Земјите од Западен Балкан може да бидат горди бидејќи се подобри од државите од еврозоната кога станува збор за родовата еднаквост кај лидерските позиции во монетарната власт. По неодамнешните назначувања на Јасмина Селимовиќ за гувернерка на централната банка на Босна и Херцеговина и на Ирена Радовановиќ за гувернерка на централната банка на Црна Гора, овие две земји им се придружија на Македонија и на Србија, каде што на гувернерските позиции се исто така жени (Анита Ангеловска-Бежоска и Јоргованка Табаковиќ).
Анита Ангеловска-Бежоска, Ирена Радовановиќ, Јоргованка Табаковиќ, Јасмина Селимовиќ
Од друга страна, иако на чело на Европската централна банка е Кристин Лагард, монетарната власт во сите земји-членки на еврозоната ја водат мажи.
Заостануваме во другите сектори
Сепак, позитивните трендови кај родовата еднаквост во финансискиот свет не се застапени на посакуваното ниво во преостанатите сектори на дејност и воопшто во македонското општество. „Блумберг Адрија“ веќе пишуваше дека, според податоците на Државниот завод за статистика, индексот на родова еднаквост во Македонија за 2022 година изнесува 64,5 поени од максималните 100 и има прогрес од 2,5 поена споредено со последното мерење во 2019 година.
Индексот на родова еднаквост е композитен индикатор што овозможува мерење на комплексниот концепт на родова еднаквост и компаративно следење на напредокот. Овој индекс е формиран со комбинирање на родовите индикатори во единствено композитно мерило. Тој се состои од шест суштествени домени (работа, пари, знаење, време, моќ и здравје) и два придружни домени (интерсекциски нееднаквости и насилство).
Доколку прогресот се одвива со ова темпо, на земјава ќе ѝ бидат потребни приближно 57 години за да постигне родова еднаквост во сите домени.
Како и на претходното мерење на индексот, земјата сè уште се позиционира зад просекот на земјите-членки на ЕУ (ЕУ-27) за 3,5 поени.
„Важно е да се напомене дека разликата е намалена споредено со претходното мерење, каде што земјава заостануваше зад просекот за 4,2 поена. Иако е потребно да се проследи трендот на резултатите на индексот и во наредниот период, сепак, постојното мерење покажува дека земјава се движи со приближно слично темпо на бавен прогрес како и земјите-членки на ЕУ, што укажува на потреба од значајно подобрување на политиките, практиката и посветеноста кон родовата еднаквост во земјава во периодот што претстои“, се наведува во публикацијата што неодамна ја објави Државниот завод за статистика.
Во неа се укажува дека прогрес се забележува кај домените работа, пари, знаење и моќ, што е резултат на порастот на стапките на вработеност кај жените, подобрувањето на пристапот до финансиски ресурси (пораст на просечната месечна заработувачка и пораст на просечниот еквивалентен нето-приход), порастот на процентот на лица со завршено високо образование и подобрувањето на индикаторите кај политичката, економската и општествената моќ. Споредено со последните мерења во земјите од регионот на Западен Балкан што го публикуваат индексот, земјата има повисок резултат од сите три земји – Албанија со 60,4 поени (2020 година), Србија со 58 поени (2021 година) и Црна Гора со 55 поени (2019 година).
Значајни бариери
Сите домени на индексот покажуваат потреба од значајно подобрување и покрај напредокот што е постигнат од последното мерење. Родовиот јаз кај доменот знаење, споредено со другите пет домени на индексот, е единствен каде што родовата нееднаквост е резултат на помалку поволната состојба на мажите споредено со жените (особено изразено во поддоменот завршено образование и учество). Родовата нееднаквост во доменот работа покажува дека жените се соочуваат со значајни бариери во пристапот до пазарот на трудот и затоа имаат пониски стапки на активност и на вработеност и во просек почесто од мажите работат како неплатени семејни работнички.
„Следствено на тоа, доменот пари покажува дека жените во Македонија во просек заработуваат помалку и се во повисок ризик од сиромаштија споредено со мажите. Индикаторите во доменот време покажуваат дека жените се тие што во најголема мера ја извршуваат неплатената работа во домот и грижата за децата, без разлика на нивниот статус на вработеност“, велат од Државниот завод за статистика.
Оттаму посочуваат дека изразената родова нееднаквост во поделбата на неплатениот труд ги ограничува расположливото време и можноста на жените да работат платена работа и да остварат финансиска сигурност и економска независност, ја ограничува можноста за учество на жените во јавниот живот, го ограничува нивното време за одмор и за други општествени и волонтерски активности.
Помалку жени во управните одбори
Порастот на резултатот на индексот во доменот моќ е резултат на подобрувањето на речиси сите индикатори во поддомените на политичка, економска и социјална моќ.
„Сепак, споредено со претходното мерење на индексот од 2019 година, постои и намалување на индикаторот за учество на жените во управни одбори, надзорни одбори или одбори на директор/ки во највисоко котираните компании на берзата во поддоменот на економска моќ“, велат од ДЗС.
По доменот време, доменот моќ е втора област во која земјата бележи најниски резултати, односно највисока родова нееднаквост. Од претходното мерење на индексот се потврдува дека отсуството на квоти за учество во сите структури на власт влијае врз драстично помалото учество на жените во извршната и локалната власт и диспропорционалната дистрибуција на политичка, економска и општествена моќ во корист на мажите.
Од ДЗС укажуваат дека во претстојниот период се неопходни унапредувања на политиките за да се подобри положбата на жените и со тоа да се намалат значајните родови нееднаквости во домените работа, пари, време и моќ.
Инаку, во Стратегијата за родова еднаквост 2022 - 2027 година е пропишана генералната рамка за постапување на релевантните институции за понатамошно дефинирање на специфични политики и мерки за подобрување на економската активност на жените, финансиската сигурност, како и подобрувања во распределбата на неплатената домашна работа и грижата за децата. На пример, некои од очекуваните резултати целат кон пораст на активноста на жените на пазарот на трудот, со фокус на маргинализираните жени, целат кон намалување на родовиот јаз во платите, намалување на секторската и хиерархиската сегрегација на работното место, како и воспоставување мерки за рамнотежа помеѓу приватниот и работниот живот во согласност со директивите на ЕУ.
„Сепак, стратегиските цели во Стратегијата се широко дефинирани и недостигаат специфични цели и директно надлежни институции по цели, што може да претставува предизвик во планирањето, имплементацијата и мониторирањето на постигнатиот прогрес кон предвидените стратегиски цели. Потребните реформи за споделено родителско отсуство, еднаква плата за еднаква работа и работа со иста вредност, како и одредбите за рамнотежа на приватниот и работниот живот, сè уште се неизвесни поради тековниот процес на подготовка на новиот закон за работни односи“, велат од Државниот завод за статистика.
Во однос на доменот моќ, Стратегијата за родова еднаквост 2022 - 2027 година ја нагласува стратегиската заложба 50:50 за еднакво учество на жените во донесувањето одлуки на сите нивоа на управување, но, како што велат од статистика, потребни се дополнителни мерки (како што се квотите) за да се осигурат зголемена застапеност и учество на жените во извршната и локалната власт.
„Исто така, како кандидатка за членство во ЕУ, Македонија треба да ги следи одредбите на неодамна усвоената Директива на ЕУ 2022/2381 за подобрување на родовата еднаквост во управните структури на компаниите што котираат на берзите, преку утврдување минимум квота од 40 проценти застапеност на позициите во бордовите резервирани за помалку застапениот род“, велат од Државниот завод за статистика.
Загуби поради родовиот јаз
Земјите од регионот на Западен Балкан секоја година губат околу 18 проценти од БДП поради родовиот јаз на пазарот на трудот, при што две третини од загубата се објаснуваат со ниската стапка на активност на жените, а преостанатиот дел се должи на разликите во изборот на занимања помеѓу мажите и жените. Ова го посочи гувернерката на Народната банка, Анита Ангеловска-Бежоска, повикувајќи се на студија на Светската банка, во своето излагање на панел-дискусијата на темата „Улогата и позицијата на жената во бизнис-светот, предности, предизвици и можности“ што неодамна се одржа во Скопје, во организација на Амбасадата на Словенија во земјава.
Анита Ангеловска-Бежоска, гувернерка на Народната банка
Таа истакна дека позитивниот ефект од намалувањето на родовиот јаз врз растот не би произлегол само од зголемувањето на работната сила туку и од различните вештини и карактеристики на жените, кои можат да дадат поинаква квалитативна димензија на пазарот на трудот, како што се внимателноста во однос на ризиците, прагматичноста, емпатијата.
„Со подобрувањата во овој сегмент, БДП може да се зголеми и до 10 проценти во развиените економии, а дури и до 30 проценти во земјите во развој“, порача Ангеловска-Бежоска.
Наведувајќи податоци за ефектите од пандемијата и другите кризи по неа, гувернерката посочи на непропорционалното влијание врз различни економски и општествени сегменти од последователните кризи.
„Така, на почетокот на 2021 година, влошувањето кај стапката на вработеност кај жените во споредба со периодот пред пандемијата е значително поголемо во земјите во развој отколку во развиените економии, што дополнително го продлабочило родовиот јаз во глобални рамки“, рече гувернерката.
Посилен пад на активноста кај жените
Таа додаде дека ист е случајот со регионот на Западен Балкан, каде што се забележува посилен пад кај стапката на активност кај жените, која е сведена на 41,5 проценти во просек за регионот, во споредба со 61,8 проценти кај мажите.
„Состојбата во 2022 година се подобрува, малку поизразено кај жените во споредба со подобрувањето кај мажите, но кај нас и во Косово стапките на активност на жените сѐ уште се под нивото од пред пандемијата. Во регионот постои и значителен родов јаз во платите, во интервал од 7 до 16 проценти, којшто кај дел од земјите бележи и тренд на проширување“, вели Ангеловска-Бежоска.
Гувернерката наведе дека една од причините за понеповолното влијание на пандемијата врз активноста и доходот кај жените во споредба со мажите е што таа силно го погоди услужниот сектор, особено во сегментите што се потпираат на социјалната интеракција, како и неформалната економија, каде што присуството на жените е поголемо.
„Покрај ова, во одредени студии се укажува дека пандемијата уште повеќе ги зголемила и предизвиците на жената во поглед на работното место, па, така, една од четири жени размислува да се откаже од кариерните планови или да го напушти работното место. Исто така, пониската вработеност и понискиот доход влијаат неповолно и врз пристапот до финансирање кај жените, а со тоа и врз можностите за развојот на претприемаштвото кај жените. Ова е делумно одраз и на пониската финансиска писменост на жената“, вели гувернерката.
.webp){kind=icon}
