Данската економија се потпира на „Ново“, но што ако фармацевтскиот гигант падне?

Данска е една од ретките земји во Европа со растечка економија, а таа позиција делумно се должи на успехот на домашниот фармацевтски гигант „Ново Нордиск“. Благодарение на вртоглавиот подем на компанијата, земјата минатата година оствари економски раст од 3,5 отсто, надминувајќи ги повеќето други држави во регионот. Но, по низа неуспеси, „Ново“ се мачи да ја задржи својата предност на брутално конкурентниот американски пазар за лекови за слабеење.

Тоа, пак, буди загриженост дали проблемите на компанијата би можеле да доведат до масовни отпуштања или да станат кочница за пошироката данска економија.

Пазарната вредност на „Ново“ се намали за речиси 100 милијарди долари за една недела, откако во вторникот компанијата го намали прогнозираниот профит, наведувајќи ги како причина засилената конкуренција и појавата на генерички лекови во САД. Ова е вторпат годинава како производителот на лекови ги ревидира надолу очекуваните приходи. Акциите потонаа за 23 отсто, најголем еднодневен пад досега, и продолжија да паѓаат и во наредните денови.

Лошите вести за „Ново“ веднаш се одразија и на финансиската состојба на данските домаќинства. Според процените на „Сидбанк“, во вторникот, надвор од пензиските заштеди, Данците загубиле 38 милијарди круни (5,8 милијарди долари) во своите обични портфолија со акции. Тоа е еквивалентно на речиси 3 отсто од вкупната годишна приватна потрошувачка.

„Ќе има акционери што изгубиле доста големи суми“, изјави Микаел Бак, извршен директор на данското здружение на акционери. „Сосема е замисливо дека ќе видиме некои дански инвеститори како се воздржуваат од работи како купување нов автомобил или резервација на скапо патување“.

Со оглед на големината на „Ново“, штетата би можела да се прелее и надвор од берзата. Економистите предупредија дека подолг пад на „Ново“ би можел да има негативно влијание врз извозот на земјата - загриженост што ја дели и државниот финансиски надзорен орган, кој во мај ја намали прогнозата за извоз поради предупредувањето за пад на профитот од страна на „Ново“, а би можела дури да влијае и врз каматните стапки.

Понатаму, со оглед на тоа што производството на фармацевтската компанија се пресметува како дел од бруто-домашниот производ на Данска, секое намалување на очекувањата ќе има „речиси механичко“ влијание врз растот на економијата, рече Лас Олсен, главен економист во „Данске банк“, најголемиот кредитор во земјата.

„Понискиот раст на ’Ново’ значи и понизок раст на БДП на Данска, толку е едноставно тоа“, изјави Олсен.

Liselotte Sabroe/AFP

Сорен Кристенсен, главен економист во „Сидбанк“, предупреди дека не треба да се претерува со заклучоци околу падот на „Ново“. Аналитичарите предвидуваат дека приходите и профитот на компанијата ќе продолжат да растат до крајот на деценијата, а Кристенсен нагласи дека сè додека добивките се зголемуваат, данската економија ќе има корист. Сепак, тој додаде дека „Ново“ е „во малку понеизвесна позиција“ одошто се претпоставуваше претходно.

„Ако работите тргнат на полошо“, рече тој, „влијанието ќе се почувствува во повеќе области“. Како најизложени тој ги посочи индустриското производство и извозот на земјата.

Огромното производство на „Ново“ помогна во создавање на големиот суфицит на Данска и ја зајакна круната. Тоа ја натера Данската централна банка да одржува пониска каматна стапка од Европската централна банка, со цел да го одбрани фиксираниот курс на валутата. Сепак, ако извозот претрпи сериозен удар, Кристенсен вели дека Данска можеби ќе треба да го промени курсот и да ги зголеми каматните стапки.

Во рамките на Данска, пролонгирано забавување на „Ново“ исто така би можело да ги ограничи зголемувањата на финансирање за научни истражувања, здравство и социјални програми, изјави Олсен. Тоа се должи на фактот што фондацијата „Ново Нордиск“, која поседува контролен удел во компанијата, значително ги зголеми своите грантови во овие области благодарение на профитот од лековите „вегови“ и „оземпик“. Фондацијата ги финансира работата и платите на околу 9.500 научници.

Подемот на „Ново“ во последниве години поттикна поширока загриженост дека Данска станува премногу зависна од една единствена компанија. За оние што се загрижени поради доминантната улога на производителот на лекови во земјата, неуспесите оваа недела ги потсетија на „Нокиа“, финскиот телекомуникациски гигант, чие слабеење во раните 2000-ти ја повлече целата економија на Финска надолу.

Премиерката на Данска, Мете Фредериксен, минатата година во едно интервју призна дека властите треба внимателно да ги следат ризиците поврзани со доминантната позиција на „Ново“, но ја отфрли споредбата со „Нокиа“, истакнувајќи дека силата на данската економија не е концентрирана само во фармацевтскиот сектор.

Олсен од „Данске банк“ има сличен став. Тој нагласува дека „Ново“ сè уште бележи раст, додека „Нокиа“ доживеа сериозна контракција, и тврди дека дури и ако „Ново“ се соочи со сличен пад, данската економија е во подобра позиција да го апсорбира шокот. Според него, и покрај растот, производителот на лекови има ограничено влијание врз националното вработување и платите, и двете категории остануваат стабилни, а данската економија е пофлексибилна благодарение на приспособливите плати и регулативите што го олеснуваат отпуштањето вработени. Данска исто така зависи од голем прилив на странска работна сила за исполнување на потребите на пазарот на трудот, што може да се приспособи по потреба.

Сепак, компанијата директно вработува повеќе од 30.000 луѓе во Данска. Ако дојде до отпуштања, како што навести новиот извршен директор Мазиар Мајк Дустдар, клучните центри на „Ново“ како Калундборг и Багсверд најверојатно ќе бидат погодени.

Надвор од земјоделската индустрија, „Ново“ беше одговорна за половина од вкупниот раст на работните места во приватниот сектор во Данска помеѓу почетокот на 2023 и 2024 година, наведува државниот фискален надзорен орган.

„Локално, последиците може да се почувствуваат доста силно, дури и ако не се одразат значително во националните податоци“, рече Кристенсен, особено затоа што кратењата и намалувањето на инвестициите најверојатно ќе се почувствуваат низ мрежата на доставувачи и изведувачи на „Ново“.

Никаде во Данска успехот на „Ново“ не се почувствува толку силно како во Калундборг, каде што се наоѓаат главните производствени капацитети на компанијата. Како што приходите од корпоративен данок на „Ново“ пораснаа повеќе од десеткратно од 2011 година наваму, невработеноста падна на рекордно ниско ниво, а градот доживеа вистински бум. Ширењето на фабриките и брзото вработување од страна на „Ново“ ги зајакнаа локалните бизниси, универзитети и научни програми се насочија кон градот, а инвестиции пристигнуваат во станбениот сектор и инфраструктурата.

„Кој е ефектот од масовниот раст на ’Ново Нордиск‘“, прашува Олсен. „Го поттикна растот на БДП, ги зголеми приносите за акционерите, донесе дополнителни даночни приходи и суфицит на тековната сметка. Така што, ако ситуацијата тргне во спротивен правец, сите тие ефекти природно ќе исчезнат“.