Како Бугарија заглави во политичка криза пред воведување на еврото

Бран на улични протести против корупцијата во владеачките структури ја дестабилизира Бугарија, само неколку недели пред земјата да го воведе еврото.

Она што требаше да биде момент за прослава, откри зголемено чувство на незадоволство, особено меѓу помладите Бугари, по години членство во Европската Унија кое не успеа да го исполни ветувањето за подобро владеење на правото.

Поттикнувач на најновите немири беше владиниот план за зголемување на трошењата во буџетот за следната година, што многу од протестантите го гледаат како нешто што само ќе придонесе корумпираните политичари да ја зацврстат својата контрола врз институциите на земјата.

Воведувањето на најсиромашната земја во ЕУ, во зоната на заедничката валута пред да ги исполни основите како што е владеењето на правото ќе биде потег што ќе го искористат противниците на проширувањето.

Тоа е прашање на кредибилитет, кое, пак, може да ја погоди целокупната геополитичка стратегија на блокот, бидејќи евентуалното членство на Украина е клучно за обнова на стабилноста на нејзините источни граници.

Турбуленциите во Бугарија „носаат репутациски ризик за Европа – земја која штотуку се приклучува на еврозоната е потресена од настани кои се рефлектираат врз нејзината фискална политика“, изјави Марио Бикарски, геополитички аналитичар во ВМ (Verisk Maplecroft).

На најголемите протести во земјата во последната деценија, демонстрантите се насочија и против поранешниот медиумски магнат Делјан Пеевски, моќен пратеник кој се гледа како лице на институционалното заробеништво во Бугарија.

Иако Пеевски е санкциониран од страна на ЕУ и САД, неговата поддршка е клучна за одржување на нестабилната про-европска влада на Росен Жељазков. Пеевски негираше какви било нерегуларности.

Како што протестите продолжуваат, премиерот ќе се соочи со гласање за доверба в четврток, за кое ќе му биде потребна поддршка од Пеевски за да преживее.

Кога десетици илјади луѓе излегоа на улиците на Софија и други градови на 1 декември, некои рекоа дека со нивните родители доаѓале и на демонстрации од 2013 година, кога Пеевски беше контроверзно поставен за шеф на Националната агенција за безбедност.

Дванаесет години подоцна, истите лица продолжуваат да ја држат власта врз земјата која е меѓу најкорумпираните членови на ЕУ.

Американскиот претседател Доналд Трамп неодамна го критикуваше континентот како „трул“ и неуспешен, додека неговиот руски колега Владимир Путин бара договор за завршување на војната со Украина, што ќе ја преформулира целата западна безбедносна архитектура врз главите на Европјаните.

Во други делови на источното крило, разочарувањето од про-ЕУ елитите го поттикнува подемот на популистички лидери кои се остри критичари на Брисел, како полскиот претседател  Карол Навроцки и чешкиот премиер Андреј Бабиш.

Во Бугарија, жедта за политичка алтернатива е многу реална. Земјата одржа седум избори во последните четири години, од кои ниедни не доведоа до стабилна владејачка мнозинска коалиција.

Румен Радев Bloomberg

Растечкото незадоволство создаде можност за претседателот Румен Радев, најпопуларниот политичар во земјата. Поранешниот генерал на воздухопловните сили ги повтори ставовите на Кремљ спротивставувајќи се на воената помош за Украина, за која вели дека би им дала кредибилитет „на поттикнувачите на војната“.

Радев изрази скептицизам за еврото и побара референдум за усвојување на заедничката валута.

По протестите од минатата недела, Радев побара владата да поднесе оставка и предложи предвремени избори, фалејќи ги Бугарите за протестите против „заробената држава, корупцијата и беззаконието“. Претседателот неодамна сугерираше дека би можел да започне своја политичка партија и да влезе во трката, но не даде дополнителни детали.

Тој потег би бил голема промена за изборната динамика.

Радев се обидува да го искористи јавниот гнев кон Пеевски, исмевајќи ги митинзите организирани од партијата на магнатот како „нов жанр: протест во поддршка на оние што се на власт“.

Годините на политичка нестабилност ја поткопаа бугарската фискална дисциплина, бидејќи политичарите се залагаат за повеќе трошења за да ги освојат гласачите.

Повлечениот буџет предвидуваше зголемување на трошоците во секторот безбедност на 3,6%, повеќе од двојно од просекот на ЕУ, според пресметките на Институтот за пазарна економија во Софија.

Фискалната дисциплина на Бугарија — со едно од најниските нивоа на долгови во однос на БДП во ЕУ — ѝ овозможи на земјата поддршка од земјите-членки за приклучување кон заедничката валута, иако постоеа грижи за корупцијата. Тоа беше помогнато и од целосната инвазија врз Украина од страна на Русија, која го принуди блокот да ја продлабочи внатрешната интеграција со нова итност.

Жељазков го промовира усвојувањето на еврото како едно од најголемите постигнувања на неговата влада, иако анкетата од јули покажа дека скоро половина од Бугарите се против тоа. Премиерот исто така го спомена тоа додека се обврза да остане на власт, велејќи дека на земјата и треба стабилност низ транзицијата кон новата валута.

Неговото повлекување на претходниот, непопуларен буџет не го ублажи јавниот гнев.

Бикарски предвидува висок ризик дека владата на Жељазков нема да преживее до крајот на својот мандат. Тоа би ги поништило некои од придобивките за бизнисите од усвојувањето на еврото — клучна победа за секоја про-европска влада, додаде тој.

Меѓутоа, за Димитар Бечев, истражувач во „Карнеги“ (Carnegie Europe), кризата на Бугарија може да биде и момент на надеж за несигурниот континент.

„Тоа е добро за ЕУ“, рече тој. „Тоа значи дека постои про-демократски импулс одвнатре, а не поради притисокот на ЕУ. Европа треба да биде среќна што граѓаните бараат чиста влада.“