Има ли Владата право да ги затвори фирмите за избори: А кој плаќа?

Среда, денот на првиот круг од претседателските избори, ќе биде неработен за сите граѓани на Македонија. Владата ова прашање го уреди со заклучок на седницата одржана на 16 април годинава.

Заклучокот среда да биде неработен ден Владата не го усвои „од прва“. На оваа одлука, која е задолжителна за сите, претходеше друга, поинаква одлука. Таа беше усвоена на владината седница на 9 април и, според тогашниот заклучок, среда на 24 април и среда на 8 мај, денот кога ќе се одржи вториот круг од претседателските, но и парламентарните избори, се неработни за вработените во државните институции, а за приватниот сектор имаше само препорака заклучокот да се спроведе.

По реакциите во јавноста, власта ретерираше, ја избриша препораката за приватниот сектор и заклучи дека во деновите на изборите никој нема да работи. Од Македонската асоцијација на корпоративни правници велат дека на овој начин Владата на работодавците во приватниот сектор „им го одзеде правото да одлучат дали ќе работат или не, во согласност со нивниот деловен и производствен процес“.

„Со усвојувањето на новиот заклучок и бришењето на препораката за работодавците од приватниот сектор, несомнено, се појаснува интенцијата на Владата истото тоа да биде задолжително применливо за сите работодавци и за сите граѓани на територијата на Република Северна Македонија, без да се има предвид можноста за поинакво уредување и онаму каде што работниот процес не може да запре, дотолку повеќе што во заклучокот се изоставени информации за работа на витални јавни дејности како што се здравството, полицијата и слично“, се наведува во анализата на Асоцијацијата.

Треба ли да се исплати дневница за неработните среди?

Едно од прашањата што се отвораат по заклучокот на Владата е исплаќањето дневница за неработните среди. Анализата на Асоцијацијата покажува дека во овој дел Законот за работни односи (ЗРО) и Општиот колективен договор за стопанството (ОКД) даваат различни одговори.

Според Законот за работните односи, членот 148, работникот има право на надоместок „за празниците определени како слободни денови од работа и на другите со закон определени слободни денови. Оттука, ЗРО го врамува неработниот ден (празник или друг вид неработен или слободен ден) само ако истиот тој е уреден со закон, а не со заклучок на седница од Влада“, анализираат правниците.

Надоместоците се утврдени и со Општиот колективен договор за приватниот сектор, во кој се наведува дека за „работа во денови на празници, работникот има право на надомест на платата што му припаѓа кога во тие денови не работи, и плата за поминатите часови на работа зголемена за 50 отсто“.

„Од оваа одредба јасно произлегува дека неработните денови треба да се утврдени со закон, за да постои обврска ваквиот додаток на плата да се исплаќа. Доколку се анализира одредбата stricto sensu, може да се заклучи дека за разлика од Законот за празниците, тука не се прави јасна разлика помеѓу празници и неработни денови за целите на празнувањето. Во секој случај, зборовите ’утврдени со закон’ се своевиден квалификатив на одредбата и истата таа може да се толкува само во таа насока, освен во случаите кога со колективен договор на ниво на гранка или работодавец не е нешто поинаку утврдено“, пишува во анализата.

Но Општиот колективен договор пропишува дека работодавецот му исплаќа на работникот надомест на плата за „празници и неработни денови утврдени со закон или друг пропис“, што во овој случај значи дека „работодавецот е должен да исплати надомест на плата иако одредбата не упатува на кој или каков друг пропис, со што остава можност за нејзино широко толкување и примена“.

Дали заклучоците на Владата се обврзувачки?

Дали Владата може во рамките на своите уставни и законски утврдени надлежности да носи одлука за дополнителни неработни денови за сите граѓани и дали заклучок може воопшто да се смета за пропис, прашуваат корпоративните правници.

Во анализата правниците пишуваат дека со Законот за празниците се утврдуваат државните празници и другите празници и се определуваат неработните денови на празнувањето. Тоа значи дека „во конкретниот случај, овој закон не може да се примени за утврдување на неработен ден по друг основ, освен по основ на празнување“.

Ниту Уставот не ѝ дава надлежност на Владата да носи одлука за дополнителни неработни денови за сите граѓани, вклучувајќи го и стопанството, особено затоа што Владата не е законодавен орган.

Според анализата на Македонската асоцијација на корпоративни правници, вака донесениот заклучок на Владата не може и не треба да има „правно обврзувачка сила за организации надвор од државната управа. Дополнително, заклучоците на Владата, конкретно за утврдување на 24 април и 8 мај 2024 за неработни денови, не се објавуваат во ’Службен весник’“.

Со ваков заклучок донесен од страна на Владата не може да се дополнуваат акти-закони донесени од законодавна власт, особено што ниту Изборниот законик не предвидува одредба ниту упатува на тоа дека со работењето на денот на изборите се оневозможува избирачкото право.

„Оттука, анализата укажува дека не постои законска можност со заклучок да се предвидуваат дополнителни неработни денови со кои се оптоварува приватниот сектор и не се остава можност за поинакво уредување и постапување на работодавците од приватниот сектор“, велат од Асоцијацијата.

Заклучокот на правниците е дека со ваквото прогласување неработни денови на Владата „предизвикува правна несигурност за приватниот сектор и дополнително финансиско оптоварување за работодавците, како и големи загуби при стопирање на производствениот и деловниот процес“.

Учениците и наставниците ќе ги одработат неработните денови

Уште едно соопштение го поткопа заклучокот на Владата. Имено, Министерството за образование (МОН) минатата недела соопшти дека наставата во оваа учебна година ќе се реализира во целост како што е предвидено со плановите за организација на работата на основните и средните училишта.

„Иако гласањето во рамките на првиот и вториот изборен круг е закажано во работни денови, учениците нема да изгубат од наставата и да пропуштат дел од наставниот материјал“, соопшти МОН.

Министерството со допис ги извести  училиштата дека двете среди ќе бидат одработени в сабота. Односно среда, 24 април, ќе се одработува на 18 мај, а следниот изборен ден, 8 мај, ќе биде одработен в сабота на 1 јуни. Според МОН, деновите мора да се одработат за наставната година да има 180 работни дена, колку што е законски предвидено.

На дописот на МОН реагира најголемиот синдикат во образованието, СОНК, кој не прифаќа дека неработните изборни денови треба да бидат одработени.

„Откога неработните денови прекуноќ стануваат работни? Министерот за образование веднаш да го повлече известувањето до училиштата со кое се задолжуваат да ги одработат ’неработните‘ денови, прогласени од Владата заради одржување на претстојните избори! Впрочем, и други учебни години завршувале и биле верифицирани од страна на министерот со помалку од 180 работни дена, како на пример учебната 2021/2022 година“, реагира претседателот на СОНК, Јаким Неделков.

Според него, вработените во училиштата се чувствуваат дискриминирано од ваквиот однос, бидејќи само тие од целиот јавен и приватен сектор треба да ги одработуваат деновите.