.webp){kind=icon}
Сигурно е дека за избегнување на најтешките последици од климатските промени е потребно постепено укинување на електроцентралите што користат јаглен, кој е најголемиот извор на емисија на јаглерод диоксид.
Меѓутоа, се случува спротивното. Иако температурите на Земјата уриваат нови рекорди, а научниците предупредуваат дека климата достигнува опасни точки, количеството на јаглен што се троши продолжува да расте. Основниот проблем е едноставен, секогаш кога безбедноста на снабдувањето со електрична енергија е доведена во прашање, императивот за спречување на глобалното затоплување излегува од агендата.
1. Колку е светот зависен од јаглен?
Според „Ембер“, центар за истражување на климата, јагленот е највалканото фосилно гориво, најголемиот извор на електрична енергија и сочинувал 35 отсто од глобалното производство во 2023 година. Природниот гас е втор, со повеќе од 22 отсто. Од 2006 до 2014 година, јагленот бил извор на најмалку 40 отсто од глобалното производство на електрична енергија, според Меѓународната агенција за енергија, организација на развиените земји со седиште во Париз, чија цел е да обезбеди стабилен светски пазар.
2. Зошто е тешко да се откажеш од јаглен?
Земјите во развој го ценат јагленот како евтин и удобен извор на енергија што можат да го користат за модернизирање на своите економии - исто како што правеа западните земји пред нив. Во Кина и Индија, кои се двата најголеми потрошувачи, употребата на јаглен речиси континуирано расте со децении. Заедно, тие беа одговорни за две третини од употребата на јаглен во светот во 2023 година, во споредба со 35 проценти во 2000 година. Тоа во голема мера го неутрализира напредокот на индустриски развиените земји, особено на САД и европските земји, во зголемувањето на обновливите извори на енергија.
И во многу западни земји јагленот останува отпорен, а се очекува континуирана употреба поради растот на побарувачката за електрична енергија - првенствено поради електрификацијата на личниот транспорт и греењето во домаќинствата, како и брзото проширување на центрите за податоци, од кои сите ги одложуваат плановите да се затворат електроцентралите на јаглен.
Парадоксално, движењето кон нето нула помага да се поддржи побарувачката на јаглен на краток рок, бидејќи голем дел од производството на електрични возила, соларни панели и други технологии погодни за климата се одвива во Кина, која е гладна за јаглен.
Bloomberg Mercury
3. Зошто употребата на јаглен во САД и во Европа остана висока?
Јагленот бележи раст на потрошувачката од пандемијата, кога фабриките и канцелариите беа затворени, намалувајќи ја побарувачката за електрична енергија. Производителите на природен гас го намалија производството како одговор. Меѓутоа, кога рестрикциите се олеснија во 2021 година и побарувачката за електрична енергија вртоглаво порасна, беше потребно некое време да се рестартира производството на гас, а комуналните претпријатија се свртеа кон секогаш достапниот јаглен за да ги задржат светлата вклучени. Потоа дојде целосната инвазија на Русија врз Украина во 2022 година, што предизвика европски санкции. Русија почна да ја прекинува испораката на гас за Европа, што ја зголеми употребата на јаглен за да го надомести недостатокот.
А, почнувајќи од крајот на 2023 година, комуналните претпријатија беа изненадени од брзиот раст на потрошувачката на енергија од центрите за податоци, особено апликациите жедни за енергија како вештачката интелигенција. Тоа се очекува да ја зголеми побарувачката за јаглен.
4. Дали Кина и Индија ја намалуваат потрошувачката?
Двете најнаселени нации се соочуваат со зголемен притисок да го задржат протокот на електрична енергија низ мрежата поради наглото зголемување на потрошувачката на електрична енергија. Кина забрзано инсталира енергија од ветер и сончева енергија, иако земјата наскоро може да го достигне врвот на потрошувачката на јаглен. Сепак, јагленот ќе продолжи да се користи за да се балансира наизменичното производство од обновливи извори. Земјата користи повеќе од половина од светскиот јаглен и во 2023 година сочинуваше 95 отсто од новоизградените електроцентрали на јаглен во светот, но претседателот Шји Џјинпинг вети дека употребата ќе достигне врв до 2026 година.
Индија исто така ја зголемува својата флота на електроцентрали на јаглен, со планови за зголемување на капацитетот во 2025 година, повеќе отколку што направи за речиси една деценија. Јагленот обезбедува околу три четвртини од електричната енергија во земјата и владата очекува тој да остане главен во енергијата најмалку уште една деценија.
5. Што е со другите земји?
Делегати од речиси 200 земји постигнаа историски договор кон крајот на 2023 година на годишната климатска конференција на Обединетите нации во Дубаи за транзиција од фосилните горива, вклучувајќи го и јагленот. Тоа беше првпат преговарачите да се согласат за справување со основната причина за климатските промени, иако критичарите велат дека договорот има неколку дупки што може да го забават напредокот.
6. Кои се шансите?
Истражувачите потврдија дека 2023 година била најтоплата година во историјата на планетата. Но ИЕА верува дека побарувачката на јаглен ќе остане стабилна до 2025 година, откако се зголеми за 2,6 отсто за да достигне нов рекорд во 2023 година. Светските лидери ќе треба да ги засилат меѓународните напори за ограничување на потрошувачката на јаглен за да се постигне широко цитираната цел за нето нула глобални емисии до 2050 година.
Нето нула значи дека емисиите на фосилни горива се намалени до точка каде што другите иницијативи, како што се садење дрвја или користење технологија за отстранување јаглерод диоксид од воздухот, го неутрализираат она што останува. За да се постигне тоа до 2050 година, глобалната употреба на јаглен ќе треба да се намали за повеќе од 90 проценти, а она што остана ќе треба да се реши во постројки што можат да ги зафатат и складираат емисиите, наведува ИЕА.
