Дојде време за студирање, каде се македонските бруцоши?

Пред две години во овој период матурскиот фустан на ќерка ми речиси беше готов затоа што уште пред Нова година знаеше што сака. Потешкиот дел беше изборот на факултет. На прашањето дали веќе одлучила  го добивав истиот одговор и во мај: „Молекуларна биологија, фармација, хемија, медицина. Не знам. Ќе видам. Има време“.

Кога мојата генерација се запишуваше на факултет во мај веќе немаше време затоа што уписите беа во јуни. На сегашните матурантите, барем во Македонија, им е полесно затоа што до јули ги чекаат резултатите од матурските испити, а пријавувањето и уписите за факултет се на крајот на август. Тоа беше долго топло лето, а изборот падна на фармација.

Начинот на упис на факултет во земјите од регионот Адрија е различен. Во Македонија се полага државна матура и резултатот од неа, заедно со успехот од средното училиште, најчесто е пресуден за упис, приемни испити нема. Примени испити нема ниту во двете земји членки на Европската Унија, Хрватска и Словенија, каде што исто така се полага државна матура, а процесот на пријавување за високо образование почнува во февруари.

Во Босна и Херцеговина не се полага државна матура, пресудни за упис се оценките од средно училиште, примени испити има само на факултетите на кои има поголем интерес од бројот на слободни места. Државна матура нема ни во Србија, а матурантите полагаат примени испити.

Што е потребно за квалитетно образование?

Различен е и квалитетот на универзитетите во регионот. Според таканаречената Шангајска листа на најдобрите универзитети (The Academic Ranking of World Universities - ARWU) или во првите 1.000 се рангирани само четири од регионот Адрија.

Во првите петстотини се универзитетите во Белград и во Загреб. Љубљанскиот универзитет на листата од 2024 година е рангиран меѓу 501-то и 600-то место. Српските студенти имаат уште еден избор за студирање во 1.000 најдобри, тоа е Универзитетот во Нови Сад, кој според Шангајската листа е рангиран од 901-то до 1.000-то место.

Според престижното рангирање светски универзитети на „Тајмс хајр еџукејшн“ (Times Higher Education World University Rankings) за 2025 година, најдобри универзитети од регионот се словенечките од Љубљана и од Нова Горица, кои се во првите 1.000.

Според последниот извештај на „Вебометрикс“ (Webometrics) од јануари годинава, во кој беа опфатени речиси 32.000 високообразовни институции во светот, има 46 универзитети од Босна и Херцеговина.

На листата најдобро рангирани се државните универзитети, па така, Универзитетот во Сараево (УНСА), кој е на 1.478-то место, е најдобро рангиран во Босна и Херцеговина. Вториот е Универзитетот на Источно Сараево, кој моментално го зазема 2.698-то место, што е подобрување за 3.000 места во однос на јулскиот извештај.

И на оваа листа најголемиот македонски универзитет, „Свети Кирил и Методиј“, се наоѓа под 1.500-то место (1.554 во јануари годинава). Според Борче Давитковски, пензиониран професор, поранешен декан на Правниот факултет „Јустинијан Први“ во Скопје, квалитетот во македонското високо образование подна по 2000 година, односно со менување на Законот за високо образование. Измените ја отворија вратата за основање нови јавни и приватни универзитети, што создаде нелојална конкуренција, вели Давитковски.

„Се дозволи акредитација на низа приватни универзитети што не ги исполнуваа минималните услови за занимавање со високообразовна дејност. На овој начин, со пари се купуваа дипломи, кои, за жал, партиските војници масовно ги користат за вработување во јавниот сектор“, вели професорот на „Блумберг бизнисвик Адрија“.

За состојбата да стане уште полоша влијаеше и одлуката на Владата за формирање уште неколку јавни универзитети со професори од партиска провениенција.

„Основниот услов за основање јавен универзитет е еден за 2.000.000 жители. Кај нас на 1.800.000 жители имаме пет нови јавни универзитети, со што колачот од буџетот наместо на еден или два сега се дели на шест-седум дела, а издвојувањето за високото образование остана непроменето“, вели Давитковски.

За повисоко рангирање на ранг-листите ни требаат повеќе „научни проекти, научни статии во Web of Science, каде што минималната цена за објавување статија е 500 долари, сума што, за жал, сега мора да ја платат самите автори, а тоа за помладиот кадар значи цела месечна плата. Без пари нема музика, а државата мора да интервенира во овие правци ако сака вистински универзитети“, вели тој.

Во Министерството за образование и наука (МОН) во Македонија подобрувањето на статусот на универзитетите на меѓународните рангирања е приоритет. Од јануари годинава се зголемени платите на универзитетските професори за 14 отсто, а на административниот кадар за 8 отсто. Се работи на подготовка на нов закон за високо образование, кој ќе обезбеди повеќе права и можности за професорите и за студентите и ќе стимулира поголем ангажман токму во насока на издигнување на квалитетот на образовниот и научниот процес на високообразовните установи.

„Неопходна е модернизација на студиските програми и тоа се иницијативи што треба да произлезат од самите високообразовни установи, а секако МОН ќе ги поддржи. Разгледуваме и нови модели за акредитација и евалуација на високото образование што треба да ги подобрат овие процеси“, велат од МОН за „Блумберг бизнисвик Адрија“.

Од лани се реализираат и засилени контроли во високообразовните и научните установи и „досега се затворени десет приватни научни институти, дел поради неактивност, а поголемиот дел поради неисполнети законски услови за работа. Законите важат за сите и мора да се почитуваат, а квантитетот мора да биде заменет со квалитет“, велат од МОН.

Кои факултети се најатрактивни?

Српските студенти се најмногубројни во регионот. Според последните податоци на Републичкиот завод за статистика (РЗС), на сите степени на студии во Србија се запишани 249.626 студенти.

Факултетот за организациски науки, Електротехничкиот факултет, Медицинскиот и стоматолошкиот факултет во Белград, како и Архитектонскиот факултет, се најбарани меѓу српските студенти, покажуваат податоците од последниот уписен рок. Во учебната 2024/2025 година и психологија беше популарна студиска програма на државните универзитети, со 4,5 кандидати што конкурираа за едно место. Графичкиот дизајн, медицината, фармацијата и односите со јавноста (ПР) беа исто така барани.

Она што го покажа последниот уписен рок е дека кај младите се намалува интересот за техничките науки и покрај големиот потенцијал за вработување во таа област. ИТ-програмите, иако сè уште се меѓу најпопуларните со 5.710 апликации, сепак покажуваат значителен пад на интересот во однос на лани, кога за ИТ-програми се пријавиле 6.997 матуранти. Се чини како кризата од ИТ-индустријата да се прелеа и во ИТ-образованието.

„Сè уште има слаб интерес за природните науки, особено за професорските специјалности“, се наведува во анализата на веб-страницата за развој на младинска кариера „Стартуј инфостуд“.

На истите насоки студенти нема ни во Македонија. Македонската редакција на „Блумберг Адрија“ неодамна пишуваше дека интерес нема за физика, математика и хемија, а се намалува бројот на студенти на биологија и географија. Не помагаат ниту државните стипендии од 300 евра месечно за сите со просек од минимум 7,00.

„На ниедна од наставните насоки не се пополнува целосно предвидената и одобрена квота. Имено, во последниве години бројот на запишани студенти се движи од околу три до околу десет студенти годишно по насока. Но мора да се напомене дека некои од нив се откажуваат од студиите од различни причини и на крајот бројот на дипломирани не го отсликува бројот на оние што се запишале“, изјави тогаш деканот на Природно-математичкиот факултет Даворин Трпески.

Според податоците на порталот „Студиј“ (Studij.hr) за уписи во 2025 година, меѓу најпосакуваните додипломски студии, според односот на први избори и бројот на места, се актерска игра на Академијата за драмски уметности во Загреб и логопед на Факултетот за образование и рехабилитација. За само 12 места по актерска игра се пријавиле 99 кандидати (8,25 кандидати по место), додека 354 кандидати се пријавиле за 50 места на логопедија (7,08 по место).

Bloomberg

Од друга страна, според апсолутниот број на апликации, водат техничките и медицинските студии. Факултетот за електротехника и компјутери забележа најголем број апликации како прв избор, со дури 769 апликации за 650 места. Потоа следуваат Медицинскиот факултет во Загреб (631), Архитектонскиот факултет (429) и повторно Логопедија (354).

Интересно е да се забележи дека некои висококонкурентните студии, како што се актерство и воено пилотирање, имаат многу ограничени квоти, што дополнително ја зголемува нивната привлечност. Во исто време, традиционално масовните студии како економија и право бележат пониски бројки, што може да укажува на промени во перцепцијата за атрактивноста на одредени професии.

Државните се најатрактивни, но паѓаат митовите и за приватните универзитети

Во последните години расте интересот за приватно студирање во сите земји, но и натаму државните универзитети се најатрактивни. Во Хрватска, од вкупниот број студенти, повеќе од 83 проценти студираат на државните колеџи и универзитети. Приватните високообразовни институции – вклучувајќи ги и приватните универзитети и политехничките факултети – ги посетуваат помалку од 15 проценти од студентите. Речиси сите студенти учат според Болоњскиот систем. Сепак, според податоците на Агенцијата за наука и високо образование, во 2023 година е забележан пораст на интересот за приватните високообразовни институции. Право на упис имаа 1.651 кандидат, што е за 243 повеќе од претходната година.

Приватните факултети во Загреб нудат програми на англиски јазик, а некои универзитети нудат двојни дипломи или гарантираат меѓународно признавање и конкурентност. На пример, РИТ Хрватска (RIT Croatia), хрватската верзија на американскиот Рочестерски институт за технологија (Rochester Institute of Technology) - кој е рангиран помеѓу 601-то и 800-то место во рангирањето на светските универзитети на „Тајмс хајр еџукејшн“ за 2025 година - соработува со реномирани американски и европски компании и нуди диплома признаена во САД и во Хрватска. Загрепската школа за економија и менаџмент со години гради репутација на сериозна деловна школа со меѓународни акредитации.

И покрај фактот што јавното образование во Хрватска е бесплатно, приватните факултети успеваат да заземат поголем дел од пазарот благодарение на практично ориентираните програми, силните врски со економијата и часовите што често ги одржуваат експерти од индустријата.

Овие студии често нудат комбинација на теорија и практика, директен контакт со работодавците и проекти, флексибилна и модуларна настава (исто така погодна за вработени), предавања на англиски јазик и меѓународна акредитација. Дополнително, приватните универзитети ја нагласуваат можноста за побрз влез на пазарот на трудот благодарение на мрежата на партнери и ментори од индустријата.

Првиот приватен факултет во Србија ги отвори вратите за студентите во 1994 година, а во последните три децении бројот на приватни високообразовни институции постојано се зголемува. Според податоците на Министерството за образование, два приватни универзитета и 18 факултети биле акредитирани за работа во 2014 година. Десет години подоцна во Србија биле акредитирани 12 приватни универзитети, во чии рамки работат 46 факултети, 15 високи школи и девет стручни високи школи.

Факт е дека приватните факултети привлекуваат млади луѓе со предности што може да ги понудат само некои од државните факултети, како што се најсовремена опрема, техники на настава и партнерства со други слични институции во странство. Но треба да се истакне и дека одреден број студенти завршуваат на приватните универзитети бидејќи не можеле да се запишат на она што го сакале на државните универзитети.

Иако во Србија често може да се слушне мислењето дека приватните факултети се полесни од државните и дека диплома од приватен факултет е скапо парче хартија што го олеснува поминувањето низ животот, статистиката за просечната должина на студирање, како и за просечните оценки за време на студиите, според податоците на Министерството за образование, не се разликува многу меѓу приватните и државните факултети во Србија.

На пример, на најмногубројниот универзитет основан од државата, Универзитетот во Белград, просечната должина на студирање во 2023 година беше 4,52 години, додека просечната оценка на студирање беше 8,67.

Од друга страна, на најголемиот приватен универзитет, „Сингидунум“, во истата година просечната должина на студирање била 4,1 години, додека просечната оценка на студирање била 8,26.

Во моментов, во Словенија работат три јавни универзитети и повеќе од 40 приватни високообразовни институции, кои заедно образоваат околу 80.000 студенти. Од приватните универзитети се издвојува универзитетот „Нова“, кој вклучува повеќе факултети и главно е фокусиран на општествените науки. Меѓу поголемите приватни универзитети се Факултетот за применети социјални студии во Нова Горица, Факултетот за медиуми и Меѓународниот факултет за социјални и бизнис-студии во Целје.

Според последните податоци на Агенцијата за статистика на БиХ, во учебната 2023/2024 година во зимскиот семестар се запишани 71.862 студенти, од кои 62.150 студенти се запишани во сите години на студирање, а 9.712 студенти се во завршна година. Повеќе од 55.000 студенти студираат на јавни институции, додека преостанатите студираат на приватни институции.

Јавните универзитети во Македонија не се бесплатни. Студирањето во државната квота изнесува 200 евра годишно, за тие што не добиле место во неа годишната школарина е двојно поголема. Околу 80 отсто од сите студенти се запишани на државните универзитети. Од вкупно 52.316 студенти во академската 2023/2024 година, според податоците на Државниот завод за статистика, 11.539 се студенти на приватните универзитети.

Расте интересот за учење во странство

Во Македонија сите студираат, така барем може да се толкуваат статистичките податоци. Во учебната 2023/2024 година во четврта година во средно училиште се запишале 15.487 деца, а во истата академска година имало над 15.300 студенти што запишале прва година.

За разлика од Македонија, во Србија бројките покажуваат и дека вкупниот број на студенти е намален за повеќе од 6.000 во последните седум години, што значи дека младите очигледно не препознаваат дека високото образование води до побрзо вработување и подобри услови за работа.

Особено е забележлив падот на бројот на запишани студенти на Универзитетот во Белград, во споредба со другите универзитети во Србија, каде што во учебната 2023/2024 година имало 90.152 студенти, а во 2017/2018 година имало 100.271 – што е пад за повеќе од десет илјади, покажуваат податоците на РЗС.

Според податоците на Централниот завод за статистика на Хрватска, во зимскиот семестар од учебната 2023/2024 година се запишале 148.383 студенти, што е за 3.444 помалку од претходната година (2022/2023: 151.827), а над 6.500 помалку отколку во учебната 2021/2022 година (154.894).

Bloomberg

Студирањето надвор од Хрватска, барем еден семестар, денес е полесно од кога било благодарение на програмите како Еразмус плус. Сè поголем број студенти се одлучуваат за овие типови на мобилност, а најпопуларни дестинации и понатаму се земјите од Европската Унија, како Шпанија, Италија, Португалија и Германија.

На пример, од Универзитетот во Загреб во зимскиот семестар 2024/2025 година на размена во ЕУ заминаа 270 студенти, а во Загреб во исто време пристигнаа дури 550 странски студенти, најмногу преку програмата Еразмус плус.

Сличен тренд е видлив и на Универзитетот во Дубровник, каде што лани на размена отишле 57 студенти, а Дубровник им бил домаќин на 162 странски студенти, најмногу од САД, Полска, Чешка, Италија, Германија и Шпанија. Универзитетот во Риека бележи висока мобилност – дури 400 студенти заминале на размена, додека 470 странски студенти дошле во Риека на престој или практика.

Сепак, мобилноста во регионот (Словенија, Србија, БиХ, Црна Гора, Македонија, Албанија и Косово) сè уште е многу ограничена. Годинава само 27 студенти од Универзитетот во Загреб ќе заминат во една од горенаведените земји, од кои 25 ќе заминат во Словенија. Од друга страна, 23 студенти од регионот ќе одат во Загреб, најмногу од Словенија (12), потоа БиХ, Косово, Црна Гора и Албанија.

На Универзитетот во Дубровник бројките се уште поскромни, само неколку студенти учествуваат на размена со Словенија и Црна Гора, додека од други земји нема мобилност. Сепак, десетина студенти од Македонија и Црна Гора редовно одат во Дубровник преку програмата Еразмус.

Секоја година неколку илјади студенти од Србија одлучуваат да го продолжат своето академско образование во Европа, бидејќи школарината е иста или помала од Србија, а на некои места студирањето е дури и целосно бесплатно.

Така е, на пример, во Словенија, која ја укина школарината и за домашните и за странските студенти, во обид да обезбеди пристап до високото образование за што повеќе млади луѓе.

„Интересот на српските студенти за студирање во Италија и во Словенија, но сè повеќе и во Унгарија, расте, бидејќи студентите и родителите веруваат дека за истата или слична школарина добиваат многу подобар квалитет на образование, студентски услуги и практика во странство. Ако факултетот му помогне на студентот полесно да се поврзе со стопанството и полесно да најде работа, тоа е нешто што треба да се земе предвид при изборот на факултет“, објаснува Ана Марија Коперт, директорка на центарот за студирање во странство „Ино едукација“.

Според податоците на Студентската организација на Словенија и Институтот за статистика, приближно два отсто од сите словенечки студенти за целото времетраење на студиите заминуваат на студирање во странство, што значи околу 1.600 студенти.

Дополнително, програмата Еразмус плус и другите овозможуваат краткорочна студиска размена или практикантска работа во странство, која вклучува словенечки студенти. Најмногу студенти од Словенија студираат во Австрија, Велика Британија, Германија, Италија и САД.

Во Словенија има многу повеќе странски студенти, а нивниот број од година на година расте. Нивниот удел е речиси 14 проценти.

Во учебната 2023/2024 година, според податоците на Министерството за високо образование, наука и иновации, во словенечката високообразовна средина студирале 9.681 странски студент - 1.703 од земји на ЕУ и 7.978 од земји што не се членки на ЕУ.

Во БиХ студираат околу 5.000 странски студенти, главно од Хрватска и од Србија, според процената на платформата за пребарување на високото образование „Ерудер“. Најголем број странски студенти студираат на универзитетите во Сараево, Бања Лука и во Мостар, кои евидентираат странски студенти од околу 30 земји во светот. На Универзитетот во Сараево странските студенти сочинуваат околу три отсто од вкупниот број студенти, а моментално има 667.

Универзитетот во Мостар бележи најголем број странски студенти – околу 2.000, што е 20 отсто од вкупниот број студенти. На овој универзитет студираат околу 1.650 студенти од соседна Хрватска. Преостанатите се студенти од Црна Гора, Република Србија, Германија, Шведска, Австрија, Италија, Швајцарија, Унгарија, па дури и од далечниот Ирак, Либија, Бразил, Австралија, САД и Канада. Важно е да се нагласи дека голем број студенти од Србија студираат на Универзитетот во Бања Лука, но имаат ист статус како студентите од Република Српска и Србија и не се пријавени како странски студенти. Покрај во БиХ, голем број домашни студенти одат на студирање во Србија, Хрватска и во Словенија.

Во подготовката на текстот учествуваа: Антонија Тушек (Хрватска), Урбан Червек (Словенија), Мирела Хаскиќ Суша (БиХ) и Драгана Томиќ (Србија)

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар