.webp){kind=icon}
Заменик-гувернерот на централната банка на Украина се разбудил рано на 24 февруари со телефонски повик од неговата мајка, која била во странство. Нејзиниот лет назад за Киев бил откажан. Таа видела и новинарски написи дека руски тенкови ја преминале границата. Неколку минути подоцна, Серхи Николајчук трчаше кон канцеларијата на итен состанок.
Така започна годината во која тој и неговите колеги, кои повеќе се навикнати да ги надгледуваат банките и да ја таргетираат инфлацијата во мирната сала за совети, ќе се најдат себеси како управуваат со воена економија и повлекуваат чекори за монетарната политика колку со надеж, толку и со верба.
„Имав неколку чувства: едното беше страв за моето семејство, а второто беше огромно чувство на одговорност. Сфатив дека нешто навистина ужасно се случува и одржувањето на финансискиот систем ќе биде предизвик за цел живот“, се сеќава 41-годишниот Николајчук.
Серхи Николајчук во централната банка на 7 февруари / Фото: Јулија Кочетова / Bloomberg
Тоа беа незгодни 12 месеци за креаторите на монетарната политика ширум светот со оглед на инфлацијата и заканата од рецесија. Но, таа турбуленција едвај може да се забележи во споредба со тоа што треба да избегате од град под опсада, да ги процените каматните стапки од осигурителните куќи и да обезбедите заем од засолниште за бомби.
Народната банка на Украина во Киев веќе имаше доволно тешка работа за управување со економијата, зависна од странска помош, преку внатрешно политички расправии и ендемична корупција. Тие предизвици беа заменети со тоа како да се работи додека се изложени на ризик од бомбардирање и како да се осигураат дека настаните на бојното поле не го заматуваат нивното расудување додека не се наѕре крај на конфликтот.
Додека Владимир Путин го менуваше поредокот воспоставен по Студената војна, одборот на централната банка и неколку шефови на сектори се собраа на првиот ден од инвазијата во црвено-сивата палата во рускиот ренесансен стил во владиниот кварт на Украина. Првичната задача беше брзо да се одобри Уредбата бр. 18, список од 16 итни мерки за спречување на паника, зајакнување на банкарскиот систем и воведување контрола на капиталот.
Документот, чија формулација беше брзо финализирана во сета таа гужва, вклучуваше дневен лимит од 100.000 гривни (2.708 долари) за повлекување готовина за домаќинствата, забрана за повлекување девизи и замрзнување на официјалниот девизен курс. До 10 часот по киевско време веќе стапи во сила.
Следно беше да се осигура дека системот за трансакции ќе продолжи да работи, според Катерина Рожкова, прв заменик гувернер.
Клиентите чекаат ред пред банкомат во Киев на 24 февруари 2022 година, денот кога Русија ја нападна Украина. Фото: Ерхан Своп / Bloomberg
„Бев целосно фокусирана, немаше страв“, рече 50-годишната Рожкова. Откако доживеа финансиска криза по анектирањето на Крим во 2014 година од страна на Русија, банката имаше задржано резерви над 27,5 милијарди долари, рече таа.
„Овој пат имавме тампон, како заштитен слој, вклучувајќи девизни резерви и финансиска одржливост и го искористивме овој тампон“, вели Рожкова.
Потоа дојдоа воените напори: банката создаде сметка за донации за војската, па дури и ја координираше испораката на оклопни камиони за транспорт на готовина од комерцијалните банки до армијата. После тоа, сè запре. Инвазијата на Путин ја преврте економијата на глава, прекинувајќи ги линиите за снабдување. Затвори цели индустрии додека милиони Украинци бегаа од борбените зони на безбедно во западна Украина или во странство. Рожкова се сети како брзала низ напуштениот Киев меѓу металните замки на тенкови и задимени места од ракетните напади.
„Тоа беше сред веста за окупацијата на украинските градови како Мариупол и Мелитопол. Се случуваа ужасни работи. Сфаќате дека тоа не се случува некаде далеку, тоа е во ваша близина и тоа го знаете не од весниците, туку од сопственото искуство“, рече Рожкова.
Францускиот претседател, Емануел Макрон (лево) го пречекува Зеленски на нивната трилатерална средба со германскиот канцелар, Олаф Шолц, во Париз на 8 февруари. Фото: Нејтан Лејн / Bloomberg
Претседателот Володимир Зеленски и неговата придружба добија меѓународно признание, како и повеќе рунди воена помош, за нивниот отпор кон Русија, како и отпорот на трупите на линијата на фронтот. Но, помеѓу врвот на владата и отпорноста на обичните Украинци, акциите на централните банкари и државните бирократи речиси успеаја да ја одржат функционалноста на земјата. Додека руските сили го напаѓаа Киев, управниот одборот на Националната банка на Украина ја одложи одлуката за монетарната политика на 3 март, замрзнувајќи ја основната стапка на 10 проценти. Беше кажано дека на ќе се врати на таргетираната инфлација и на флуктуирачки девизен курс откако Украина ќе биде ослободена од руските напаѓачи.
Следниот потег дојде на 2 јуни, кога основната стапка ја зголемија на 25 проценти. Банката соопшти дека морала повеќе од двојно да ги зголеми трошоците за позајмување за да ја поддржи валутата, да ја стабилизира економијата и да ја спречи зголемената инфлација. Во исто време, таа призна дека обичните алатки на монетарната политика ја изгубиле својата ефикасност поради војната, која протера повеќе од една третина од Украинците од своите домови и уништи многу бизниси. Згора на тоа, инвазијата ја направи речиси невозможна задачата на секој економист да се обиде да ја моделира иднината преку индикаторите, како што се невработеноста и продажбата на мало. Референтната вредност останува на тоа ниво и денес, при што гривната е заглавена во однос на доларот, што банката мораше да ја девалвира за 20 проценти во јули за да ги заштити своите девизни резерви.
Bloomberg Mercury
Друго прашање што ја поткопува монетарната политика е спорот со Министерството за финансии. Додека централната банка ги зголеми каматните стапки, Министерството одби да ги усогласи при продажбата на долгот за да избегне плаќање на многу повисоки трошоци. Резултатот е дека заемодавачите претпочитаат да ги вложат своите вишок средства во записи за депозити со повисоки приноси на централната банка, наместо да ги позајмуваат на владата, или на кој било друг, со стапки поблиски до пазарните.
„Со оглед на околностите, порасна цената на грешките“, рече Андриј Пишњи, гувернер на централната банка, во интервју во декември, кога се огласија сирените за воздушни напади низ Киев. „Ова ме тера да трошам повеќе време на анализа и дизајнирање одлуки отколку кога имаше мир“, додаде Пишњи. Тој мир исчезна во еден момент. Николајчук им рекол на своите пријатели дека сè укажува на инвазија и да бидат подготвени. Сите во централната банка беа информирани и подготвени: „торби за бегање“ наполнети со основни работи сместена близу вратата и планови за евакуација надвор од Киев доколку е потребно. Сè уште беше шок кога се случи, рече тој.
„Откако им дадов совет на сите, воопшто не бев подготвен“, рече тој низ смеа за време на вечерата во еден ресторан во градот минатиот месец. Банката го евакуираше персоналот во 18-часовно патување низ сообраќајниот метеж до непозната локација во западна Украина. Подоцна, тие се преселиле во Лавов, град блиску до полската граница. Во меѓувреме имаше многу моменти во засолништата, далеку од лакираната маса во нивната редовна сала за состаноци во седиштето на Народната банка на Украина.
Во март алармот за воздушен напад го прекина клучниот разговор за договор за обезбедување итна помош од 1,4 милијарди долари од Меѓународниот монетарен фонд (ММФ). Така службениците се упатија под земја на безбедно.
Bloomberg Mercury
„Одборот се собра пред лаптопот во тесна просторија од четири квадратни метри и продолжи со консултациите. Мислам дека тимот на ММФ беше импресиониран“, рече Николајчук. Дојде и до нов исказ за професионалната солидарност. Поранешниот гувернер, Кирило Шевченко, ги налути своите колеги и привлече критики од Зеленски и ММФ за неговиот авторитарен стил, како и поради потиснување на персоналот, кој е ориентиран кон реформи.
Рожкова рече дека го оставиле несогласувањето настрана, цитирајќи реплика од „Книгата за џунглата“ на Радјард Киплинг: „непријателите не се борат на полето за вода во време на суша“.
„Сега ќе имаме примирје за вода. По завршувањето на војната, ќе се вратиме на нашите поранешни позиции“, му рекла Рожкова на Шевченко. Сепак, тоа не се случи. Шевченко беше обвинет за злоупотреба на средства од државната банка, со која што некогаш раководеше. Тој се повлече и беше заменет од Пишњи во октомври и оттогаш ја напушти Украина. Тој негираше дека сторил нешто лошо и кога „Блумберг“ го контактираше рече дека не сака да коментира за приватни работи.
Речиси една година подоцна, економијата е заглавена во уништувачката војна. Конечниот биланс за 2022 година покажува повеќе од 30 проценти пад на бруто домашниот производ (БДП), инфлација над 26 отсто и централна банка која ги троши своите резерви. Но, како што се промени конфликтот, се променија и грижите на централната банка. И покрај кампањата за ракетни и беспилотни напади врз цивилната инфраструктура, вклучително и врз енергетската мрежа, Украинците сега се навикнати на бомбардирања и сирени за воздушни напади, честопати игнорирајќи ги засолништата. Во Централната банка стравувањата дека ќе бидат погодени од проектил или дека бегството на Украинците би предизвикало банкрот на банките, се заменети со загриженост дека недостигот од струја всушност може да ги парализира банките.
За да го одржи својот персонал безбеден и подготвен, централната банка сега има добро опремено засолниште под центарот на Киев, кое вклучува семејни станбени простории за да може критичниот персонал да преноќува. Додека Украинците бараат начини да помогнат во напорите да ја спречат Русија, Николајчук е благодарен што има јасно дефинирана цел далеку од маглата на војната.
„Беше голема предност што ја имавме оваа мисија. Мора да сте фокусирани на донесување одлуки на најефикасен начин. Сфативте дека ова е ваш придонес за издржливоста на земјата и идната победа“, рече тој.
Текстот е напишан со помош на Филип Глеман.
