Од подрум до глобален пазар: Македонски бизнис-ангели што го менуваат пејзажот

Концептот што во светот разви многу мали бизниси, кај нас долги години е во фаза на развој. Бизнис-ангелите размрдаа доста економии, а во свет во кој развојот на идеите често доаѓа од еден „подрум“, повеќе од пресудни се инвестициите. На домашен терен, сѐ уште банките ретко финансираат стартапи, а генијалните визии се одржуваат кратко, неретко пропаѓаат. Инвестициската култура за стартапи и во регионот не е широко распространета, а многу компании имаат потенцијал, но немаат лесен пристап до капитал и знаење. Се разбира, има светли точки, а „Зефир енџелс“ (Zephyr Angels) е една од нив. Поразговаравме, па дознавме дека идејата за „Зефир енџелс“ се родила пред две години, кога група истомисленици што веќе подолго време дејствуваат во македонскиот стартап-екосистем решиле да седнат и да разговараат за можностите за финансирање на локалните стартапи. Како што објаснува Гого Рафајловски, соосновач на мрежата, заклучиле дека во земјата нема доволно изразена инвестициска култура на ангел-инвестиции и одлучиле да го променат тоа.

„Меѓу нас имаше искусни инвеститори, кои имаа инвестирано во стартапи и претходно, креатори на стартап-програми, но и луѓе што стратегиски работеа на подобрување на целиот екосистем. Решивме да ги комбинираме тоа знаење, искуства и вештини со личен, приватен капитал за да им помогнеме на следната генерација претприемачи.“

 Гого Рафајловски, соосновач на Zephyr Angels Приватна архива

Бизнис-ангелите се инвеститори што вложуваат сопствени средства во стартапи во рана фаза, обично во периодот кога компанијата има идеја, но едвај може да стартува со првите производи или услуги. Тие не се само финансиска поддршка – нивната вредност доаѓа и од искуството, мрежата на контакти и стратешките совети, кои можат да им помогнат на младите претприемачи да ги избегнат најчестите грешки и да ја зголемат шансата за успех.

Во светот, ангелите се често првиот чекор што го отвора патот од идеја до реален, одржлив бизнис. Тие го пополнуваат јазот помеѓу финансирањето од роднини и пријатели и вложувањата од фондовите со ризичен капитал, со што играат клучна улога во создавање иновативни компании што можат да успеат на глобалниот пазар.

Тие не ги даваат парите како подарок, туку инвестираат. Обично земаат мал дел од сопственоста на компанијата. Ако идејата успее, и нивните пари ќе растат.

Вкупно 250.000 евра во пет стартапи  

 „Зефир енџелс“ најчесто се насочува кон стартапи што имаат амбиција да излезат надвор од локалниот пазар. Најголемиот дел од интересот е концентриран кон технолошки компании, каде што потенцијалот за раст и скалабилност е најизразен. Но не ја исклучуваат ниту креативната комбинација на различни индустрии.

„Фокусот ни е примарно на технолошките стартапи, затоа што таму можностите за меѓународна експанзија и растечка скалабилност се најголеми. Но, големи симпатии имаме и за добри решенија во медтек, финтек и агритек (med-tech, fin-tech, agri-tech) – каде што се создаваат интересни симбиози“, вели Рафајловски.

Она што е особено карактеристично за оваа мрежа е дека инвестира во најризичните фази, pre-seed и seed, кога стартапот најчесто има само прототип или минимален производ, но голема визија.

Досега, „Зефир енџелс“ инвестирала околу 250.000 евра во пет стартапи – „Концептива“ (Konceptiva), „Вендор“ (Vendor), „Ерткер“ (EarthCare), „Вели“ (Veli) и „Баркодер“ (barKoder). Индивидуалните износи најчесто се движат помеѓу 40 и 60 илјади евра, во зависност од фазата и потребите на компанијата.

„Иако сме рано во приказната, резултатите се многу ветувачки. Првичната цел беше зголемување на инвестициите трикратно за период од пет до седум години. Денес, само по две години, кај повеќето стартапи приходите веќе се зголемени повеќе од таа цел“, открива Рафајловски.

А кога станува збор за критериумите по кои одлучуваат во што да инвестираат, одговорот е јасен: нема универзален рецепт.

„Секој бизнис е приказна за себе. Некогаш е пресудна уникатноста на идејата, другпат силниот тим или големиот потенцијал на пазарот. Во други случаи, клучна е скалабилноста или искуството на основачите. Нашата работа е да ги процениме можностите и да ги минимизираме ризиците“, додава тој.

Бизнис-ангелите не се само финансиска поддршка – нивната вредност доаѓа и од искуството, мрежата на контакти и стратешките совети Depositphotos

Интересот е голем, но треба да се размислува глобално

Македонските стартапи сè повеќе го препознаваат инвестирањето од бизнис-ангели како можност за раст и развој. Според Рафајловски, интересот е навистина голем – апликации пристигнуваат речиси секојдневно, а меѓу нив има и проекти што по својот квалитет можат рамноправно да конкурираат на европската и светската сцена. „Среќен сум што гледам доста интересни и иновативни бизнис-решенија. Исклучителните проекти што ги добиваме се навистина од светски ранг“, нагласува тој.

Наедно тој потенцира дека сè почесто добиваат можности да инвестираат и во странски стартапи, особено во земјите од регионот.

„Имаме интензивни контакти и соработуваме со мрежите на бизнис-ангели од целиот Балкан, така што ме радува што овој вид на соработка сѐ повеќе се интензивира“. Ова, според него, отвора поголеми можности за стартапите да излезат надвор од локалните рамки и да најдат поддршка во поширокиот екосистем.

Но големиот број на апликации не значи секогаш и реална подготвеност за инвестиција. Најчеста пречка е начинот на размислување на основачите. Многу претприемачи прво гледаат како нивниот бизнис ќе се снајде во Македонија, потоа размислуваат за регионот, а дури на крајот за светскиот пазар. „Амбициозните стартапи размислуваат глобално уште од првиот ден – тоа е разликата што прави успех“, вели Рафајловски.

Други слабости што мрежата „Зефир енџелс“ често ги забележува се неточните процени на пазарниот потенцијал, слабите продажни вештини и недоволната едукација за собирање ризичен капитал. Тоа, според нашиот соговорник, е нешто што треба да се решава системски, преку подобра финансиска едукација и посилен фокус на продажбата меѓу компании (business-to-business - B2B).

Иако многу стартапи не ја добиваат посакуваната инвестиција, „Зефир енџелс“ настојува секогаш да остави отворена врата. „Секогаш даваме реален и конструктивен фидбек – зошто не сме инвестирале и што може да се подобри. Тоа им помага на основачите не само за следната апликација кај нас туку и за секоја идна шанса за финансирање“, објаснува Рафајловски.

Македонските ангели меѓу ентузијазам и правни недоречености

Во мрежата на „Зефир енџелс“ моментално се активни околу педесет инвеститори, но не сите се со еднакво ниво на ангажман. „Дваесетина од нив се навистина активни и реално инвестираат во стартапи. Нашата тенденција е овој број да се удвои во следните години“, вели соговорникот.

Мора да се земе предвид и дека овој вид на инвестирање е процес што бара време и доверба.

„Инвестициската култура не се произведува, туку се гради со текот на времето. Имаме инвеститори што вложуваат повремено, но со значајни износи, и други што внимаваат да се задржат во индустрии каде што имаат контакти и искуства. Понекогаш вистинскиот инвеститор вреди повеќе од пет ‘обични’.“

Од правен аспект, ситуацијата во Македонија е статус кво. Македонското законодавство ниту го отежнува ниту особено го олеснува процесот на вложување. Практиката се заснова на глобално најчестите модели – директно купување удели (equity), конвертибилен заем (convertible note) и SAFE договори (Simple Agreement for Future Equity). „Овие форми моментално не се спречени со законските решенија, иако секогаш има простор за подобрување“, нагласува Рафајловски.

Во однос на регулативата, последните години имало неколку иницијативи за носење посебен закон за бизнис-ангели, кои кулминирале со активни работилници и консултации под покровителство на Министерството за економија. „Целта е да се утврдат критериумите и начинот и да се поттикне инвестирањето во домашните стартапи, проследено со даночни ослободувања“, објаснува соговорникот.

Веќе е подготвен предлог-закон, со вклученост на бизнис-заедницата, инвеститорите и самите стартапи. „Сè што е потребно сега е малку поголема политичка волја, за конечно да имаме јасна правна рамка што ќе ја поддржи оваа практика“.

Бизнис-ангелите размрдаа доста економии, а во свет во кој развојот на идеите често доаѓа од еден „подрум“, повеќе од пресудни се инвестициите Deopsitphotos

Мини-фонд од приватен капитал

„Во изминативе години имавме пет инвестициски настани, и секој настан донесе барем една инвестиција. Се случи и првата инвестиција надвор од Македонија, првата коинвестиција со други ангел-инвеститори надвор од земјата, како и првата коинвестиција со VC (venture capital) фонд (со ризичен капитал). За период од само две години, резултатите се повеќе од охрабрувачки“, посочува Рафајловски.

Во рамките на инвестициите, мрежата креирала мини-фонд составен од приватен капитал на поединечните ангели, со цел истиот тој да се пласира во најперспективните македонски стартапи во наредната година. Планот за пет години е фондот да биде докапитализиран до над милион евра, со што „Зефир енџелс“ ќе продолжи да биде клучен поддржувач на домашните стартапи.

Во областа на вмрежувањето, тие соработуваат со мрежи на бизнис-ангели низ Европа, нудејќи им на членовите можност за меѓународни контакти и партнерства. И покрај проширувањето на активностите надвор од земјата, визијата останува јасна: мрежата најпрво да го поддржи македонскиот стартап-екосистем, каде што е најпотребна.

Како што сугерира и називот „зефир“ – благо и поволно ветре – така и мрежата настојува да биде лесен, но значаен поттик за младите стартапи, кој ги отвора можностите и ја поттикнува амбицијата на претприемачите.