Бугарија ја размрда нуклеарката „Козлодуј“, во Македонија има забрани

Во сенка на политичките тензии помеѓу Македонија и Бугарија практично незабележливо помина веста за тоа што се случува најново во единствениот нуклеарен енергетски капацитет на нашиот источен сосед, нуклеарната електрична централа „Козлодуј“. Бугарија потпиша договор за техничко-консултантски услуги за инсталирање нови реактори во централата што придонесува со околу една третина во вкупното производство на електрична енергија во земјата. Договорот е потпишан само еден месец откако во централата изби пожар во просторија на безбедносниот систем на петтиот блок, а властите соопштија дека ситуацијата е под контрола и нема опасност за населението и вработените.

Конзорциумот составен од канадската „Лаурентис енерџи партнерс“ (Laurentis Energy Partners), нејзината подружница „Канадиан нуклеар партнерс СА“ (Canadian Nuclear Partners SA) и „БВХТ Канада“ (BWXT Canada), го потпиша клучниот договор со бугарската влада за продолжување на проектот за изградба на два реактори со дизајн АП1000 (AP1000). Договорот со проектната компанија „Козлодуј НПП њу билд “ (Kozloduy NPP New Build) е потпишан во Софија на 3 декември, во присуство на бугарскиот министер за енергетика Жечко Станков и министерот за енергетика на канадската сојузна држава Онтарио, Стивен Лече, како што пренесува „Ворлд нуклеар њуз“ (World Nuclear News), веб-портал на Светската нуклеарна асоцијација (World Nuclear Association).

Договорот, проценет на „стотици милиони евра“, ќе обезбеди специјализирани технички консултантски услуги и надзор на управувањето со проектот за сите негови главни фази. Целосната сума, пак, потребна за изградба на двата нови реактори се проценува на најмалку 13 милијарди евра.

Од бугарското Министерство за енергетика изјавија дека договорот е „одлучувачки момент“ за новиот проект и дека „обезбедува дека новиот капацитет ќе биде испорачан во согласност со сите меѓународни и национални регулаторни стандарди, во рамките на договорениот временски рок и буџет“.

Конзорциумот ќе ја поддржи „Козлодуј НПП њу билд“ како инженерски консултант, што вклучува почетни инженерски активности, управување со процесите на проектирање, набавка, изградба и пуштање во употреба.

Министерот Станков нагласи дека ова е најважниот договор пред потпишувањето на клучниот договор за инженерство, набавка и изградба, кој се очекува во 2026 година. А Петјо Иванов, извршен директор на „Козлодуј НПП њу билд“, нагласи дека долгогодишното искуство на вклучените компании „гарантира дека проектот ќе биде завршен навреме, во рамките на буџетот и во целосна согласност со регулаторните стандарди“.

Бугарија има цел првиот од двата планирани блока, дизајн на „Вестингхаус АП1000“ (Westinghouse AP1000), да биде оперативен во 2035 година, а вториот во 2037 година. Планираниот капацитет на двата нови блока (околу 2.300 мегавати) ќе го надмине капацитетот на првите четири блока што се затворени (1.760 мегавати).

Бугарија, како дел од преговорите за приклучување кон Европската Унија, ги затвори единиците 1-4 на „Козлодуј“ (реактори VVER-440). Блоковите 5 и 6 (VVER-1000) моментално се во функција, произведувајќи околу една третина од електричната енергија во земјата.

Новите реактори во НЦ „Козлодуј“ ќе бидат производство на американската компанија „Вестингхаус“ (Westinghouse) Фото: Bloomberg Mercury

 

„Вестингхаус АП1000“, како еден од технолошки најнапредните дизајни на пазарот денес, е избран како технологија за двата нови блока. Минатата година беше потпишан инженерски договор со корејски „Хјундаи“ (Hyundai Engineering & Construction) и со американската компанија „Вестингхаус“, а Министерството за енергетика и американската банка „Ситибенк“ (Citibank) се согласија за партнерство во јули 2025 година за да обезбедат финансирање за изградба на новите блокови.

„Проектот за седмиот и осмиот блок на нуклеарната централа ‘Козлодуј’ ќе ја одржи динамиката на бугарската економија 15-20 години. Кога изградбата ќе ја достигне својата кулминација, на локацијата ќе работат околу 10.000 луѓе, а најмалку 30 отсто учество ќе има од локални компании. Досега имаме потпишано меморандум за соработка со 36 компании, а очекуваме тој број да расте“, изјави за бугарската „Блумберг ТВ“ Алекс Нестор, претседател на Одборот на директори на „Козлодуј НПП њу билд“, инаку компанија ќерка на нуклеарната централа „Козлодуј“, која е во државна сопственост.

Што се однесува до потребните дозволи, Нестор вели дека е направена валидна процена на влијанието врз животната средина (англ. EIA – Environmental Impact Assessment) за седмиот блок и дека постои дозвола од Агенцијата за регулирање на нуклеарната енергија за локацијата на седмиот блок, додека осмиот блок е во процес на подготовка на EIA и пратени се известувања до сите засегнати држави, вклучувајќи ги Грција, Македонија, Србија, Австрија и Романија.

Моментално се работи на моделот на финансирање, избрани се финансиски консултант и банка што ќе ги обедини напорите на извозните агенции на САД, Јужна Кореја и Канада. Сепак, поради ризичноста на проектот, извозните агенции бараат гаранции од државата. Според Нестор, државата ќе мора да емитува обврзница на 20-30 отсто од вредноста на проектот.

Дополнително, компаниите задолжени за проектот работат со Европската комисија на механизмот за известување за државна помош заедно со Полска, која исто така изгради три реактори AП1000. Се разменуваат и искуства со Полска и можности за соработка, како што се заеднички нарачки заради намалување на трошоците за опрема.

Нуклеарната централа „Козлодуј“ е првата атомска централа во Бугарија и најголемиот нуклеарен капацитет на Балканот, лоцирана на 180 км северно од Софија. Во 1974 година беше пуштен во комерцијална експлоатација првиот блок. Во изминатите децении „Козлодуј“ располагаше со вкупно шест реактори - од кои четири (блоковите 1–4) со реактори „ВВЕР-440“ (VVER-440) беа исклучени како услов за пристапување на Бугарија во Европската Унија.

Контролна соба во централата „Козлодуј“, почната со работа во 1974 година. / Фото: Веб-страница на НЦ „Козлодуј“

 

Преостанатите два блока - блоковите 5 и 6, со реактори „ВВЕР-1000“ (VVER-1000), сѐ уште работат; тие беа приклучени на мрежата во 1987 и 1991 година, а подоцна поминаа низ програми за реновирање и продолжување на животниот век - од првични 30 години до 60 години. Тие денес обезбедуваат значителен дел од електричната енергија во Бугарија - најмногу до една третина од потребите.

Со години „Козлодуј“ е темел на енергетската независност и стабилност на земјата - обезбедува сигурна базична (англ. base-load) енергија, независна од флуктуациите на горивата и временските услови, што е голема предност во енергетскиот микс на Бугарија и регионот.

Во последниве години зголемената глобална тензија поради енергетските кризи, неизвесноста на снабдувањето со гас, зголеменото барање за „чиста, безјаглеродна енергија“ и потребата за долгогодишна енергетска стабилност ја вратија атомската енергија на врвот на националната енергетска агенда на Бугарија.

Во декември 2023 година парламентот донесе одлука да се започне со изградба на два нови реактора - блоковите 7 и 8 - на локацијата „Сајт 2“ во составот на „Козлодуј“, со примена на современа технологија, односно реакторите од генерација III+, модели на „Вестингхаус“ (Westinghouse Electric Company) — AP1000.  

Целта е да се обнови и зголеми нуклеарниот капацитет, да се обезбеди долгорочна енергетска сигурност, да се намали зависноста од увоз на фосилни горива и да се усогласи енергетската политика со климатските цели на ЕУ.

И други држави низ светот се вртат кон нуклеарките. Според Меѓународната агенција за енергија (ИЕА), денес во светот има околу 400 нуклеарни реактори, кои активно работат во 32 земји, пишуваше „Блумберг Адрија“ неодамна. Тие имаат вкупен капацитет од 413 GW и обезбедуваат околу 10 отсто од светското производство на електрична енергија. На крајот на минатата година, според податоците на Агенцијата, во градба биле 63 нови нуклеарни реактори со капацитет од 71 GW. 

Во Македонија официјално има забрана за изградба на нуклеарки. Законот е од времето на СФРЈ, од 1989 година, кој бил донесен по нуклеарната катастрофа во Чернобил во 1986 година.

Depositphotos

 

Експертската јавност во земјава е поделена околу тоа дали е потребно укинување на забраната и изградба на нуклеарни централи во земјава. Според професорот од Машинскиот факултет во Скопје, Ристо Цицонков, Македонија засега не треба да влегува во ваков проект затоа што е скап.

„Во моментов земјата треба да се насочи кон искористување на хидропотенцијалот. Врвен приоритет треба да биде изградбата на Чебрен. Нуклеарните централи се многу скапи. Не се исплатливи ни малите реактори со електрична моќност помала од 300 MW, затоа што кај нив е поскапо производството“, рече тој во изјава за „Блумберг Адрија“.

Пред извесно време на истава тема разговаравме со професорот од Техничкиот факултет во Битола, Дејан Трајковски. Неговиот став е дека земјава треба да го следи глобалниот тренд иако станува збор за скапа инвестиција, од околу 4,8 милиони евра по мегават инсталирана моќност. Но, според професорот, нуклеарките произведуваат електрична енергија со полна моќност 24/7, па брзо ги враќаат вложените средства.

„Освен тоа, учеството на самото нуклеарно гориво во цената на електричната енергија е многу ниско, сè на сè околу 7 евра/MWh, така што по отплатата на централата би имале многу евтина електрична енергија“, вели Трајковски.

Според Константин Димитров од Машинскиот факултет во Скопје, убаво е да се размислува на оваа тема, сеедно дали тоа ќе биде во правец на изградба на свој капацитет или да се вложува во блиска постројка.

„Ние сме имале и планови и студии, имаме дефинирано и локација, Мариово како подрачје што не трусно, но за таа цел ни треба големо количество вода, која е потребна за работа на централата“, изјави тој за ТВ „Блумберг Адрија“ неодамна.