Кој и како прави порно од успехот и како на тоа реагираат Македонците?

Во денешниот онлајн и ултра-поврзан свет, привлечноста на успехот никогаш не била посилна. Од инфлуенсерите на социјалните мрежи кои се фалат со својот луксузен начин на живот до гуруата за самореaлизација кои ветуваат тајни за неограничено богатство, феноменот наречен „порно на успех“ (англ. success porn) го преплави нашeто дигитално опкружување.

Терминот „success porn“ е создаден за да се опише распространетата глорификација на успехот, особено во претприемничките кругови и стана сè поприсутен во последниве години. Платформите за социјално вмрежување како Инстаграм (Instagram), Јутјуб (YouTube) и Тикток (TikTok) служат како плодна почва за овој тренд, каде што поединците ги прикажуваат своите достигнувања, материјалните добра и луксузниот начин на живот пред публиката жедна за вакви содржини. Во оваа категорија влегуваат и некои мотивациони говори, книги за самопомош и телевизиски ријалити шоу програми, кои прикажуваат исценирана верзија на успех која често ги занемарува неволјите и неуспесите својствени за патот до реално достигнување.

Уште посликовито, „порното на успех“ е вид на содржина во која луѓето зборуваат за тоа како се будат во 3 часот наутро, работат ефективно над 18 часа, управуваат со околу 20 клиенти, имаат 30 новоотворени компании, имаат совршен живот и милиони и милиони евра на нивните сметки, кажувајќи ни како сето тоа можеме да го постигнеме ако следиме 5, 10 или 15 кратки и едноставни чекори.

„Порното на успех“ ни ја продава идејата дека и ние можеме да бидеме успешни, затоа е и толку популарно, иако сите длабоко во себе знаеме дека во повеќето случаи таквата содржина е лажна. 

Опкружени сме со реклами кои форсираат пренагласен успех

Голема грижа околу „порното на успех“ предизвикува неговиот потенцијал за манипулација и експлоатација. Во многу случаи, „порното на успех“ е тенко прикриена самопромоција, насочена кон продажба на производи, услуги или лични брендови.

„Главната придобивка за компаниите, директната, брза продажба е најизразена на кус рок. Публиката паѓа под влијание на промотивната комуникација, и посегнува кон инстант решение - производот/услугата која се продава. Иако на прва овие 'success porn' приказни делуваат мотивирачки, нивната позадинска цел е комплетно спротивна  - да направат публиката да се чувстува несоодветно, да поттикнат незадоволство, публиката да се почувствува како да не прави доволно, и токму поради тоа да реагира, односно да го купи производот или услугата која се промовира“, објаснува Ива Дујак, извршна директорка на маркетинг агенцијата „Мувмент“ (MOVEMENT). 

Ива Дујак Приватна архива

Ова поттикнува ситуации каде оние што се рекламираат користат внимателно курирани успешни приказни за да создадат илузија за гарантиран успех, и покрај тоа што реалноста е многу посложена и непредвидлива. Тоа може да доведе до погрешни или претерани тврдења за придобивките од одреден производ или услуга, што на крајот ја намалува довербата и кредибилитетот кај потрошувачите.

„Долгорочните ефекти јасно ги прикажуваат недостатоците, а тоа се раѓање на недоверба кај публиката кон брендот кој се промовирал на овој начин, игнорирање, комплетно напуштање кое често значи и пропаѓање доколку брендот не е доволно силен да го издржи периодот на бојкотирање од страна на публиката“, појаснува Дујак.

Таа вели дека каде и да се свртиме низ земјава сме опкружени со кампањи кои интензивно форсираат пренагласен успех, во секое поле. 

Од ситни примери, како креми кои ветуваат вечна младост, програми за слабеење кои ветуваат инстант подобра линија, до комуникација која може да предизвика уште посериозни проблеми, како брзи кредити, казина и обложувалници кои ветуваат раскошен живот за неколку минути.

„Дел од ваквите ситуации можат да се спречат со контра-кампањи - интензивно прикажување на нездоволството на корисниците, истакнување на невистините и повикување на бојкотирање или реакција за подобрување од компанијата, но дел од нив се толку навлезени и прифатени во општеството како 'нормални', што освен воведување на сериозни правни ограничувања, за жал не гледам начин да се спречат или намалат“, истакнува соговорничката.

Постојат тврдења дека миленијалците се во најголема опасност од овој начин на комуникација, особено жените, поради пораките кои ги опкружуваат со години  - постојано мораат да прават повеќе, да го дадат својот максимум, да остварат нереални цели и нереален начин на живот, само за да бидат исполнети, односно прифатени од околината. 

Меѓутоа мииленијалниците не се единствените. За секој пазарен сегмент може да се развие доволно примамлива приказна, доколку само се најде вистинската „болна точка“, посочува Дујак. Често се „напаѓаат“ најранливите категории, корисници кои се во моментот со големо незадоволство, и се подготвени да направат сѐ (односно да купат сѐ) во обид да најдат решение за нивниот проблем.

Сепак, кај неа постои надеж дека ќе дојде време кога публиката ќе се засити од овој начин на комуницирање и полека ќе започне да го игнорира, а таквата надеж пред сè ја темели во навиките на новите генерации. 

„Тие се поотпорни на ваквиот тип на комуникација, и побрзи во јавно прикажување доколку некој бренд се обидува да ги измами. Верувам дека справувањето ќе станува полесно и побрзо. Во моментов сметам дека е невозможно комплетно да се отстрани од промотивната комуникација, но вистинските регулативи и соодветниот пристап можат да придонесат тоа да е во прифатливи рамки, без преголема штета за публиката“, вели таа додавајќи дека клучна улога во оваа смисла имаат едукацијата на публиката, отворениот, искрен пристап на компаниите и интегритетот на маркетинг професионалците.  

Под површината се крие опасна илузија

Во неговата суштина, „порното на успех“ е креирано да инспирира и мотивира. Тоа се храни со нашите аспирации, нè охрабрува да посегнеме по ѕвездите и беспоштедно да ги следиме нашите соништа. За некои, тоа служи како извор за инспирација, обезбедувајќи им го поттикот што им е потребен да преземат ризици, да тргнат во остварување на своите цели и да ги надминат пречките.

Сепак, под површината се крие опасна илузија. Презентирајќи нереално прикажување на успех постигнат лесно и достапен за сите, „порното на успех“ поставува недостижни стандарди, поттикнувајќи кај гледачите чувство на несоодветност и сомнеж во сопствената способност.

Психологот и Гешталт терапевт, Сузана Арсовска Митревска вели дека нашето чувство на самопочит може да е сериозно разнишано доколку имаме доживување дека не ги исполнуваме стандардите за успешност или не постигнуваме онолку колку што од нас се чини дека бара околината. 

Сузана Арсовска Митревска Приватна архива

„Колку повеќе информации за успешни приказни во етерот, толку помалку неуспех изгледа дека е дозволен од средината, па притисокот врз нашата потреба за брз успех се зголемува. Ова раѓа нови ризици за менталното здравје на поединците, бидејќи притисокот да се постигнат одредени резулатати (честопати нереалистични) може да води до состојби на зголемена анксиозност, несигурност во себе, затворање во себе и генерално чувство на недоволност“, истакнува таа.

Понатаму, „порното на успех“ може да поттикне плиток и материјалистички начин на размислување, каде среќата се поистоветува со надворешните стандарди за успех, а не со внатрешната исполнетост на поединецот. 

„Кога се појавува незадоволство од сопствените достигнувања, поверојатно е личноста да помине повеќе време во самоевалуација и преиспитување на сопствените вредности и идеи, отколку во време кое ќе е насочено кон реални очекувања и достигнувања. Реални достигнувања се оние кои кореспондираат со личниот капацитет во актуелниот контекст. Веројатно излишно е да се каже дека тие се интерпретираат исклучиво на индивидуална основа“, посочува Арсовска Митревска. 

Кога сликата за себе е разнишана, личноста е ранлива и подложна на средински влијанија кои не нужно се вклопуваат со нејзиниот внатрешен вредносен систем. Во тој случај може да јави ситуација во која личноста е несигурна во тоа што го прави, но го прави заради притисокот што го чувствува од околината. 

„Големи се шансите за влијание кај оние индивидуи кои и онака имаат разнишана самодоверба, се соочуваат со ранлив период од животот или развојот, односно може и да се наоѓаат во одредена животна фаза која ги става на испит одлуките коишто ги донеле. Самопочитта се развива преку споредувањето со другите луѓе во нашата околина, односно ние луѓето сме зависни од нашата средина и очекувањата, стандардите кои постојат во истата. Дали другите луѓе ги вреднуваат нашите успеси, во која мера го прават тоа и на кој начин - сето тоа влијае врз нашата самопочит“, објанува нашата соговорничка.

Покрај тоа, „порното на успех“ ја поттикнува нееднаквоста со промовирање на меритократски мит кој сугерира дека успехот е единствено определен од индивидуалниот напор и талент. Овој наратив ги игнорира системските бариери како што се социо-економскиот статус, расата, полот и пристапот до ресурси, кои значително влијаат на нечија способност за постигнување успех. Со припишување на успехот исклучиво на личните квалитети, „порното на успех“ ги занемарува структурните нееднаквости што ги ограничуваат можностите за многу поединци, што дополнително го продлабочува јазот помеѓу малкумината привилегирани и многумината маргинализирани.

Успех според наши, а не наметнати стандарди

Во свет презаситен од „порното на успех“, од суштинско значење е да се пристапи со критичко око и здрава доза на скептицизам. Наместо слепо да ги идолизираме достигнувањата на другите, важно е да препознаеме дека успехот е патување, а не дестинација. Потребна е упорност, издржливост и подготвеност да се прифати неуспехот како дел од процесот.

„Единствен начин да се научи самото живеење е да се живее, да се биде присутен во сегашниот момент со сите наши сетила и потенцијали. Не постои книга која доволно добро ги објаснува професионалните успеси, родителството, загубите, пријателствата... Разбирањето на контекстот во кој живееме, но не заборавањето на нашата човекова природа (нашето автентично) е само една од можните насоки за тоа како да го зачуваме нашето ментално здравје“, вели Арсовска Митревска. 

Depositphotos

Оттука, од најголемо значење е да го редефинираме успехот според наши стандарди, фокусирајќи се на личниот раст, исполнување и благосостојба наместо да очекуваме надворешна валидација. 

„Клучно во одржувањето на оваа здрава рамнотежа е познавањето на сопствените потенцијали и се разбира, сопствените ограничувања. Разбирањето дека не постои еден совршен рецепт за успех или една волешебна состојка која ќе ја направи личноста успешна, исто така може да помогне“, нагласува таа.

Во однос на „порното на успех“ во маркетингот, важно е оние кои се рекламираат и оние кои се задолжени за маркетинг кампањите да пристапат кон проблемот со чувство на одговорност. 

Наместо да ги поттикнуваат нереалните очекувања или да ја искористуваат несигурноста на својата публика, кампањите треба да се стремат да создадат содржина што е автентична, транспарентна и искрена. 

„Ретките брендови кои не се плашат да бидат отворени па дури и ранливи со својата публика, уживаат голема популарност и остваруваат сериозен профит. Имплементирањето на овој пристап бара сериозно вложување во комплетниот процес на работење, продукција, култура во склоп на компаниите, но само таквото сериозно вложување може да направи брендот да го задржи својот интегритет и да може да комуницира долгорочно без потреба од 'success porn' комуникација“, посочува Ива Дујак. 

Иако „порното на успех“, може да понуди привремено задоволство и минлива инспирација, неговите долгорочни последици се причина за загриженост. 

Во овој контекст, и покрај надворешните притисици клучно е да останеме свесни за сопствените ограничувања, односно што е она за што можеби немаме ресурси и можност во конкретниот момент. Ваквото сознание помага во развивањето на пореална слика за себе.

Мораме самите да дефинираме што е за нас личен успех и цел, а сè што гледаме на интернет треба да се земе со резерва односно да се трудиме да не дозволиме да влијае на нас, затоа што навистина е во ред да се прават грешки и да не бидеме совршени. Особено е во ред ако не сме се пензионирале на 35 години со милиони на нашите банкарски сметки бидејќи веројатно огромното мнозинство од нас реално нема таква можност.

Кога личноста е свесна за своите потенцијали и ограничувања, тогаш може да пристапи со поголема самодоверба и последиците по доживеан „неуспех” значително да се намалат.