„Фајненс тинк“: Државна помош за стратегиски сектори и поголема транспарентност

Македонија најмногу дава финансиска поддршка за земјоделството, Албанија за туризам, а Србија за поддршка на мали и средни претпријатија. Ова го покажува анализата на државната помош што ја нудат земјите од Западен Балкан, која ја изработи институтот „Фајненс тинк“ (Finance Think). Во фокусот на студијата се видовите и износите на државна помош за домашни и странски компании, со осврт на транспарентноста и одговорноста на надлежните институции во земјите од Западен Балкан.

Податоците покажуваат дека во 2022 година Србија одвоила најголем процент од БДП како државна помош, и тоа дури 5,9 отсто, потоа следува Македонија, каде што за таа намена се одвоиле 1,9 отсто од БДП, во Црна Гора 1,4 отсто, во Босна и Херцеговина 1,1 отсто, а најмал износ од БДП за оваа намена одвоиле Косово, 0,4 отсто, и Албанија, 0,3 отсто.

Извор: „Фајненс тинк“

Македонскиот процент претворен во апсолутна бројка изнесува 235 милиони евра доделена државна помош.

„Од доделените 235 милиони евра на име државна помош во 2022 година, најголемиот дел од колачот, односно над 60 отсто отишле во земјоделскиот сектор, а остатокот кај компаниите и за привлекување странски директни инвестиции“, информира Благица Петрески, директорка на „Фајненс тинк“, на економскиот форум што се одржа денеска, насловен „Трка до дното - Транспарентност на државната помош за привлекување и поддршка на инвестиции во Западен Балкан“.

Иако сите земји голем дел од државната помош насочуваат кон земјоделство и инвестиции од домашни и странски компании, сепак приоритетите се различни од држава до држава. Така, Македонија фокусот го става на земјоделството, Албанија на туризмот, а Србија на енергетиката.

„Генерално, во сите земји постојат голем број мерки на државна помош насочени кон три сегменти: земјоделци, домашни компании и странски компании. Во одредена мера, мерките се слични помеѓу земјите, особено оние што се насочени кон земјоделците и кон странските компании што оперираат во слободните економски зони. Ниската транспарентност, недостигот од информации поврзани со мерките и износот на доделена помош е уште една сличност помеѓу анализираните земји“, посочуваат од „Фајненс тинк“.

Резултатите од студијата покажуваат дека повеќе од половина од државната помош во дури четири од шесте земји од Западен Балкан (Македонија, Косово, Босна и Херцеговина и Црна Гора) е наменета за земјоделство. Тука водството отпаѓа на Македонија, каде што за земјоделството се одвојуваат две третини од вкупниот износ за таа намена.

„Од друга страна, доделената државна помош не може да се поврзе со зголемено растително и сточарско производство, што укажува на потребата да се преиспитаат целта, моделот и начинот на распределба на овој вид државна помош“, посочува Деспина Туманоска, програмска координаторка во „Фајненс тинк“.

Податоците се неспоредливи бидејќи секоја држава има различни приоритети

Државната помош за поддршка на домашните компании се разликува помеѓу земјите, особено од аспект на секторот на кој се цели, посочуваат од институтот.

Извор: „Фајненс тинк“

„Над половина од помошта за домашните компании во Албанија е насочена кон преработувачката индустрија и туризмот. Србија е единствена земја што издвојува поголем дел од државната помош за поддршка на развојот на мали и средни претпријатија. Во Македонија над 90 проценти од помошта е наменета за сите сектори, а остатокот е насочен кон преработувачката индустрија, енергетскиот сектор и туризмот. Слично е и во Босна и Херцеговина и во Косово“, посочуваат од „Фајненс тинк“.

Државната помош не треба да биде социјална помош за компаниите

Доделената државна помош не треба да биде социјална помош за компаниите, туку треба да води кон зголемена продуктивност, иновативност, конкурентност, зголемување на бројот на работни места, технолошки развој на компанијата примател и на економијата во целина, беше наведено во еден од заклучоците на економскиот форум.

„Сите земји од Западен Балкан, со исклучок на Косово, нудат широка палета атрактивни мерки за привлекување и поддршка на странски инвеститори. Шемата за државна помош на странските инвеститори во Македонија е оценета како најтранспарентна, едноставна и атрактивна во споредба со другите земји“, посочуваат од „Фајненс тинк“.

Странските директни инвестиции се многу важни за земјите со ограничен пазар

Тоа што помалите земји имаат ограничен пазар доведува до ситуација во која  тие се фокусираат кон привлекување странски инвеститори, а токму таа трка за повеќе и поквалитетни инвестиции од странство се нарекува „Трка до дното“, бидејќи ги принудува земјите да нудат сė повеќе поволности во обид да ја победат конкуренцијата.

Оцена за промоцијата и поддршката на инвестициите по држави Извор: „Фајненс тинк“

Кај нас компаниите лоцирани во слободните економски зони се ослободени од плаќање даноци на имот, корпоративен, персонален и данок на додадена вредност, добиваат поддршка за нови вработувања и субвенционирани придонеси, а уживаат и приоритетен третман при извршување административни обврски, бесплатен приклучок до комуналии и долгорочен бесплатен закуп на земјиште. Сите странски компании, без разлика на локацијата, може да ги користат мерките предвидени во Законот за финансиска поддршка на инвестициите, кои, според анализата, опфаќаат две третини од државната помош доделена на странските инвеститори.

За другите анализирани земји, податоците за доделената помош на странски инвеститори се нецелосни, како на пример за Србија и Албанија, или воопшто не постојат податоци, како за Босна и Херцеговина, поради сложеното државно уредување и комплицираноста на водење бази на податоци, како и за Црна Гора, бидејќи таму помошта е насочена кон сите компании и нема дистинкција дали корисниците се домашни или странски фирми. Тоа укажува на потребата од зголемување на транспарентноста на институциите задолжени за менаџмент и контрола на овој вид помош.

За Германците, Македонија и Србија се најатрактивни во Западен Балкан

Мерките за привлекување странски директни инвестиции имаат значајно влијание, смета Антје Ванделт, директорка на Германската стопанска комора, која инаку ги претставува германските компании што инвестираат и работат во Македонија, Албанија и Косово. Конкретно кај нас има над 250 германски компании, а растот на инвестициите од таа држава кај нас особено се зголемува во последните десет години. Ванделт смета дека е особено важно да се промовираат мерките за државна помош, бидејќи колку и да се добри, нема да остварат добри резултати ако не стигнат до ушите на инвеститорите.

„Србија и Македонија имаат најмногу инвестиции од Германија, а потоа следува Босна и Херцеговина. За избор на државите во кои ќе се инвестира се најважни добрата програма за државна помош, инфраструктурата и географската блискост со Германија. Поради не многу поволната инфраструктура, германските инвестиции во Албанија и Косово се сведуваат главно на услуги, а не толку на производство“, изјави Ванделт во рамките на своето излагање на економскиот форум.

Таа посочи дека странските инвеститори често се соочуваат со бирократски проблеми во регионот на Западен Балкан, па владината помош им ги олеснува процедурите и им помага да се справат со ваквиот тип проблеми на кои наидуваат.

Да се подобрат транспарентноста и регионалната соработка

Препораките од анализата се насочени кон три сегменти:

Подобрување на регионалната соработка, со цел да се усогласат политиките за државна помош, овозможувајќи поинтегриран пазар што може да привлече прекугранични инвестиции и да го стимулира регионалниот развој. Тоа може да се постигне преку заеднички иницијативи, размена на најдобри практики и создавање регионални фондови насочени кон заеднички предизвици.

Фокусирање на државната помош кон стратегиски сектори, преку промовирање иновации, дигитализација и одржливост. Во иднина помошта треба да се насочи кон сектори како зелени технологии, обновлива енергија и дигитална инфраструктура, со цел земјите да се позиционираат како конкурентни играчи на глобалниот пазар.

Зголемување на транспарентноста и отчетноста на надлежните институции преку воведување поробусни механизми за мониторинг и известување за видовите и износите на доделена државна помош.