Македонски стартапи стануваат магнет за странски фондови и бизнис-ангели

Минатата, 2024 година беше една од најтешките за ризичниот капитал (VC – venture capital, фондови што инвестираат приватен капитал во стартапи, во замена за сопственички удел) на глобално ниво, вклучувајќи го и регионот на Централна и Источна Европа (ЦИЕ). Голем број фондови ja преиспитуваа својата стратегија, што резултира со значително намален број на зделки - во ЦИЕ дури за 30 проценти помалку компании успешно затворија инвестиции во споредба со претходните години.

Македонските стартапи, за жал, не беа исклучок од тој тренд. Недостигот од расположлив капитал, особено во раната и развојната фаза, ги натера повеќето македонски стартапи да бараат инвестиции надвор од земјата. Тоа доведе до помал број локални VC инвестиции во споредба со претходните години, како што ни рекоа познавачите на стартап-состојбите во земјава.

„Сепак, позитивен тренд што го забележавме е зголемената заинтересираност на европските инвеститори за македонски стартапи. Сѐ повеќе VC фондови од регионот и пошироко активно бараат инвестиции во Македонија, што покажува дека, и покрај предизвиците, нашиот стартап-екосистем станува препознатлив на европската мапа.“, вели Игор Маџов од „Стартап Македонија“, основач на неколку стартапи и стартап-организации, извонреден познавач на домашната стартап-сцена и пошироко.

Во 2024 година, и покрај општото забавување на инвестициската активност, неколку значајни рунди на финансирање покажаа дека македонските стартапи имаат потенцијал да привлечат сериозни инвестиции.

„Нејтив тимс“ (Native Teams) обезбеди инвестиција од 6,3 милиони евра од европските VC фондови „Илевен венчрс“ (Eleven Ventures), „Фил руж“ (Fil Rouge) и „МФГ инвест“ (MFG Invest), што ја прави една од најголемите стартап-инвестиции во регионот. Компанијата нуди онлајн платформа, своевиден one-stop-shop за фриленсери и сите оние што работат од далечина, помагајќи им да ги решат прашањата околу договорите за работа, оданочувањето, мобилноста, плаќањата итн. Инаку, лани не беше првата инвестиција за „Нејтив тимс“, тие добија два милиони евра од VC фондови во 2022 година и потоа уште 800 илјади во 2023 година, а со оваа последнава инвестиција, како што ни рече коосновачот Никола Бубевски, успеале значително да се прошират на глобалниот пазар.

„Нашиот бизнис-модел бара да вклучиме луѓе на терен, на самото место во државите каде што сакаме да имаме присуство. Последнава година вработивме многумина, и сега сме 320 вработени коишто покриваат 85 земји, и развивме уште две-три нови услуги, како што се букирање летови и инвестициско портфолио, купуваме најразлични лиценци што се многу скапи и сл.“, вели Бубевски. Плановите на „Нејтив тимс“ за понатаму се пробивање на американскиот пазар, кој намерно стратегиски на почетокот е изоставен, затоа што конкуренцијата е огромна. „Целиме на следна рунда на финансирање, која ќе биде од 20 до 40 милиони долари, и тоа најверојатно од американски VC фонд. Сега сме во позиција повеќе да не бараме исклучиво пари, туку какви партнерства и позиција на пазарот можат да ни донесат тие фондови“.

Уште една инвестиција, помала, но сепак многу значајна за „Ерткер“ (EarthCare.ai), најголемата платформа за климатски податоци во светот, која ја промовираа Горјан Јовановски и неговиот бизнис-партнер Драган Гелевски во 2023 година. Тие лани добија 350 илјади евра од регионалниот фонд „Саут централ венчрс“ (South Central Ventures), пари што ќе им помогнат да ја доразвијат платформата што им помага на бизнисите да доаѓаат до податоци за животната средина и климата, што практично им дава поддршка при носењето бизнис-одлуки приспособливи на климатските промени. „Ерткер“ всушност произлезе од популарната апликација „Еркер“ (AirCare) или првично позната како „Мој воздух“, која Јовановски ја разви претходно и која сите ја имаме во своите паметни телефони за да го следиме квалитетот на воздухот. Од Македонија таа се прошири прво во околните земји, а потоа и низ целиот свет.

„Пакет.мк“ (Paket.mk), најпопуларниот македонски онлајн супермаркет, доби инвестиција, исто така од 350 илјади евра, од бугарскиот фонд „Илевен венчрс“, кој вложи и во „Нејтив тимс“, а има инвестирано и во други македонски стартапи. „Пакет.мк“ е еден од првите онлајн супермаркети што почнаа да работат во земјава, на почетокот од 2018 година. Компанијата, кооснована од Драган Јосифовски, кој е директор, понуди погодности за купувачите што дотогаш ги немаше на пазарот и со тоа придонесе за развојот на е-трговијата во Македонија.

Покрај наведените, уште неколку стартапи, како „Толт“ (Tolt), „Бокси“ (Boksy), „Финкап“ (Finqup), „Талентс“ (Talents) и „Вендор“ (Vendor), добија инвестиции од бизнис-ангели, кои им помагаат да го развијат својот бизнис модел и да успеат глобално.

Дали 2024 година беше затишје пред бура?

Нашиот соговорник Игор Маџов од „Стартап Македонија“ вели дека една од највпечатливите стартап-приказни изминатиов период е на „Хејрич“ (HeyReach), што е, според него, „доказ дека и од Македонија може да се изгради брзорастечки и профитабилен бизнис“.

„По затворањето на ‘seed’ рундата во 2022 година (во стартап-терминологијата под ‘seed’ инвестиција се подразбираат парите што компанијата ги собира од различни извори во почетната фаза, да ја развие идејата за нов продукт или услуга, н.з.) од 500 илјади евра, тимот се соочи со речиси целосен банкрот во 2023-та, но со паметно пивотирање (кога стартапот го менува првичниот фокус и се префрла на нов продукт, пазар и сл., н.з.), во 2024-та остварија приход од три милиони евра. Ова е тип на приказна што ги возбудува инвеститорите – комбинација на упорност, брзи адаптации и јасна стратегија и ја става на мапа нашата земја“, објаснува Маџов.

Неговите очекувања за 2025 година се дека ќе има значајни промени и сцената на ризичен капитал ќе покаже знаци на закрепнување и сѐ поголемо присуство на бизнис-ангелите како инвеститори во стартапи.

„Македонија е земја со голем претприемачки и иновативен потенцијал, но успехот на стартапите не зависи само од технологијата туку и од способноста на основачите да изградат тим, да го зголемат својот социјален капитал и да создадат одржлив бизнис-модел што ќе продава и ќе ја зголемува вредноста на компанијата“, смета Маџов.

Depositphotos

 

Со тимот од компанијата каде што е коосновач, НЕСТ (NEST), работат на неколку рунди на финансирање и подготвени се да ги поврзат македонските стартапи со повеќе од 100 VC фонда и 1.000 бизнис-ангели низ светот. Доколку домашните стартапи ги применат најдобрите методологии за т.н. fundraising, односно собирање капитал, одржат дисциплиниран пристап и продолжат со континуирана надградба на својот продукт и ги следат глобалните трендови, како што вели тој, сигурно е дека ќе видиме уште повеќе инвестиции до крајот на 2025 година.

Ако ја набљудуваме последниве 10-15 години, македонската стартап-сцена изгледа, како што истакнува еден од нашите соговорници на темава, како македонско оро – три чекори напред, еден назад. Имавме неколку проблесоци, но исто така и периоди на стагнација. Стартапчиите веруваат дека 2024 година била затишје пред бура и дека 2025-та ќе биде година на позитивни промени.

Кои се објективните пречки за побрз развој на стартап-екосистемот? Прво, сѐ уште сме премногу зависни од странски донаторски програми, кои често создаваат корисници на грантови, т.н. grantprenerurs, наместо вистински претприемачи и само привидно го развиваат екосистемот. Во последните години приватните иницијативи како „Стартап Македонија“, „Стартап клуб Скопје“ (Startup Club Skopje), „Фаундер гејмс“ (Founder Games), „Зефир ејнџелс“ (Zephyr Angels), НЕСТ и други одиграа клучна улога во „стартап-ренесансата“ и пренесување на знаењата и грешките на претприемачите на новите генерации на стартапи. Но треба да научиме да ги користиме и европските програми за поддршка на стартапи, кои моментално се недоволно искористени.

Прво домашно „ријалити шоу“ за стартапи

Гого Рафајловски, долго време во технолошкиот парк во Тетово, сега e оперативен менаџер на „Фаундер гејмс“,  го создаде првото реално шоу за стартапи во светот и акцелераторска програма посветена на претприемаштвото и на стартапите.

„Оваа ни е втора сезона, на едно место собравме 40 стартапи од 13 земји од Југоисточна Европа, на четиримесечна програма што ќе ги подготви стартапите низ 10 различни теми, за на крајот да привлечат инвестиции. Очекуваме околу 10 нови инвестиции во овие стартапи, кои ќе се мерат во милионски суми. Некои од овие компании веќе имаат подигнато инвестициска рунда или моментално се во процес на подигање инвестиции“, објаснува Рафајловски, кој исто така е дел и од мрежата на бизнис-ангели „Зефир ејнџелс“, која се фокусира на финансирање на стартапите во нивните најрани фази. Тие досега имаат одржано четири сесии за претставување пред инвеститори, каде што учествувале петнаесетина стартапи, а четири од нив веќе добија околу 200 илјади евра вкупно.

„Има голем интерес и од стартапите и од нови бизнис-ангели, а тоа покажува дека македонската стартап-сцена станува сѐ поотворена за ваков вид инвестиции. Искрено верувам дека во регионов и кај нас престои период од четири-пет години во кој овој тренд само ќе продолжи да расте. Ова го темелам на: сѐ поголемата заинтересираност на странски VC фондови за целиот Балкан, имајќи го предвид огромниот потенцијал на талентирани луѓе што се занимаваат со технологија, поголема ефикасност на капиталот отколку во Западна Европа или САД, како и амбициите на младите и нивните аспирации да прават глобални продукти“, истакнува Рафајловски.

Но, како што вели Игор Маџов од „Стартап Македонија“, и улогата на државата во развојот на стартап-екосистемот е битна.

„Во сите економии во регионот владите активно ги поддржуваат стартапите и стартап-екосистемот преку стратегиски инвестиции, програми и структурни фондови. Нашите соседи – Србија, Бугарија, Хрватска – значително инвестираа во технолошки паркови и иновациски програми. Србија го најави својот институт за вештачка интелигенција, овозможи отворање на три локални VC фонда  со 15 милиони евра влез на државни пари и веќе го гради својот шести технолошки парк, додека Македонија сè уште нема завршено ниту еден технолошки парк во последните 15 години“, вели тој.

За тоа колкава е разликата во моќта и капацитетите на македонската стартап-сцена и оние од поразвиените економии од Југоисточна и Централна Европа, само да спомнеме дека, според извештајот „Venture in Eastern Europe 2024“ на „Хау ту веб“ (How to Web) во Хрватска минатата година најголемата инвестиција од VC фондови во тамошен стартап беше 10 милиони евра, во Бугарија 23,4 милиони евра, во Грција 150 милиони евра, а подобро и да не ја споменуваме Полска, каде што стартапот „Илевен лабс“ (Eleven Labs) подигна 180 милиони евра од десетина светски познати VC фондови, меѓу кои и најголемите играчи од типот на „Секвоја капитал“  (Sequoia Capital), „Андресен Хоровиц“ (Andreessen Horovitz) и други, или пак турските стартапи „Инсајдер“ (Insider)  и „Гетир“ (Getir) со по дури 225 милиони евра инвестиција секој, но во понапредна фаза од развојот.

Исто така, да потсетиме дека од Словенија веќе излегоа четири еднорози (англ. unicorn, термин за компанија што ќе стигне до пазарно проценета вредност од најмалку една милијарда долари, а не е котирана на берза, н.з.), меѓу кои за нас можеби најпознат е „Аутфит 7“ (Outfit 7), креатори на видеоиграта „Talking Tom“, a Хрватите веќе имаат два, „Инфобип“ (Infobip) и „Римац“ (Rimac Auto). Дека големината на земјата не е пресудна за нејзиниот капацитет да создаде стартапи со глобален потенцијал доказ е и примерот на Литванија, мала балтичка држава со 2,8 милиони жители, од каде што е „Ворпен АИ“ (Vorpen AI), креатор на технологија за финансиски пазари засилена со вештачка интелигенција. Стартапот лани доби инвестиција од 270 милиони евра, најголема во целиот регион на ЦИЕ и ЈИЕ, затоа што развива револуционерни решенија за безбедност во областа на криптовалутите. 

 „Ако сакаме да изградиме вистинска стартап-нација, ни требаат јасна стратегија и одлучна поддршка од сите актери – државата, приватниот сектор, инвеститорите и самите стартапи. Нашата визија е да создадеме програма каде што ќе се лансираат 300 стартапи годишно, бидејќи статистички, од тие 300, за пет години ќе излезе барем еден што ќе може да се доближи до статусот на еднорог“, заклучува нашиот соговорник Маџов.