.webp){kind=icon}
Македонија е една од ретките, а можеби и единствена држава што на својата територија има нафтовод што не го користи. Изминуваат 11 години откако беше прекинат транспортот на сурова нафта преку нафтоводот Скопје-Солун, откако грчката компанија „Хеленик петролеум“ оцени дека неговото работење е непрофитабилно. Овој инфраструктурен проект е изграден во 2002 година, долг е 213 километри, а има носивост на транспорт од 2,5 милиони нафта на годишно ниво. Во изминатите три години, сведоци сме, има постојани најави за негово рестартирање.
Која е улогата на „Нафтовод“, чиј сопственик е државата
Во 2002 година е формирана грчко-македонската компанија „Вардакс“. Грчката компанија „Хеленик петролеум“ преку својата компанија „ЕЛПЕТ Балканики“ е сопственик на 80 отсто од акциите на „Вардакс“, преостанатите 20 отсто се во сопственост на државата, преку формираното трговско друштво „Нафтовод“. Преземањето произлезе од одлуката на Меѓународниот арбитражен суд при Меѓународната стопанска комора од Париз, донесена во 2007 година.
„Носител на лиценцата за транспорт на дизел (МКС EN 590) е претпријатието за нафтени цевководи Солун-Скопје ’Вардакс’, со седиште во Миладиновци, инсталации ’Окта’ во општината Илинден. Трговското друштво ’Нафтовод’ не е носител на лиценцата, неговата основна улога е да остварува редовна координација со ’Вардакс’, со цел остварување и заштита на интересите на Република Северна Македонија“, вели за „Блумберг Адрија“ директорот на „Нафтовод“, Есад Рахиќ.
Од основањето на ова трговско друштво од државниот буџет се двојат околу 461 илјада евра, од кои најголем дел отпаѓа за личните доходи на вработените и покривање на режиските трошоци за нормално функционирање на друштвото.
Нафтоводот во мирување се пренамени во продуктовод
Во текот на 2016 година грчко-македонската компанија „Вардакс“ ја ангажирала компанијата РОСЕН, која направила хидротестирање и внатрешна линиска контрола на цевководот, за низ цевките да се испорачува дизел гориво, а не сурова нафта. Транспортот на суровата нафта додека нафтоводот беше во функција се одвиваше од терминалот на „Хеленик петролеум“ лоциран во индустрискиот комплекс во Солун до терминалот во „Окта“. Во 2012 година преку нафтоводот беа увезени 259.355 тони сурова нафта, односно за 62,18 отсто помалку количества на сурова нафта во однос на увезените количества во 2011 година.
Bloomberg
Продуктоводот не е во функција затоа што се чекаат подзаконските акти
Регулаторната комисија за енергетика претходната година донесе одлука „Вардакс“ да се стекне со лиценца за вршење енергетска дејност транспорт на нафтени деривати преку продуктовод – транспорт на дизел. Во истата година компанијата доставила предлог-правила за работа на продуктоводот до Министерство за економија, но без измени во Законот за енергетика, кој е заглавен во Собранието од 2022 година, овој правилник не може да се донесе.
„Иако компанијата достави до Министерството предлог-правила за работа на продуктоводот за одобрување, во согласност со законот најпрво треба да бидат донесени техничките прописи и стандарди за безбедно работење на нафтовод/продуктовод и за заштита на животната средина. Па, оттука, правилата за работа на продуктоводот треба да се во согласност со техничките прописи и стандарди“, појаснуваат од Министерството.
Покрај правилникот за работа, потребно е РКЕ да изработи методологија за пресметка на цената на транспортот на нафтени деривати по продуктовод, за која се очекува да биде пониска од сегашната.
Има ли државата корист од овој продуктовод?
Поквалитетна нафта, поздрава животна средина, намалување на трошоците за транспорт се некои од придобивките што ќе ги има државата. Со оглед на тоа што државата има сопственост од 20 отсто во „Вардакс“, во зависност од количеството на транспортирана нафта, се очекува годишен профит од еден до пет милиони евра.
„Во финалната цена на нафтените деривати влегува и трошокот за транспорт, што значи дека ако се намалат за 30-40 отсто со продуктоводот со Грција, треба да се намали и финалната цена. РКЕ веќе ги прави пресметките, но во секој случај ќе имаме поквалитетна нафта, поздрава животна средина и подобра цена“, вели вицепремиерот за економски прашања Фатмир Битиќи.
Иако засега нема никакви најави за можно поврзување со соседните земји, продуктоводот се најде како стратегиски важно прашање на Република Србија. Во октомври 2023 година српската вицепремиерка и министерка за рударство и енергетика Зорана Михајловиќ изјави дека за земјата е стратегиски важно да изгради нафтовод со кој ќе излезе на Медитеранот, односно до пристаништата во Албанија и во Грција, и да биде транзитна маршрута кон север.
