Барањата на Трамп до НАТО им даваат ветар во грб на европските производители на оружје

Кога американскиот претседател Доналд Трамп на почетокот од годинава се закани дека ќе му сврти грб на НАТО доколку земјите членки драстично не ги зголемат годишните издвојувања за овој воен сојуз („Ако не платат, нема да ги бранам“), неговите соработници отпатуваа во Европа со уште една порака од претседателот: Трамп не само што сакаше секоја од 32-те членки на НАТО да го зголеми својот арсенал туку очекуваше и да купуваат американско оружје.

Тука отиде предалеку. Земјите членки на НАТО, на крајот, во јуни му угодија на Трамп, прифаќајќи до 2035 година да ги зголемат своите годишни воени издвојувања на 3,5 отсто од бруто-домашниот производ (БДП) и покрај тоа да издвојуваат уште 1,5 отсто годишно за проекти поврзани со одбраната, како што се сајбер-безбедност и инфраструктура. Сепак, иако се согласија на тоа, нивната доверба во американската посветеност кон овој 76-годишен воен сојуз беше нарушена. Наместо парите што Трамп ги „исцеди“ од нив да ги вложат во американско оружје и муниција, некои европски лидери повеќе гледаат во тоа можност за инвестиции во оружје дизајнирано и произведено дома, надевајќи се еден ден да привлечат купувачи и од американската одбранбена индустрија. Токму како што „Ербас“ (Airbus SE) постепено ја намалуваше доминацијата на „Боинг“ (Boeing Co.) во областа на патничките авиони и на крајот, колку и да изгледаше неверојатно, го надмина својот поголем американски ривал.

Фотограф: Бри Фурлонг за „Блумберг бизнисвик“/Стилистка на сценографија: Ема Рингнес

„Претходно постоеше договор европските земји да купуваат значителни количества високотехнолошко оружје од САД, а за возврат постоеше премолчен договор дека САД ќе бидат присутни на континентот и ќе ја бранат територијата на НАТО“, вели Гунтрам Волф, виш соработник во „Бругел“ (Bruegel), институт за економски истражувања во Брисел.

Овие набавки придонесоа американскиот одбранбен сектор да стане најголем и најпрофитабилен во светот, имајќи предвид дека на странски влади им продал воена опрема во вредност од 318,7 милијарди долари. Трамп често тврди дека НАТО ја искористува Америка. Но тој не споменува дека европските земји се главни купувачи на американско оружје. Непресушната потреба од вооружување за да ѝ се помогне на Украина во борбата против Русија доведе до рекордна продажба. Од 2020 до 2024 година, 64 отсто од увозот на оружје во европските членки на НАТО им отпаѓал на САД, во споредба со 52 отсто од 2015 до 2019 година, според податоците на Стокхолмскиот меѓународен институт за мировни истражувања (СИПРИ). Минатата година европските членки на НАТО потрошија вкупно 454 милијарди долари за одбрана, при што најголемиот дел заврши кај американските компании.

Тоа би можело полека да почне да се менува. „Во многу европски земји се води важна дебата низ целиот политички спектар за тоа колку треба да се нагласуваат и да им се дава приоритет на набавките во Европа“, вели Волф. „Тоа ги вклучува и високотехнолошките средства, за кои во моментов зависноста од САД е доста голема.“

Претседателот Трамп и холандскиот премиер Дик Шуф со други европски лидери на самитот на НАТО во Хаг, јуни годинава./Фото: Јакуб Порзицки/Гети имиџис 

Неколку земји годинава веќе ја доведоа во прашање набавката на американско оружје или бараат алтернативни решенија произведени во Европа или на друго место. По заканите на Трамп со трговски мерки и неговите испади за претворање на Канада во 51. американска држава, Канада во март објави дека нејзиниот премиер Марк Карни го преиспитува договорот вреден 13 милијарди долари за купување 88 ловци Ф-35 од компанијата „Локид Мартин“ (Lockheed Martin Corp.). Канадскиот министер за одбрана изјави дека владата ќе ја разгледа можноста за преминување на авиони произведени надвор од САД.

„Не треба повеќе од три четвртини од нашите капитални трошоци за одбрана да ги трошиме во Америка“, рече Карни во јуни, зборувајќи за одбранбените планови на земјата.

Полска, уште еден редовен купувач на американско оружје, склучи договор вреден шест милијарди долари за набавка на тенкови К2 од јужнокорејската компанија „Хјундаи Ротем“ (Hyundai Rotem Co.). Тие ќе бидат распоредени заедно со тенковите „М1А2 абрамс“ од американско производство, кои Полска ги купи од „Џенерал дајнамикс“ (General Dynamics Corp.). Данска, пак, разгледува дали да избере систем за противвоздушна одбрана развиен во Франција и Италија наместо американскиот систем „патриот“ на компанијата РТХ (RTX Corp.).

„Европејците во голема мера зависат од американската одбранбена индустрија. Сепак, мислам дека поради царините, поради ставот на претседателот Трамп кон НАТО и неговата не баш голема подготвеност да се заложи за одбраната на земјите членки, европските држави сè повеќе ќе му даваат приоритет на вложувањето во европската воена индустрија“, вели Тод Харисон, виш соработник во Институтот „Американ ентерпрајс“ (American Enterprise Institute), конзервативен аналитички центар во Вашингтон. Тој наведува дека насочувањето кон развој на воената индустрија во Европа би помогнало пред недоверливата јавност да се оправдаат високите трошоци за НАТО, покажувајќи дека парите се вложуваат во изградба на индустриски капацитети и отворање работни места дома, наместо во САД.

Инвеститорите силно вложуваат во европските производители на оружје

Европа стана сè позависна од американско вооружување по руската инвазија врз Украина во 2022 година. Сега земјите сакаат поголем дел од зголемените воени буџети да насочат кон оружје и муниција произведени дома.

Bloomberg

Други влади внимателно ќе ја следат одлуката на Данска, која се очекува во текот на годинава, бидејќи може да биде показател за расположението во Европа. Копенхаген долго време беше стабилен американски сојузник и купувач. Данска во 2016 година ја поддржа програмата Ф-35 со купување 27 ловци за три милијарди долари и остана лојална иако испораката доцни со години.

Но таа лојалност сега е на тест. Трамп ги разгневи данските граѓани со повторените закани дека ќе го преземе Гренланд, автономна данска територија. Ханс Петер Михаелсен, независен аналитичар за одбрана од Данска, смета дека е веројатно Данска да го одбие „патриот“ и да избере систем развиен во Европа. „Тоа би било политички сигнал“, вели тој, додавајќи дека е време новите набавки да се насочат кон европската воена индустрија.

Во изјава испратена по електронска пошта, заменичката за медиуми во Белата куќа, Ана Кели, рече дека обврзувањето на зголемени воени издвојувања што Трамп ги доби од членките на НАТО ќе им овозможи на Европа и на светот корист во смисла на зачувување на мирот преку зајакнување на одбранбените капацитети.

Не е јасно дали членките на НАТО навистина ќе ги исполнат новите амбициозни цели за трошоците за одбрана или, пак, само го смирувале Трамп со симболично ветување, кое, згодно, ќе дојде на ред дури по неговото заминување од Белата куќа. Многу земји тешко би можеле да си дозволат толку драстично зголемување на трошоците за одбрана, а притоа да не ги прекршат ограничувањата за буџетски дефицит и јавен долг во ЕУ. Според податоците на СИПРИ, просекот на воени трошоци на сите членки на НАТО во 2024 година изнесувал 2,2 отсто од БДП, што е вкупно околу 1,5 билион долари. За да се достигне новата цел од 3,5 отсто од БДП, трошоците за одбрана на некои членки би морале да станат тројно повисоки.

Иако европските лидери сонуваат Европа брзо да им стане конкурент на САД како водечки снабдувач со воена опрема, за тоа ќе бидат потребни години.

„Кога би можел европскиот дел од НАТО прекуноќ да ги развие тие капацитети, тоа е токму она што тие би го сакале. Но, за такво нешто е потребна цела деценија“, вели Ендру Макдоналд, специјалист за буџети за одбрана во компанијата „Џејнс“ (Janes), која обезбедува информации за одбранбената индустрија.

Макдоналд наведува пример со системот „патриот“, кој се продава подобро од системите што ги прават европските компании. „Мислам дека нема систем за противвоздушна одбрана со таков опсег на можности како ‘патриот’“, вели тој. „Ако во моментов ги сакате тие капацитети, мора да купите ‘патриот’“. Истото тоа важи и за друго комплексно вооружување, кое станува сè побарано. Некои европски производи заостануваат зад американските во однос на карактеристиките, борбената готовност и цената. Уште една предност на американските компании во одбранбениот сектор се производствените капацитети, кои овозможуваат брза испорака.

„Ако европските земји сакаат што побрзо да ги вложат парите, треба да се насочат кон САД, бидејќи, реално, европските производствени капацитети можат да се развиваат само со одредено темпо“, вели Макдоналд.

Сепак, во последно време дури и некои од најголемите американски компании во одбранбениот сектор имаат тешкотии да ја задоволат побарувачката, бидејќи испораките за Украина ги исцрпија американските и европските резерви. Данска сè уште чека шест од 27-те ловци Ф-35 што ги нарача од „Локид“ пред речиси една деценија. Полска купи јужнокорејски тенкови делумно затоа што американските не беа толку лесно достапни. Купувачите на системот „патриот“ може да чекаат со години за испорака.

Овие доцнења може да претставуваат можност за европските компании во одбранбениот сектор, бидејќи би можеле да привлечат купувачи на кои им се потребни алтернативи на американските производи. Европските компании би имале повеќе шанси за проширување доколку европските влади решат да ги здружат силите, вели Синтија Кук, виша соработничка во Центарот за стратешки и меѓународни истражувања во Вашингтон. „Теоретски, европските земји би можеле да се здружат. Заедно се големи колку САД“, вели таа. „Ако работат заедно, би можеле да изградат одбранбена индустрија што ќе биде поконкурентна – нешто како втора меѓу еднаквите во однос на САД.“

Bloomberg

Тоа би било тешко да се изведе, делумно поради различните национални приоритети и бавната европска бирократија, а делумно затоа што веќе не е лесно да се разграничи што е „произведено во Америка“ и што е „произведено во Европа“. Американските компании од одбранбениот сектор воспоставија голем број партнерства со европски производители на оружје, настојувајќи да ги прошират своето глобално присуство и удел на странските пазари.

„Нашите индустриски бази се интегрирани во согласност со стандардите на НАТО“, вели Дак Хардвик, потпретседател за меѓународни работи во Асоцијацијата за воздухопловна и вселенска индустрија, која ги застапува интересите на американската воздухопловна и одбранбена индустрија. „Притоа, САД сè уште имаат најдобри производствени капацитети од сите членки на НАТО.“

И покрај пречките, инвеститорите веруваат во иднината на Европа како производител на оружје. Акциите на европските компании од одбранбената индустрија годинава нагло пораснаа, далеку надминувајќи ги нивните поголеми американски конкуренти. Акциите на германската „Рајнметал“ (Rheinmetall AG), водечки производител на артилериска муниција, пораснаа за 177 отсто годинава.

Можеби тоа е последната работа на која Доналд Трамп некогаш мислел: дека ненамерно ќе го поттикне растот на странскиот воено-индустриски комплекс, кој еден ден би можел да му конкурира на американскиот.

„Од економската историја знаеме дека развојот се забрзува кога постои итна потреба“, вели Волф. „Можеби токму ова е тој момент.“