.webp){kind=icon}
За Душан Борковиќ, светскиот шампион во трки, родум од Панчево, бензинот и тркачката патека беа се, бидејќи неговиот татко Јован беше шампион во мотоциклистички трки во поранешна Југославија. Почнал да се трка на патеката за картинг кога имал само девет години. Сега, кога се приближува до четириесет, по 31 сезона на професионални трки и над 350 освоени трофеи на различни светски и европски натпреварувања, тој вели дека верува оти најдоброто допрва доаѓа. Сепак, дали овој докажано „скап“ спорт може да донесе храна на трпезата за самиот тркач и за другите учесници.
„Трките генерално ги водат луѓе кои потекнуваат или од богати семејства или од богати земји. Авто-мото спортот е најскапиот спорт во светот. Автомобилската индустрија беше создадена да биде, пред сè, бизнис, што подразбира конкуренција меѓу големите фабрики и брендови. Тоа е атрактивен бизнис не само поради продажбата на автомобили, гуми и гориво, туку и за апсолутно сите индустрии, од кои енергетските и безалкохолните пијалаци, нафтата и гасот, технологијата, телекомуникациите и финансиските услуги, вклучително и крипто, се сè поприсутни во последните неколку години. Вклучени се огромни суми, затоа што само замислете колку треба да патувате во една година со тим од често повеќе од 100 луѓе на секој континент, со минимум 3 контејнери по возач … да не зборуваме дека се случуваат несреќи и дефекти на автомобили. и дека има многу непредвидени и трошоци“.
Предизвиците за него и неговиот тим, како што вели, во текот на повеќедецениското занимавање со овој спорт вклучуваат недостиг на инфраструктура, недостиг на финансиски средства и спонзори, ограничени можности за тренинзи и трки во татковината и често недоволно медиумско внимание поради неразбирање за значењето на овој спорт за економијата и промоцијата на самите држави.
Борковиќ, кој е највисокиот професионален возач на автомобилски трки во историјата на овој спорт, 207 см, избра туринг трки и ги вози од 2013 година, со неколку прекини поради рели, GT трки и еднократни трки. Вели дека му се допаѓаат затоа што вози сам, викендот има две динамични трки и атрактивни се за гледање на малите екрани. „Туринг трките се засноваат на слоганот „вистински автомобили, вистински трки“ и поентата е да се користат автомобили од масовните марки како што се: „Хонда“, „Хјундаи“, „Ауди“, „Купра/Сеат“, „Линк“. Можеби однадвор изгледаат помалку привлечни, но внатре, како GT и рели автомобилите, тие се сериозни машини развиени само за таков тип на конкуренција“, објаснува Борковиќ.
Тимот на Душан Дуке Борковиќ
Кога станува збор за разликата во однос на Формула 1 и други повеќе медиумски застапени трки, тој вели дека тоа се сосема различни дисциплини, нивоа на технологија, буџет и секако публицитет. „Формула 1 е најпрестижната и најпозната тркачка серија со најнапредна технологија и најголеми буџети. Сепак, Ф1 возачите не се сметаат за најдобри во светот на трките, бидејќи не се најкомплетни. Но, најтешката и најопасната дисциплина и за возење и логистички е релито, но најтешко е и за медиумско покривање бидејќи се вози во планина и тешко е да се привлечат спонзори освен ако не е фабрика која навистина сака таква платформа или тим од земји кои го ценат релито“. Релито вообичаено се нарекува кралица на авто-мото спортовите, а Борковиќ досега возел неколку во својата кариера. Тој е единствениот Србин кој три пати победил на „Рели Србија“, бидејќи тоа е регионално натпреварување кое традиционално го добиваат странци.
Тој се испроба и во трките GT, на Светското првенство во 2022 година со Валентино Роси, кој потоа се повлече од трките со мотори и се префрли на автоспортови. „GT е тип на автомобил кој е дефинитивно најпривлечен за гледачите бидејќи вклучува автомобилски марки како „Ферари“, „Ламборгини“, „Порше“, „Мекларен“, „Мерцедес“, БМВ. „Недостаток“, вели Борковиќ, „е тоа што еден тркачки автомобил го возат најмалку двајца возачи, а за некои трки што траат 24 часа до 4 возачи.
Тимот на Душан Дуке Борковиќ
Тој вели дека омилен момент во неговата кариера е кога се качил на подиумот на Светскиот шампионат на FIA WTCC во 2014 година во Сузука во Јапонија. Тој вели дека цел живот сонувал за овој момент, а кога завршила трката, од солзи радосници не можел да се издигне на подиумот.
А во последно време ја истакнува својата неодамнешна победа во мај во Маракеш, кога „Хонда“ му даде можност да се приклучи на нивниот фабрички тим за светската трка, по што доби покана да ја продолжи сезоната со „Хонда“ и да се префрли од европскиот на светскиот шампионат. До крајот на годината на трки во Америка, каде што е моментално, потоа Уругвај, Бразил, Кина, Макао и Саудиска Арабија.
Пријатели приватно, „гладијатори“ на патеката
Борковиќ вели дека неговиот омилен ривал е еден од неговите идоли од детството, а во 2014 година ја имал честа да се натпреварува со него во шампионатот FIA WTCC. Тоа е деветкратниот светски шампион во рели – Себастиен Леб. Тој се сеќава на неговите деби денови, на патеката Пол Рикар на југот на Франција, кога успеа да го задржи Леб и во неколку интензивни битки дури имаше контакт. Исфрустриран што не може да го претекне младиот возач, Леб по трката пред медиумите го пофали Борковиќ како тврд и борбен возач.
Иако имал различни ривалства, нашиот соговорник го издвојува она кое се претворило во пријателство кога е во прашање неговиот приватен живот, со актуелниот светски шампион Норберт Михелиќ. Тој вели дека и понатаму остануваат најголеми противници на патеката бидејќи одлично се познаваат, а сепак секој има своја цел на патеката. Тој го споменува случајот од патеката Сузука, каде што агресивното возење на Михелиќ го навело неуморно да се обиде да го претекне Борковиќ, но тој сепак завршил трет, а Борковиќ го освоил второто место на подиумот.
Тимот на Душан Дуке Борковиќ
За успех во автомобилизмот, нашиот соговорник пред сè ја нагласува љубовта и посветеноста, физичката и психичката подготвеност, техничкото знаење и искуство, поддршката од тимот и спонзорите. За конкретна победа на трката, пак, вели дека најважни се фокусот, тактичкото размислување, познавањето на патеката, состојбата на болидот, координацијата со тимот, како и навремените и прецизни потези во текот на трката.
„Тркањето е всушност тимски спорт. Иако возачот е сам на патеката, зад него има стотици луѓе кои учествувале во развојот, тестирањето и работењето низ секоја трка. На секоја трка има тим од инженери, електроника, механичари со кои возачот соработува за неговиот болид најдобро да се приспособи на дадената патека, услови и стил на возење. Покрај техничкиот дел од тимот, секој тим има генерален менаџер, финансиски директор, потоа лица или поголеми тимови задолжени за логистика, маркетинг, промотивни настани и слично. Тоа е многу сериозна машинерија каде што, се разбира, треба да се поклопат многу фактори за да се постигне успех на самата патека“.
Така стигнуваме до полето за подготовка, за кое многу љубители на мотоспортот велат дека таму понекогаш е повозбудлив отколку на самата патека. „Полето е место каде што екипите се подготвуваат, вршат технички прегледи и одржуваат возила. Тоа е и простор за средби меѓу спонзорите, медиумите и гостите“.
Трките се место за поврзување луѓе, нации и воспоставување врски за понатамошен бизнис кој често нема никаква врска со самото тркање.
Иако патеката е главната атракција, полето е динамичен дел од настанот со многу активност и интеракција. Активностите таму често се исто толку важни како и акцијата на патеката, тоа е местото каде што гостите имаат можност да ја почувствуваат тркачката атмосфера и да бидат дел од престижот. Кој еднаш ќе дојде на трка, секогаш се враќа“, објаснува Борковиќ.
Цените на билетите за автомобилски трки се разликуваат според трката, локацијата и типот на билет. Општо земено, цените се движат од околу 70-80 евра за еднодневни билети, но тие можат да бидат и над неколку десетици илјади евра за ВИП пакети и билети за главните трибини за време на најпрестижните настани и познатите „храмови на брзината“.
Што се однесува до стравот, Борковиќ вели дека никогаш не го почувствувал. „Јас го живеам овој спорт и ако чувствуваш страв како тркач, велат дека е подобро да престанеш“, искрен е тој. Сепак, тој открива дека има свои ритуали пред секоја трка и дека е малку суеверен кога станува збор, на пример, за начинот на кој ја облекува својата тркачка опрема, како и кога ја избира. Дополнително, се подготвува на тркачкиот симулатор, во теретана и во сауна, бидејќи во тркачкиот автомобил за време на трката честопати е и до 80 степени Целзиусови.
Душан Дуке Борковиќ со сопругата Андријана
„Интересно е што тркачките автомобили немаат систем за ладење, прозорците се затворени, а работата на моторот го загрева возачот бидејќи внатре нема тапацир. Како и да изгледа однадвор, внатре е соголена и технолошки напредна машина која нема никаква врска со комерцијалната верзија на автомобилот. Покрај тоа, возачите седат внатре со целосна тркачка опрема, која е долна облека, одело, капа, кацига, ракавици … и сето тоа за безбедност, ако има пожар, за да не изгорат додека не успеат да излезат од автомобилот“, објаснува Борковиќ.
Во текот на неговата кариера, вели, имало и ситуации опасни по живот. Како дете се превртел во картинг и ги скршил двете раце, по што со месеци бил во гипс до рамениците. Сепак, вели дека тоа не го спречило и дека седнал зад воланот веднаш кога го извадиле горниот дел од гипсот. Имало и ситуација кога раката му се заглавила во синџирот за картинг, по што добил изгореници од највисок степен и лекарите сериозно размислувале да му ја ампутираат раката. Подоцна во својата кариера, Душан многупати паѓаше и паѓаше со глава во ровови и шуми на планински трки, се уриваше на патеки со голема брзина. Во тоа време, вели тој, тоа само за момент предизвикувало страв, но „долгорочно, само го направил уште поголем ’гладијатор‘“.
Надвор од храмовите на брзините и тркачките патеки, сепак, Борковиќ вози умерено, а најчесто бавно. Тој вели дека тоа му го оставил татко му.
„Приватно сакам специфични автомобили. Имам неколку такви, а омилен ми е оној што ми го подари мојот покоен татко. Ме научи никогаш да не возам брзо без разлика колку е добар автомобилот. Да бидам искрен, уживам да возам бавно, бидејќи знам колку е опасен автомобилот. Повеќе од десет години сум промотор на Агенцијата за безбедност на сообраќајот на Република Србија и соработувам со FIA за безбедност на патиштата“.
Тој признава дека автомобилите и автоспортовите се негови главни теми на разговор надвор од „работата“ и дека ги следи најновите случувања во автомобилската индустрија. Го прашавме дали може да замисли електрични возила да се користат на трки.
„Јас не сум воодушевен од струјата затоа што знам како се направени тие батерии, колку се штетни и дека немаат начин каде да ги фрлат откако ќе се потрошат. Дополнително, самите автомобили се прават побрзо од целата инфраструктура за електрични автомобили“.
Тимот на Душан Дуке Борковиќ)
Бизнис перспективи за автомобилските трки:
Спонзорства: Големите тркачки тимови и настани во голема мера се потпираат на корпоративни спонзорства. Брендовите гледаат на трките како на моќна маркетинг платформа, која достигнува глобална публика. Договорите за спонзорство можат да бидат во вредност од неколку милиони до стотици милиони долари.
Рекламирање и медиумски права: Правата за емитување на големи тркачки настани се продаваат на телевизиски мрежи и платформи за стриминг за значителни суми. Рекламирањето за време на овие емитувања е исто така значаен извор на приходи, при што компаниите се подготвени да платат високи цени за рекламирање.
Продажба на стока: Тимовите и настаните создаваат приходи со продажба на брендирана стока, вклучувајќи облека, додатоци и сувенири. Ангажирањето на обожавателите преку трговијата е клучен аспект на бизнисот.
Продажба на билети и угостителство: Продажбата на билети за трки, вклучувајќи општа продажба, ВИП пакети и апартмани за угостителство, генерира значителен приход. Трките често нудат раскошни угостителски аранжмани за корпоративни клиенти и поединци со висока нето вредност.
Тимот на Душан Дуке Борковиќ
Тимски операции: Водење на конкурентен тркачки тим бара значителни финансиски инвестиции. Ова ги вклучува трошоците за развој на автомобили, технологија, персонал и логистика. Тимовите често работат како бизниси, бараат инвестиции и управуваат со буџетите за да обезбедат одржливост.
Врски со автомобилската индустрија: Многу тркачки тимови имаат блиски врски со производителите на автомобили. Трките служат како полигон за тестирање на нови технологии кои можат да се пренесат на возила за широка потрошувачка. Производителите инвестираат во трки за да го подобрат имиџот на брендот и да ја покажат иновативноста.
Рекламирање и лично брендирање: Возачите често стануваат брендови сами по себе, рекламираат производи, се појавуваат во реклами и се занимаваат со лични деловни потфати. Успешните возачи можат да генерираат значителен приход од рекламирање и лично брендирање.
Управување со настани: Организирањето на тркачки настан вклучува сложена логистика, вклучувајќи подготовка на курсот, безбедносни мерки и координација со локалните власти. Компаниите за управување со настани се занимаваат со овие аспекти, што ги прави значаен бизнис сам по себе.
Истражување и развој: Значителни ресурси се инвестираат во истражување и развој за да се подобрат перформансите на автомобилот. Ова вклучува напредно инженерство, анализа на податоци и континуирани иновации. Компаниите вклучени во автомобилската технологија и инженерските услуги имаат корист од овие инвестиции.
Тимот на Душан Дуке Борковиќ
Влијание врз глобалната економија: Големите серии на трки како Формула 1 и НАСКАР имаат значително влијание врз глобалната економија, вклучително и создавање работни места, туризам и економска активност во градовите и земјите домаќини. Ефектот се шири во различни индустрии, од угостителство до транспорт.
Иницијативи за одржливост: Тркачката индустрија се повеќе се фокусира на одржливоста, со иницијативи за развој и промоција на зелени технологии, како што се електрични возила и одржливи горива. Ова е во согласност со пошироките цели на корпоративната општествена одговорност и привлекува инвестиции од еколошки свесни компании.
Sim Racing и eSports: Подемот на SIM Racing и eSports отвори нови текови на приходи. Виртуелните тркачки настани привлекуваат спонзори, нудат можности за трговија и ангажираат помлада публика.
(Извор: Андријана Борковиќ, генерална директорка на тимот на Душан Дуке Борковиќ)
