Ќе се олицетворат ли конечно ангелите на македонските бизниси?

Често сме сведоци на ситуации кога некој млад претприемач има добра бизнис-идеја, дури и подготвен бизнис-план, ама работата не може да почне без доволно финансии. Иако има многу начини на финансирање бизниси, за жал, банките поретко се одлучуваат да кредитираат стартапи, сметајќи ги за многу ризични. Фондот за иновации солидно ја игра својата улога, ама е недоволен да ги покрие бизнис-идеите на младите во земјава. И, како до пари? Ако не се најде финансиер, бизнис-идејата, колку и да е добра, ќе заврши само како убав разговор на некоја вечера во ресторан и ќе остане сонот за почнување бизнис. Познато ви е?

Во развиените земји веќе со децении многу добро функционира финансирањето преку моделот бизнис-ангели. Станува збор за луѓе искусни во деловниот свет, кои дел од својот капитал вложуваат во лансирање нови бизниси, инвестиции што се сметаат за многу ризични, но повратот е толку голем што се исплати дури и ако во меѓувреме се случат неколку неуспешни инвестиции. Бизнис-ангелите се искусни, па не ни вложуваат многу, најчесто за таа намена одвојуваат од пет до 10 проценти од својот капитал, и тоа диверзифициран во повеќе стартапи. Новите претприемачи преку бизнис-ангелството не добиваат само пари туку и знаење и искуство, но на располагање ги имаат дури и веќе стекнатите врски и канали во деловниот свет од страна на нивниот бизнис-ангел.

Македонија уште нема закон што ќе ги поттикне и заштити бизнис-ангелите

Иако во земјава долго се укажува на потребата од донесување соодветна законска легислатива што ќе го регулира бизнис-ангелството како начин на финансирање, работите долго тапкаа во место, со  понекое ветување одвреме-навреме од властите дека ќе се заложат на оваа тема. Сега конечно во подготовка е закон што ќе ги поттикне и заштити бизнис-ангелите.

„Законот што се подготвува ќе дефинира кој може да стане бизнис-ангел, под кои услови може да работи, кои се придобивките и процедурите. Во него ќе бидат наведени даночните и другите олеснувања на кои ќе имаат право бизнис-ангелите. Донесувањето на оваа законска рамка е од клучно значење не само за охрабрување повеќе поединци да станат бизнис-ангели туку и за обезбедување транспарентност и одговорност во овој процес“, изјави министерот за економија и труд Бесар Дурмиши во рамките на меѓународната конференција „Бизнис-ангели и претприемачки екосистем во Северна Македонија. Можности и предизвици“.

Според него, бизнис-ангелите имаат голема улога во поддршката на претприемаштвото, иновациите и економскиот раст. Покрај финансии, бизнис-ангелите нудат нешто уште повредно, тоа што често се нарекува „паметни пари“. Тие нудат менторство, насоки и пристап до нивните широки мрежи. Тоа се мрежи градени со години, понекогаш и децении, на искуство во бизнисот, кои вклучуваат врски со успешни претприемачи, банкари, сметководители, правни експерти и обезбедувачи на осигурување. Бизнис-ангелите не се само извори на финансирање, тие се катализатори за иновации и економски раст.

Depositphotos

Министерот Дурмиши признава дека и покрај нивниот огромен потенцијал, концептот на бизнис-ангели останува релативно недоволно развиен во Македонија.

„Многу претприемачи не се целосно свесни за можностите што ги претставуваат бизнис-ангелите, а нашата законска рамка сè уште не ги поддржува или поттикнува соодветно нивните активности. Ова е празнина на која ние како влада и министерство сме посветени да ја решиме. Нашиот прв чекор е да создадеме поволна правна средина што ги поттикнува растот и развојот на бизнис-ангелите во Северна Македонија. За таа цел, ние сме во процес на изработка на сеопфатен закон за бизнис-ангели во нашата држава. Тој закон ќе обезбеди јасност и насоки за неколку клучни прашања. Ќе дефинира кој може да стане бизнис-ангел, условите под кои може да работи, придобивките од тоа да се биде бизнис-ангел и процедурите за излегување од инвестиција. Дополнително, законот ќе ги наведе даночните олеснувања и олеснувањата на кои ќе имаат право бизнис-ангелите, обезбедувајќи дека нивните придонеси се признаваат и наградуваат“, изјави Дурмиши, потенцирајќи дека воведувањето на оваа законска рамка е од клучно значење не само за охрабрување повеќе поединци да станат бизнис ангели туку и за обезбедување транспарентност и одговорност во процесот.

Не е доволно само закон, потребна е и соодветна инфраструктура

Правната рамка е првиот чекор, односно базата за воспоставување култура на бизнис-ангелство. Но, потребно е да се направи многу повеќе за овој начин на инвестирање да стане популарен кај бизнисмените поединци, почнувајќи од едукација, преку институционализација, па до соодветна инфраструктура за практично функционирање на овој начин на финансирање.

Министерот за економија најави дека, покрај правната рамка, ќе се фокусираат и на градење институционални капацитети неопходни за поддршка на развојот на робустен претприемачки екосистем, како и издигнување на свеста за придобивките од бизнис-ангелството.

Според ветеното, Министерството за економија и труд ќе претставува и извор на сите тековни програми и мерки што ги поддржуваат бизнис-ангелите, со што овие информации ќе бидат лесно достапни преку веб-страницата на Министерството и другите јавни платформи. Министерот Дурмиши потенцира дека веќе се направени и конкретни чекори во таа насока преку кофинансирање проекти поврзани со мрежите на бизнис-ангели. Според оваа мерка, Министерството кофинансира 70 проценти од докажаните трошоци, но не повеќе од 350.000 денари (околу 5.600 евра) поединечно за секоја мрежа апликант.

Ако не возиш брзо, тогаш шлајфуваш во место

Според Игор Маџов, соосновач и претседател на „Стартап Македонија“ (непрофитна асоцијација на стартапи, креативни претприемачи, акцелератори и инвеститори), добро е што работите се поместуваат од мртва точка, но неопходно е да се забрза процесот бидејќи Македонија веќе заостанува зад регионот. Маџов вели дека до пред некое време Македонија била понапред од соседите во однос на инвестирањето стартапи и поддршката на нови бизниси и млади претприемачи, но работите значително се смениле во последните три години.

„Албанија, Косово и Босна и Херцеговина далеку ја надминаа Македонија. Србија се катапултира со инвестиции од околу 50 милиони евра“, вели Маџов, кој инаку е и инвестициски директор во „НЕСТ Венчр студио“ (NEST Venture Studio), кое е дел од групацијата НЕСТ (NEST Group).

Тој е задоволен што има добра волја од властите да се дефинира законската рамка, иако, според неговото искуство, станува збор за бавни процеси.

„Ние сме дел од работната група што е во рамките на проектот, со која се правеа заеднички средби и неколку верзии на законот. Гледаме интерес за да се направи нешто, ама брзината е тоа што малку ни пречи бидејќи работите се случуваат недоволно брзо. А, во овој сектор во кој работиме ако не се движиш доволно брзо, всушност шлајфуваш во место“, вели Маџов.

Bloomberg Adria Игор Маџов, соосновач и претседател на „Стартап Македонија“ и инвестициски директор во „НЕСТ Венчр студио“

Тој долго време алармира на неопходноста за озаконување на бизнис-ангелството бидејќи не е доволен само Фондот за иновации за поддршка на новите бизнис-идеи.

„Многу подобра опција се приватните инвеститори, луѓето што се веќе во бизнисот и може да дадат знаење, време и пари за да го забрзаат растот, зашто на еден млад бизнис му требаат средства да плати вработени, потоа за производство или за развој на софтвер, за излез на пазарот... Значи, сето тоа може да биде супституирано од страна на некој што веќе ги има тие канали. Ние зборуваме за тоа, дај да го искористиме целиот потенцијал што веќе го има реализирано бизнис-секторот за своите и да го ставиме во функција на новите бизниси, кои можат паралелно да ја растат економијата понатаму. Тоа треба да го постигне овој бизнис-модел“, објаснува Маџов.

Тој посочува дека во последните 10-15 години во земјава има приватни компании што имаат голем потенцијал за раст и кои може да излезат од границите. Затоа, според него, тука треба да се стави фокус на сите тие инструменти што треба да помогнат, особено на младиот амбициозен претприемач да се охрабри да дојде во конекција со тие бизнис-индивидуи што ги викаме бизнис-ангели, а кои сакаат да инвестираат средства, знаење и време во растење на бизнисот.

Ако нема излез од бизнис-ангелството, не може ни да се зборува за успешен стартап-екосистем

Бизнис-ангелите се тие што имаат и инвестираат свои пари со надеж дека ќе профитираат многу повеќе. Но тие се луѓе. Тоа значи дека се различни и од различни причини инвестираат во различни бизниси. Вака ги опишува бизнис-ангелите Тиаго Ботељо, вонреден професор на Универзитетот во Источна Англија, Обединетото Кралство. Според него, постигнувањето успешни излези е клучната стратегија за бизнис-ангелите.

„Клучни се излезните стратегии зашто така работи екосистемот: го наградува инвеститорот, а креира добри претприемачи. Излезот нуди можност за бизнис-ангелот повторно да инвестира, што на некој начин претставува рециклирање“, вели Ботељо, укажувајќи на тоа дека инвеститорите во рамките на своето портфолио најчесто издвојуваат само од пет до 10 отсто инвестиции како бизнис-ангели, а остатокот го вложуваат онаму каде што е мал ризикот.

„Ризиците се високи, но затоа и наградите. Тоа овозможува раѓање нови ангели“, вели професорот Ботељо. Според него, излезните стратегии мора да бидат јасни уште пред да се влезе во инвестицијата. Бизнис-ангелите, како што вели тој, уште пред да инвестираат во стартап размислуваат кој би можел да ја купи компанијата за неколку години.

Depositphotos

Просечниот период за излез од бизнис-ангели во 2011 година изнесувал две-три години, потоа се зголемил на седум, за сега, по пандемијата на ковид, да се одолжи на околу 10 години, иако секогаш постои кратка излезна стратегија. Во секој случај, за да се постигнат некакви резултати, потребни се барем три години. Исклучок може да се технолошките компании, но и тоа се ретки случаи.

Претставувајќи го ризикот, професорот Ботељо посочува на истражување според кое од вкупно 89 инвестиции на бизнис-ангели во стартапи во Англија, само 27 проценти, односно една четвртина, оствариле излез, 24 отсто од фирмите уште се активни, додека дури половината или 49 проценти од стартапите биле неуспешни.

Како да се поттикне бизнис-ангелството?

Иако бизнис-ангелството е ризично инвестирање, сепак кога ќе се вложи во успешен стартап, таквото вложување може неколкукратно да ги врати парите. Но никој не сака без никаква заштита да фрли пари во ветер и да се надева дека нема да одлетаат. Затоа државата треба да воспостави различни механизми што ќе ги поттикнат потенцијалните инвеститори ризично да вложуваат на овој начин.

„Е, сега, како да ги мотивираме, наместо да инвестираат во недвижности, да влезат во друга ризична асет класа? Тука е всушност државата, која дава насока. Буквално, државата треба да има функција да го насочи интересот кон брзорастечки бизниси, компании што може да направат големо економско поместување и да придонесат за економијата“, објаснува Игор Маџов, наведувајќи го како пример што тоа веќе го имаат направено Турција, Португалија и сите европски земји што се дел од Европската асоцијација на бизнис-ангели.

Bloomberg

Секако, допрва треба да се дискутира кои се мерките, дали ќе се поддржуваат бизнис-ангелите така што ќе се направи еден централен регистар, па тие што се регистрирани таму ќе добијат одредени даночни поволности или, пак, ќе има одреден фонд преку кој ќе може да се коинвестира во компании што ќе бидат подобни за таков вид инвестиција.

„И еве го законот што ќе ги регулира односите, да бидат заштитени, да се знае дека постојат можност и потенцијал за враќање, односно принос. Како што се вели, додека нема излез од бизнис-ангел инвестиција не може да се зборува за успешен стартап-екосистем. Кај нас всушност и нема излез ако зборуваме за просечните 10 години. Со НЕСТ само во изминативе две години промовиравме осум инвестиции што се бизнис-ангели со конвертибилниот заем. Тоа е новата структура што се направи за да може да се инвестира наместо директно да се вложуваат парите во компанијата, да се даде конвертибилен заем, тоа го усвои државата како механизам. За тоа усвојување беа потребни две години и еве дури сега зборуваме за бизнис-ангели. Па така, прашањето е само колку брзо ќе сака државата да ги прими сите тие импулси од страна на приватниот сектор“, вели Маџов.

Во Обединетото Кралство колку повеќе се инвестира толку се поголеми даночните олеснувања

Професорот Тиаго Ботељо вели дека Обединетото Кралство има многу добри политики за даночни олеснувања со кои се поттикнува бизнис-ангелството.

„Има даночни награди за претприемачите на секој следен излез, а колку повеќе инвестиции има толку поголеми даночни олеснувања следуваат“, вели професорот.

Италија има регистрирано 2.600 активни бизнис-ангели

Едукацијата на двете страни, и на младите претприемачи и на потенцијалните бизнис-ангели, е нешто неопходно што треба да се случува во континуитет. Дополнително, вмрежувањето или формирањето организации на бизнис-ангели значи трасирање на патот до ваков тип инвестиции.

Италија, на пример, има 17 организации и 16 мрежи на бизнис-ангели, а регистрирани се над 2.600 активни бизнис-ангели. Статистиката покажува дека од 2018 до 2021 година на овој начин се инвестирале 45 милиони евра, додека лани и годинава веќе е надминат тој износ.

Bloomberg Mercury

Винченцо Капици, професор на Универзитетот во Пиамонте Ориентале, Италија, вели дека се зголемува процентот на жени бизнис-ангели. Ако во 2010 година само пет отсто од италијанските бизнис-ангели биле жени, сега тој процент е околу 20.

Според Капици, најатрактивни за овие инвеститори се малите фирми и стартапи во ИКТ-секторот, но секако дека има интерес и за фирмите чии производи се еколошки, како и за прехранбено-технолошките компании.

„Интересно е и тоа што бизнис-ангелите најчесто се заинтересирани за компании Б2Б (B2B - business to business / компанијата ѝ продава добра или услуги на друга компанија), додека компаниите Б2Ц (B2C- business to consumer / компанијата му продава добра или услуги на краен потрошувач) им ги препуштаат на другите канали на финансирање“, вели Капици.

Професорот советува државата на секој можен начин да ги поддржи бизнис-ангелите бидејќи компанија поддржана од бизнис-ангел понатаму лесно добива и кредит од банка за идни инвестиции, со оглед на тоа што веќе има репутација и легитимитет. Но, според него, многу е важно да има и мониторинг на бизнис-ангелството.