој на краудфандингот, покрај потребата од поголема едукација, останува и неусогласената правна рамка. Додека во земјите од ЕУ малите инвеститори можат да вложуваат и со суми од 500 евра, кај нас тоа сè уште не е можно без значителен ризик. За да се создаде средина со поголема вклученост на малцински инвеститори, неопходни се законски измени што ќе овозможат транспарентни, безбедни и пристапни услови за вложување во мали и новоформирани компании.

„Во 2025 година ’Стартап Македонија’ даде предлог до Министерството за економија за воведување нова категорија на трговско друштво - друштво со променлив капитал, кое ќе ги поедностави работењето и вложувањето во стартап-компании кои се најчести“, објаснува Маџов.

Не недостига волја

Сепак краудфандингот не е непознат инструмент во земјава.

„Во 2019 година Македонската берза направи важен чекор со иницијативата за лансирање на платформата Funderbeam од Естонија, но се покажа дека селективноста, недоволната едукација и прагот за инвестирање ја намалија нејзината атрактивност“, вели Маџов. Единствена активна домашна платформа денес е Ecrowd.mk, насочена главно кон граѓански иницијативи, а не кон развој на иновативни компании.

И покрај тоа, неколку македонски стартапи успеаја да добијат поддршка од европски платформи. Најпознат е случајот со „Кодвел“ (Codewell.ai), кој преку платформата SeedBlink собра речиси 200.000 евра како дел од поширока рунда финансирање вредна половина милион евра, во која учествуваа и ангел-инвеститори и фонд од Романија. Други примери се „Концептива“ (Konceptiva.com) и „Бокси“ (Boksy.mk), кои ги користеле платформите Odin односно Gateway Ventures.

Но успехот, вели Маџов, не доаѓа лесно.

Што ја прави една краудфандинг-кампања успешна?

Успешната краудфандинг-кампања не започнува со објава, туку со темелна подготовка, која може да трае и неколку месеци. Првиот предуслов се јасно дефинирана стратегија и реална валуација на компанијата – инвеститорите мора да разберат зошто да вложат и каков раст да очекуваат.

„Најчестата грешка е кога тимовите сакаат да соберат средства без однапред да обезбедат дел од нив. Ако имате обезбедено 50–60 отсто од целта пред лансирањето, тоа го зголемува кредибилитетот и ги мотивира другите да вложат“, објаснува нашиот соговорник.

Моделот на кампањата исто така мора да биде приспособен на производот: reward crowdfunding е поефикасен за физички производи, додека equity crowdfunding е попогоден за софтвер и дигитални услуги. Покрај тоа, кампањата мора да вклучува квалитетна документација и презентација за инвеститори (pitch deck), транспарентни финансиски проекции и добро дефинирани услови за вложување.

Но ниеден од овие елементи не е доволен без видливост. „Ако не вложите во активна комуникација, маркетинг и директен ангажман со заедницата, шансите за успех паѓаат драстично – краудфандинг не е пасивна алатка, туку бара целосен фокус од тимот“, нагласува Маџов.

Deopsitphotos

Што треба да се направи за краудфандингот во Македонија навистина да заживее?

Македонија има млада, но растечка стартап-сцена, која заслужува пристап до иновативни финансиски инструменти како краудфандинг. Но, за да стане тоа реалност, потребни се конкретни измени. Ако ги следиме примерите од ЕУ и соседни земји, но и ако вложиме во градење стратегии, дигитална инфраструктура и финансиска култура – краудфандингот може да се трансформира од потенцијал во движечка сила на економскиот и технолошкиот развој во земјава.

Пред сè, потребна е нова правна рамка што ќе овозможи вклучување малцински инвеститори – луѓе што би можеле да вложуваат и со скромни износи од 500 евра, без притоа да се изложат на несразмерен ризик. Тоа би ја отворило вратата за поширока вклученост на јавноста и дијаспората во финансирање домашни претприемачи.

Дополнително, потребна е системска едукација – како за самите инвеститори, кои треба да разберат како да градат паметно портфолио, така и за компаниите, кои мора да научат како успешно да водат краудфандинг-кампања: од креирање презентација за инвеститори до стратегија за промоција.

Покрај тоа, потребна е поддршка и за развој на локални или регионални краудфандинг-платформи, приспособени на контекстот на македонскиот пазар. Таквите платформи би овозможиле директна врска меѓу инвеститорите и домашните стартапи, со пониски бариери за влез и локализирани правила на игра. Истовремено, интеграцијата со постојните европски платформи може да отвори пристап до поширок круг на инвеститори и да ја зголеми видливоста на македонските компании на меѓународната сцена.

„Со овие чекори, краудфандингот во следните години може да стане стабилен и влијателен механизам, кој ќе ја поттикне нашата стартап-сцена, ќе ја вклучи дијаспората и ќе придонесе кон економски раст“, вели Маџов. Тој нагласува и дека поддршката на локални или регионални платформи или нивно поврзување со европските би можеле значително да го забрзаат процесот.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар