Највисока и најниска плата – програмерите заработуваат 3,5 пати повеќе од рибарите

„Никако не можам да најдам човек за на рецепција“, ми се жали деновиве моја познаничка, менаџерка во еден скопски хотел. Таа вели дека претходниот рецепционер си заминал на друго место за подобра плата, иако примањата сосе дежурствата и другите додатоци му достигнувале и до 55.000 денари месечно. Иако за оваа позиција не се потребни високо образование и некакви посебни квалификации освен познавање англиски јазик и сл., платата достигнува и до една третина повисоко од македонскиот просек, кој во мај годинава го достигна својот рекорд од 45.796 денари. Во јуни Државниот завод за статистика (ДЗС) забележа намалување на просечната плата од 0,7 отсто во однос на мај, додека најновите податоци, за јули, покажуваат исто така намалување од месец на месец, овој пат за 0,4 отсто.

Изминативе неколку години платите во Македонија континуирано растат, како минималната така и просечната плата, и тоа со високи стапки, за разлика од продуктивноста. Како што веќе пишуваше „Блумберг Адрија“, бројот на вработени се намалува, а за сметка на тоа расте бројот на оние што остануваат во сивата зона, неформално вработените. Ако посебно се анализираат податоците за индустријата, бројките се полоши. Вработеноста во индустриските капацитети е во минус од третиот квартал лани, а во второто тримесечје годинава минусот се продлабочи до 4,2 отсто, во преработувачката индустрија вработеноста се намали за 4,4 отсто.

Вработени сѐ помалку, луѓе сѐ помалку поради демографските трендови и континуираното иселување од државава, а како резултат имаме сѐ потешко наоѓање работна сила од страна на работодавците, што прави притисок врз цената на трудот и платите постојано растат. Дополнително, како што изјави асистентот на Економскиот факултет во Скопје, Кристијан Кожески, во услови на ниски плати споредено со просекот во ЕУ, каква што е ситуацијата во Македонија, минималната плата често функционира како институционално сидро за приспособување на поширокиот спектар на плати. „Емпириските податоци за последната декада јасно потврдуваат дека најголемиот дел од растот на платите не произлегува од зголемувањето на продуктивноста, туку е доминантно воден од континуираното зголемување на законската минимална плата“, објасни тој за „Блумберг Адрија“.

Според најновите податоци на ДЗС, за јули 2025 година највисока просечна нето-плата имало во секторот информации и комуникации, 82.396 денари, што е за 9 проценти повеќе од пред една година. Во рамките на овој сектор, каде што влегуваат шест дејности, највисоката нето-плата убедливо е во дејноста компјутерско програмирање, консултантски и сродни дејности, од 102.689  денари, или за 8,4 проценти повеќе од лани. Оваа е највисока просечна нето-плата исплатена по работник во Македонија воопшто за јули, која значително го крева просекот на целиот сектор, каде што се и издавачка дејност со 37.282 денари, филмска дејност и продукција на видео и телевизиска програма со 43.257 денари, емитување програма со 45.496 денари, телекомуникации со 61.290 денари и информативни услужни дејности со 49.404 денари.

Меѓу највисоките просечни плати се и оние во дејностите производство на машини и уреди со 87.646 денари, каде што има и еден од најголемите скокови на платата за една година, од 13,5 отсто. Тука се и фармацевтското производство со 65.395 денари, воздухопловниот транспорт со 65.271 денар и финансиско-услужните дејности со 63.527 денари, со една забелешка, дека оваа пресметка државната статистика не ги вклучува осигурителните бизниси и приватните пензиски фондови.

Најниска просечна нето-плата зеле работниците во секторот објекти за сместување и сервисни дејности со храна, од 31.980 денари, која пак пораснала за 6,9 проценти за една година. Во овој сектор има две дејности, објекти за сместување (35.146 денари) и подготовка на оброци и служење храна (30.389 денари).

Но, ако гледаме одделно по дејности во секој сектор, има и уште послабо платени работници. Па така, во дејноста рибарство и аквакултура работниците биле платени во просек со по 28.828 денари, што значи ниту две вакви плати не може да ја задоволат минималната синдикална кошница, која за јули изнесуваше 65.328 денари, според Сојузот на синдикати на Македонија, а за август беше за некој денар повисока, односно 65.507 денари. Две просечни плати не ја задоволуваат минималната синдикална кошница и кај работниците во производството на кокс и рафинирани нафтени производи (30.368 денари), услуги поврзани со одржување згради (30.868), шумарство и искористување  шуми (30.876) итн.

Во преработувачката индустрија, сектор во економијата со најмногу работници, пред оној на трговијата на големо и мало, просечната нето-плата во август изнесувала 40.471 денар, со тоа што и тука има значителни разлики од индустрија до индустрија. Најплатени се веќе споменатите работници во производството на машини и во фармацевтската индустрија, а меѓу повисоките плати имаат и вработените во производство на хемикалии и хемиски производи (53.302 денари), производството на пијалаци (51.825 денари) итн., додека најмали плати земаат во кожарската индустрија (29.760 денари) и производството на облека (30.440 денари).

Што се однесува за периодот од јули 2024 до јули 2025 година, најголем пораст на просечната нето-плата има кај дејностите научно истражување и развој (23,4 проценти), заштитни и истражни дејности (21,3 проценти), услуги поврзани со одржување згради и дејности на уредување и одржување на животната средина (19,7 проценти), производство на друга опрема за транспорт (19,4 проценти), емитување програма (18,6 проценти) итн. За една година најмалку пораснале платите во воздухопловниот транспорт (0,2 проценти), финансиско-услужни дејности, освен осигурување и пензиски фондови (0,5 проценти), изградба на згради (0,5 проценти), додека намалување на платата за една година има во секторите санација и други услуги на управување со отпад (26,8 отсто), помошни услужни дејности во рударството (9,4 отсто), складирање и помошни дејности во превозот (6,9 отсто), други стручни, научни и технички дејности (6,0 отсто) и во помошни дејности кај финансиските услуги и дејностите во осигурувањето (3,8 отсто).

Ако одиме малку поназад со статистиката, на пример од пандемиската 2020 година наваму, најголем пораст за пет години имаат платите во секторот уметност, забава и рекреација (81,7 проценти), со просечна плата за 2025 година (период јануари–јули) од 43.479 денари, административни и помошни услуги (77,9 проценти) со 35.577 денари и преработувачка индустрија (72.0 проценти) со 39.456 денари.

Најмал пораст, пак, на просечната плата за пет години имале вработените во секторите снабдување со електрична енергија, гас, пареа и климатизација (38,2 проценти) и просечна плата во 2025 година досега од 56.144 денари, финансиски дејности и осигурување (41,2 проценти) со 61.789 денари, здравствена и социјална заштита (51 процент) и 48.696 денари, градежништво (54,4 проценти) и 39.191 денар, како и дејности во врска со недвижен имот (54,4 проценти) и просечна плата за 2025 година од 41.318 денари.

Сиве овие податоци се однесуваат на официјалната државна статистика, но податоците за навистина исплатените плати покажуваат сосема поинаква реалност, како што анализираше „Блумберг Адрија“. Ниту еден работник во мај, на пример, не зел просечна плата. Од вкупно 509.960 вработени за кои се поднесени пресметки и исплатени плати, дури 374.045 работници или 73,3 отсто добиле плата под просечната за мај. Над тој рекорд биле 135.915 работници или 26,7 отсто.

Просечната плата е уште посомнителна ако се земе предвид дека, според податоците на Управата за јавни приходи што ги објави „Блумберг Адрија“, во јули највисоката исплатена нето-плата изнесувала над 320.000 евра. А трите највисоки плати заедно надминуваат 700.000 евра. Експертите остануваат на ставот дека просечната плата е лош индикатор и дека државната статистика треба што поскоро да почне да објавува медијална или средна плата, која е пониска од просечната и пореална.