Регионални еднорози: Шест во Словенија и Хрватска, другите земји го чекаат првиот

Во Хрватска денес работат два еднорози („Римац“ и „Инфобип“). Четири во Словенија - “Аутфит“ (Outfit7), „Хттпул“ (Httpool), „Спортрадар“ (Sportradar) и „Аутбреин“ (Outbrain). Србија, БиХ и  Македонија сè уште ја чекаат својата прва компанија вредна милијарда или повеќе долари. Кога би можеле да ја запознаат? Колку е тешко за младите компании и стартапи денес да достигнат статус на еднорог поради повисоките трошоци за задолжување (во споредба со пред неколку години)? Кои се најчестите грешки што ги прават компаниите на патот? Одговорите на овие прашања ги баравме со соговорниците во сите пет земји, во емисијата „Блумберг Адрија старт“.

Македонија: Уште три до пет години

Еднорозите во Македонија се блиску, очекуваме да се појават за три до пет години, вели Соња Митровска, основачка и директорка на „Нетворкер“, во интервју за „Блумберг Адрија“. „Гледаме огромен раст од стартапите, односно од оние мали компании што сакаат да постигнат брз раст, а секоја година ги имаме сè повеќе и повеќе. Очекуваме дека еднорозите ќе се појават во следните три до пет години во Македонија“, вели Митровска.

Сепак, таа додава дека предизвиците се огромни.

„Финансиите не се единственото решение за појавата на еднорозите. Проблемот е што компаниите, односно стартапите не размислуваат глобално, односно не го лансирале својот производ на пазарот за кој е наменет, а тоа е американскиот пазар, туку размислуваат локално. И тоа мора да се смени“, вели Митровска.

Поддршката за стартапи е важна, а Државниот фонд за иновации и технолошки развој во Македонија го поттикнува претприемачкиот потенцијал со поддршка на стартап-компании со сума од 138 милиони евра предвидена досега за поддршка.

Словенија: Регионален шампион со четири еднорози

„Аутфит“ (Outfit7), „Хттпул“ (Httpool), „Спортрадар“ (Sportradar) и „Аутбреин“ (Outbrain) се четирите словенечки еднорози досега. Сепак, според клучните показатели на Европската асоцијација за стартапи (ЕСНА), Словенија заостанува зад европскиот просек. Иако некогаш се сметаше за една од најинтересните средини за развој на стартапи во регионот, тоа веќе не е така. Кога станува збор за пристапот до финансирање, постигнати се само 17 отсто од стандардот, додека според овој индикатор Хрватска постигнува 58 отсто.

Татјана Забасу Микуж, партнерка на „СЦ венчрс“ (SC Ventures), кој управува со моментално најголемиот активен фонд во регионот, исто така потврдува дека Словенија се откажала од својот примат во областа на стимулирање стартап-средини. Таа има 70 милиони евра капитал, а на компаниите им се нудат инвестиции од 500.000 до 5 милиони евра. „Во инвестициите мора да видиме можност да генерираме до десет пати повеќе од вложениот капитал. Затоа што знаеме дека до 50 проценти од компаниите пропаѓаат и пред да се случи тоа“, рече таа, посочувајќи дека најголемата инвестиција на фондот во моментов е меѓународната компанија „Когнизм“ (Cognism). Тие вработуваат повеќе од 600 луѓе и продаваат податоци за контакт на компании и поединци на други компании. Знаењето расте на ниво поголемо од 100 проценти годишно.

Хрватска: Долг пат до третиот еднорог

„По ’Римац’ и ’Инфобип’, сите следни сè уште се многу далеку од тоа да станат еднорог. Сепак, во Хрватска има фирми што се занимаваат со ваков тип на работа. Ги имаме ’Гидеон’, кој се занимава со вештачка интелигенција, ’Реврсинг лабс’ (Reversing LAbs), кој се занимава со заштита од злонамерен софтвер, потоа ’Орка’, чиј фокус се дроновите. Го имаме и ’Фотомат’ (Photomath), кој во меѓувреме стана дел од ’Гугл’ (Google). Очигледно има луѓе и идеи што знаат да го претстават тоа. Ако ја погледнеме работата што ја работат, ’Гидеон’ ми изгледа најинтересно. Сепак, тие се во вештачката интелигенција и роботиката, кои растат најбрзо“, вели Ѓиво Пулитика, менаџер на фондови во „Интеркапитал асет менаџмент“ (Intercapital Asset Management).

Тој посочува дека денес е значително потешко компаниите да дојдат до статус на еднорог во споредба со пред неколку години. Тоа се објаснува со тешкотијата за добивање приход - високата инфлација и зголемените каматни стапки, што им отежнува на инвеститорите во ВЦ (VC е кратенка од англиски venture capital) да дојдат до пари, додека тие имаат алтернативни можности за инвестирање во побезбедни алтернативи со повисоки приноси. Тој додава дека инвеститорите имаат сè помалку трпение и сè повеќе бараат стартапите да ја докажат својата способност да работат со профит, додека претходно им бил доволен само растот на приходите.

Од друга страна, стартапите често прават грешка да одат прерано во премногу инвестициски кругови. „Сопствениците брзо стануваат толку разводнети што престанува да им биде интересно да го водат тој бизнис, или пак одат предоцна за да соберат капитал затоа што им е тешко да се откажат од сопственоста“, објаснува Пулитика.

Србија би можела да го добие својот прв еднорог до 2027 година

Вредноста на стартап-екосистемот во Србија се проценува на милијарда и сто милиони долари, а годишниот раст од 2020 година е 20-30 отсто. На почетокот на годинава во стартап-екосистемот работеа повеќе од 6.000 луѓе, што е двојно повеќе од пред две години, а „Стартап скенер“ (Startup Scanner) покажува дека планираат да вработат уште 3.000 нови работници годинава. Коста Андриќ, извршен директор на „ИКТ хаб“ (ICT Hub), вели дека според прогнозата што им ја дал на 500 стартапи пред осум години, Србија треба да го добие својот прв еднорог за две до четири години.

„Еднорогот е важен затоа што ако се продаде таква компанија, ефектот врз економијата и целиот технолошки пазар ќе биде тоа што многу луѓе ќе добијат пари. Искуството на другите земји е дека овие луѓе потоа започнуваат фондови, се појавуваат како ментори и основаат нови компании, односно има ефект на прелевање. Ефектот на прелевање се случува само во случај на продажба, а ние навиваме тоа да се случи што поскоро во Србија“, вели Андриќ. Што се магнети на инвеститорите?

Андриќ вели дека инвеститорите се задоволни од состојбата на стартап-екосистемот во Србија. „Многу е направено за развој на инфраструктурата. Зголемен е и бројот на локални фондови, а до крајот на годинава ќе се формираат уште два алтернативни фонда. Постојат неколку гранки на индустријата што ги препознаваме како важни. Постои индустрија за игри чиј ефект се прелева во целата индустрија за забава. Големи напори се вложуваат и во иновациите во медицината, што ќе биде важно бидејќи цела Европа старее како население. Ние сме глобално признаени по талентот и луѓето вклучени во развојот на блокчејн. Имаме и голема конкурентност во иновациите во земјоделството. Големата предност на Србија е што Белград и Нови Сад се многу атрактивни дестинации“, вели Андриќ.

Кога зборуваме за просечниот износ на финансирање стартапи во кои фондот одлучува да инвестира, Андриќ вели дека просекот е околу 500.000 евра. „Фондовите што се на пазарите на Западен Балкан се фондови во рана фаза на развој, кои генерираат одредени приходи, но сепак се релативно ниски инвестициски износи. Следен чекор за развој на целиот пазар е да се добијат повеќе инвеститори, домашни и меѓународни, кои финансираат позрели компании што се на пет, шест или седум чекори од еднорогот“, вели Андриќ.

Босна и Херцеговина: Недостиг од државна поддршка

Босна и Херцеговина стои на прагот на својот прв еднорог - изјава што е поблиску до реалноста од кога било досега. Според експертите, земјата е подготвена за тој потфат, но недостига посилна поддршка од државата за да се обезбеди таква компанија да опстане и да напредува во локалниот систем.

Ади Шариќ, раководител на испорака во „Адитив АГ“ (Additiv AG), ја нагласува важноста на технолошкото знаење, кое стана основа во Босна и Херцеговина во последните 30 години. Сепак, тој нагласува дека самата технологија и стручноста не се доволни за да се постигне статус на еднорог. Потребно е и знаење за бизнис и домен, како и пристап до пазари надвор од границите на земјата.

„Иако имаме технолошко знаење и правна рамка, тешко е да се постигне статус на еднорог само со овие средства“, вели Шариќ. „Нашите пазари се премали за таков потфат. Ни треба пристап до меѓународните пазари“.
Оваа изјава дополнително ги потврдува предизвиците со кои се соочуваат босанските компании што се стремат да станат еднорог. На пример, „Римац аутомобили“ и „Инфобип“ се компании што постигнаа голем успех, но нивните пазари се претежно надвор од регионот.