.webp){kind=icon}
Сонцето си ја завршува работата. На чист и евтин начин произведува струја на местото на некогашниот рудник за јаглен во Осломеј, Кичевско. На површина од 24 хектари се поставени стотици реда панели, кои се поврзани на преносната мрежа и произведуваат обновлива енергија уште од март оваа година. Во тек е процесот на финално тестирање, кој се очекува да заврши најдоцна до декември.
„Блумберг Адрија“, заедно со екипа од Европската банка за обнова и развој (ЕБОР), која е кредитор на проектот, имаше можност на самото место да види како функционира првата соларна централа во државна сопственост во земјава. Инвестицијата тежи 6,9 милиони евра. Од нив, 5,9 милиони се обезбедени преку заем од ЕБОР, а 1,6 милион евра се грант од Инвестицискиот фонд за Западен Балкан на Европската Унија, со кој ќе се отплати и дел од заемот.
Соларната централа во Осломеј има инсталирана моќност од 10 мегавати. Се очекува годишното производство да изнесува околу 15 гигават-часа струја, што ќе значи 12.177 тони помала емисија на јаглерод диоксид годишно. Струјата што ќе се произведува овде ќе може целосно да ги задоволи потребите на град колку Кичево.
ЕБОР
Чадот од оџаците на термоцентралата е потсетник зошто оваа инвестиција е важна. Иако рудникот веќе нема јаглен и не работи неколку години, сега во Осломеј се произведува струја, затоа што се потребни сите капацитети во екот на актуелната енергетска криза. Јаглен се користи од увоз. Тој, освен што е скап, го врати и загадувањето во регионот. Доказ за тоа е слојот прашина и нечистотија што се наталожени врз сончевите панели.
Во моментот кога бевме таму, сончев октомвриски ден, од централата излегуваа околу четири мегавати струја. Процесот на работа, како што ни објаснија, е едноставен. Струјата од панелите, како еднонасочна, влегува во инверторот во кругот на централата. Таму станува наизменична, а потоа се транспортира во мрежата и до потрошувачите.
ЕБОР
„Струја се произведува и кога има облаци, но најголем ефект има во многу студени денови, кога има сонце, кога времето е ведро“, ни објаснија инженерите. „Налето, кога радијацијата е силна, се намалува ефикасноста на панелите“.
За максимална искористеност, панелите се поставени така што во ниту еден момент не се под сенка. Помеѓу нив има и широки патеки, кои им користат на птиците.
„Кога летаат, птиците преселници ги гледаат панелите како езера. Затоа е оставен доволно простор, доколку слетаат, да можат безбедно повторно да полетаат. Нема никаква опасност доколку слетаат на панелите“, ни рекоа нашите домаќини.
Дека проектот е љубезен кон живиот свет покажува и езерцето полно со трска во средината на централата. Тоа било создадено од дождовите, на терен што долго не се користел. Во него сега има развиен екосистем и биодиверзитет, затоа целата централа е дизајнирана и изградена околу езерото, за да го заштити.
Административните постапки да забрзаат
Инвестицијата во оваа централа почна уште во 2019 година. Имаше многу причини за одолжувањето на проектот. Најпрво, пандемијата на ковид, која беше причина за нарушување на синџирот на снабдување, па панелите тешко доаѓаа.
ЕБОР
Сегашната енергетска криза дополнително ја искомплицира ситуацијата со тоа што се зголеми побарувачката за панели. Но проблем се и долгите и бавни административни процедури во земјава.
„Не само Северна Македонија туку и другите земји во регионот на Западен Балкан, како Србија и Албанија, работат на тоа да ја подобрат регулативата. Инвеститорите бараат чиста законска рамка за да можат да ги разберат конкретните ризици и да преземат соодветни мерки за нивно ублажување“, рече за „Блумберг Адрија“ Франческо Корбо, регионален координатор за енергетика на ЕБОР за Западен Балкан и Хрватска.
На местото на некогашниот рудник, освен оваа централа, ЕСМ ќе гради уште една од 10 мегавати, со поддршка од ЕБОР, и една од 20 мегавати до термоцентралата во Битола. На истата локација во Осломеј забрзано се гради и централата на турската „Фортрис енерџи електрик“, а во подготовка е и инвестицијата на бугарски „Соларпро холдинг“. Двете заедно ќе обезбедуваат 100 мегавати струја. Всушност, на местото на некогашниот рудник за јаглен во Осломеј ќе бидат инсталирани панели за производство на над 120 мегавати струја, толку колку што е капацитетот и на термоцентралата. Ова е прв пример во регионот кога загадувач, како ТЕЦ „Осломеј“, целосно преминува кон чист начин на производство на струја.
ЕБОР
Но ова е само еден светол пример, а земјава доцни со зелената транзиција. Ако се забрзаат постапките, според процените на експертите, за околу три години ќе може да се заменат термоцентралите. РЕК „Битола“ и РЕК „Осломеј“ заедно имаат инсталирана моќност од околу 800 мегавати, кои не е проблем да се заменат. Ако процесот почнеше навреме, цената на струјата сега немаше да биде толку голем проблем. Во последните три години, ЕБОР во Северна Македонија поддржува проекти за 200 мегавати соларни централи.
Ако се одолжува зелената транзиција, цехот ќе го плати индустријата
Актуелната криза за енергенти нема да биде причина Европската Унија да отстапи од зелената агенда. Според Анди Аранитаси, шеф на канцеларијата на ЕБОР во Северна Македонија, претходно поставените рокови ќе бидат запазени.
ЕБОР
„Ова е моментална ситуација и таа нема да биде причина за одолжување на зелената транзиција. Поголемиот дел од Европската Унија ќе опстане во намерата да се збогува со јагленот до крајот на оваа деценија“, вели Аранитаси.
Агендата важи и за земјава. Производството на струја од јаглен најскапо ќе го плати индустријата, ако не забрза процесот на транзиција кон обновливи извори.
Имено, за околу четири години се очекува Европа да воведе посебен данок за фабриките што ќе работат на струја произведена од јаглен. Таквиот данок најмногу ќе влијае на македонските производители на метали. Цените ќе им станат повисоки и ќе бидат неконкурентни на европските пазари.
ЕБОР
Во процесот на транзиција кон обновливи извори на енергија, ЕБОР нуди поддршка и за преквалификација на работниците од термоцентралите. Засега се планира низ тој процес да поминат 480 лица вработени во РЕК „Осломеј“ и во РЕК „Битола“.
Соларна централа со поддршка на ЕБОР ќе се гради и во РЕК „Битола“. Банката поддржува слични проекти во целиот регион на Западен Балкан. Во Србија наскоро ќе биде објавена аукција за 400-мегаватна ветерна централа. Од лани, во близината на Драч, во Албанија, банката развива проект за 150-мегаватна соларна централа.
