.webp){kind=icon}
Инфлацијата во земјава полека почна да забавува. Имено, Државниот завод за статистика пресмета дека во март цените пораснале за 14,7 проценти на годишно ниво, што е значително помалку од највисоката стапка на инфлација од 19,8 проценти, која земјава ја забележа во октомври лани.
Различни производи и услуги во различен период од оваа инфлаторна криза доживуваат раст и пад на цените. Тоа што ни падна во очи е дека обувките речиси не настрадаа во овој циклус на раст на цените. Барем не статистички. Иако реалните цени во продавниците баш не го потврдуваат тоа, ниту, пак, производителите на чевли велат дека е така.
Имено, според Државниот завод за статистика, најголемата стапка на раст на цените на обувките во последните 15 месеци, односно од почетокот на минатата година, е забележана минатиот март, кога нивните цени пораснале за два отсто. И оттогаш никогаш не ја ни достигнале стапката од два отсто, туку, напротив, имало месеци кога воопшто не ја промениле цената или дури и поевтиниле.
Сѐ е поскапено, па и продажните цени на обувките
Менаџерите на фабриките за обувки со кои разговаравме велат дека низата на кризи неизбежно се одрази и на нивното работење и тоа е повеќе од видливо. Инпутите во производството се поскапени, а тоа се одразува и на крајната цена на производите.
Производителите на обувки увезуваат околу 80 отсто од суровините, кои секако се поскапени, ама не драстично, но најзначителен удар им нанеле растот на цените на енергентите и особено растот на трошоците за работна рака.
„Не е едноставен процесот на работа. Оваа индустрија е многу потешка и поскапа од текстилната. Ние имаме околу 40 компоненти во кои инвестираме додека го добиеме финалниот производ, а повеќето се од увоз. Има постава, појачувања од различни видови и големини, шноли, патенти итн. Дел од работите има тука, но дел мора да се увезува, исто како и штиклите, кои главно се увезуваат од Италија и Шпанија. Значи, околу 80 проценти од суровините потребни за производство на чевли се увезуваат“, вели Катерина Барзова, управителка на штипската фабрика за чевли „Баргала“.
Катерина Барзова, управителка на штипската фабрика за чевли „Баргала“
Фото: Приватна архива
Таа објаснува дека суровините не поскапеле многу зашто договорите што ги имаат за 2023 година се склучени претходно и со тоа имаат загарантирани цени.
„На пример, договорите ги склучуваме на почетокот од сезоната, тоа е некаде октомври-ноември, и затоа донекаде сме заштитени. Само работната рака многу поскапе, платите многу се зголемија. Од 2016 година, кога имавме плати од 12.000, сега се 20.000 денари. Тоа е зголемување за над половина, што за нас е многу големо покачување и тоа не може да се амортизира. Ние не сме против зголемувањето на платите, но државата мора да помогне за да се издржи ова темпо“, објаснува Барзова.
Реалното поскапување на обувките е од 10 до 15 проценти
Иако инпутите плати и струја им се значително зголемени, производителите на обувки не можат во иста мера да ги покачат и крајните производи, а токму тоа ги става во незавидна положба, зашто балансот се одразува, како што велат, на нивниот грб.
„Ние не можеме толку да ги зголемиме производите. Потрошувачите прифаќаат околу 10-15 проценти покачување на цените, не и повеќе. На пример, за наше поскапување од три до четири евра, крајната цена ќе се зголеми за 10-15 евра. И сега, на крајниот потрошувач може да му зголемите цена на чизмите. на пример од 120 на максимум 135 евра, но не може да ги покачите производите на 160 евра“, вели Барзова од „Баргала“.
Приватна архива на „Баргала“
Истото тоа го велат и од Здружението на чевлари во Куманово. Токму тој град сега е центар на чевларската индустрија, па членките на здружението велат дека и покрај поскапувањето на малопродажната цена од 10 до 15 отсто, тие работат речиси без маржа, односно работат само колку за да опстанат, со надеж дека ќе ги надминат кризите и повторно ќе се врати сјајот во нивната дејност.
„Зависи што суровини се потребни за производство и од каде се увезуваат. На пример, Италијанците на сите материјали покачија околу 15 отсто на цената, а на тоа го додаваат и покачувањето на струјата што тие го имаат. Односно, тогаш кога прават извоз дофактурираат за нивната потрошена струја и никогаш не може однапред да се пресмета колку ќе чини нашата набавка. Иако, може да се заклучи дека генерално суровините ни се поскапени за 20-40 проценти“, велат од Здружението на чевлари во Куманово, истакнувајќи дека дополнителен проблем им претставуваат поскапата струја и значително покачените плати на работниците.
„А малопродажна цена не можеме да ја зголемиме за повеќе од 10-15 отсто поради малата куповна моќ на населението, што значи дека работиме речиси без маржа, само колку да се опстане“, велат производителите на обувки.
Поскапувањето на малопродажните цени е видливо и кај увозните брендови, а тоа го потврдуваат и статистичките податоци за Европа и САД, според кои обувките на годишно ниво во просек се поскапени меѓу 4,6 и 5,9 проценти.
Чевларската индустрија е на вештачко дишење
Производителите на обувки од Македонија со кои разговаравме велат дека чевларската индустрија е пред изумирање, а низата на кризи го забрзува тој процес.
„Намаливме на работна рака поради низата кризи со кои се соочуваме. Ние не сме лон-производство и финансиски покриваме сѐ, од увозот на материјали и суровини што ги плаќаме, па самото производство, па извезуваме дури по два месеца работа, а дури во третиот месец ја вршиме наплатата. Сега, ако се земе предвид дека за време на пандемијата не ни работевме, сето тоа дава вакви резултати. Нашиот сектор изумира“, вели Катерина Барзова, управителка на штипската фабрика за обувки „Баргала“.
Оваа фабрика од гигант со над 1.000 вработени, сега има само околу 100 работници. Слична е судбината и на многу други чевларски погони, без разлика дали станува збор за лон или директно производство. Многу работилници целосно затвориле или драстично го намалиле бројот на вработените бидејќи не успеваат да излезат накрај во вакви услови за работа.
„Во текот на годината имаме два месеца кога немаме работа и во тој период пополнуваме работење со нешто за домашниот пазар. Не сме финансиски моќни, а би можеле да имаме работа и за 300 луѓе, но не можеме да ги плаќаме. Државата мора да најде начин да ја поддржи и поттикне оваа индустрија бидејќи полека изумира“, вели Барзова од „Баргала“.
Приватна архива на „Баргала“
Таа смета дека со мала помош од државата може многу да се направи за повторно да се издигне чевларската индустрија.
„Ние сме во директна комуникација со српските власти. Тие ни велат дојдете во Србија како странски инвеститори и ќе ви дадеме помош од државата. Дојдете во Врање или отворете фабрика каде сакате и ќе имате поддршка. Ние тука работиме веќе трета деценија. Да креираш и да продаваш на европскиот пазар е навистина успех“, вели Барзова, која ги повикува властите да преземат нешто.
„Баргала“ произведува кожени чевли и чизми наменети за средна класа. Околу 90 проценти од нивното производство е наменето за извоз, главно во Холандија, Белгија и Германија. Барзова вели дека има голема разлика во модата и навиките за носење. На пример, боите на чевли и чизми што ги продаваат во Холандија не е можно да се продадат и во Македонија, додека тука се продаваат на пример најмногу црни или крем нијанси на чевли и чизми, кои во Холандија едноставно не поминуваат.
„Од тие причини не се истите модели за странство и за домашниот пазар. А станува збор за кожени чевли со висок квалитет, наменети за средната класа потрошувачи. Во Холандија нивната цена се движи меѓу 150 и 180 евра. Во Македонија цената на кожените чевли може да е максимум 3.000 денари, инаку тешко се продава. Во моментов имаме четири продавници во Македонија , но продажбата е слаба и, како што кажав, многу е различен пазарот“, вели Барзова.
Приватна архива на „Баргала“
Од Здружението на чевлари во Куманово минатиот месец правеле анализи, кои покажале дека продажбата во земјава е драстично опадната. Податоците покажуваат дека во март продажбата е речиси преполовена споредено со истиот месец лани.
„Луѓето се плашат да купуваат. И извозот е драстично намален. Сега извезуваме околу 20 проценти споредено со количествата што сме ги испорачувале во странство пред низата кризи. Извоз сме работеле доволно добро, особено многу извезувавме во Србија, Косово, Бугарија, Хрватска... Но со короната извозот падна речиси на нула, зашто сите компании се соочуваа со проблеми и се префрлија на домашно производство, како поконкурентни производи во тој момент. Сепак, и по пандемијата малку работиме за извоз. Ние сега не сме конкурентни поради скапата работна рака, проследена со мала продуктивност и скапи увозни материјали“, велат од Здружението на чевлари во Куманово.
Дел од ова здружение сега се 20 фирми, кои вработуваат околу 1.000 лица, додека во преткризниот период имале околу 40 членки, чиј број на вработени надминувал 5.000 лица.
Тие велат дека работата на чевларските компании буквално е преполовена со низата кризи. Иако по пандемијата успеале да се вратат малку, војната во Украина го направила своето, зашто многу од македонските фирми прават обувки за италијански компании, чиј извоз, пак, многу бил насочен на пазарите во Русија и Украина, кои сега не се достапни за работа.
Според тоа, во моментот овие компании работат со минимална маржа и успеваат само да ги покријат трошоците. Тие го намалуваат бројот на вработени, ги затвораат дуќаните и чекаат подобри времиња.
