Регионална економија: Таму каде што не удрила политиката, климатските ризици можат

Регионалната соработка и во наредниот период ќе се соочува со редица предизвици, но главната точка од која ќе зависат сите натамошни економски текови ќе бидат климатските промени и ризиците што ги носат. Ова беа главните теми на дебатата што во Скопје ја организираа Амбасадата на Република Словенија, заедно со Здружението на словенечки и македонски претприемачи, Стопанската комора, Институтот за стратешки решенија и „Спирит Словенија“.

Учесниците во дебатата разговараа за искуствата на Словенија за управување со неодамнешните природни и геополитички кризи, научените лекции и можностите за соработка за подобро управување со кризи.

Минатогодишните поплави во Словенија покажаа дека ризикот од климатските промени е тука и дека многу работи ќе зависат од начинот на кој земјите ќе работат за да превенираат поголеми штети.

„Климатскиот ризик е тука да нè потсети дека ние не ги контролираме работите. Планетата е тука да нè потсети дека таа ќе живее со нас или без нас. Во наредниот период ќе бидат потребни поголема одговорност и солидарност за решавање на проблемите“, рече Бранко Грегановиќ, претседател на Управниот одбор на „НЛБ банка“ Скопје.

Според Војдан Јорданов, извршен директор на „Триглав осигурување“, ланските поплави во Словенија покажаа дека земјата е високоорганизирана за вакви ситуација. Многу брзо на терен излегоа илјадници доброволци, што покажа дека системот одлично функционира. Но, сепак, за справување со вакви непогоди е потребно многу повеќе.

Амбасада на Р Словенија

„Не можеме да бидеме во целост подготвени за вакви настани. Затоа најдобрата брана против природните непогоди е превентивата. На пример, ако зборуваме за земјотреси – справувањето е преку поставување стандарди за изградба. Кај нас, поради големиот скопски земјотрес од 1963 година, сè уште на одредено ниво се одржуваат градежните стандарди, но тоа не треба да се сфаќа здраво за готово. Во тој контекст, мора да работиме на превенцијата, затоа што осигурителните компанија можат да придонесат по настанот. Тие се справуваат со штетите што настанале“, вели тој.

Истите поплави имаа силно влијание и врз бизнисот во регионот, затоа што конкретно во случајот на „Макстил“ била очекувана пратка со резервни делови од Словенија што не можеа да стигнат во определениот рок.

„Ние имавме проблем со достава на резервни делови од Словенија. Имаме годишни планови за одржување и терминот се совпадна со поплавите во Словенија. Моравме да ги одложиме плановите затоа што резервните делови не ни стигнаа“, рече Марија Дуковска Павловска, генерална директорка на „Макстил“ АД Скопје.

Тензиите во Црвено Море

Овој случај покажува дека транспортот е важен фактор за регионалната соработка. Во моментов светот е исправен пред предизвикот што го носат случувањата на Блискиот Исток, каде што милитнтната група Хути ги напаѓа транспортните бродови во Црвено Море, а цените на транспортот се значително зголемени.

Дуковска Павловска вели дека засега компанијата не чувствува сериозно влијание од настаните околу Црвено Море, но дека се очекува доцнење на пратките во наредниот период. „Ние засега не сме директно засегнати од случувањата таму, но очекуваме доцнење на некои материјали и опрема што треба да стигнат од Азија. Треба да се подготвиме за тоа дека оваа година ќе има вакви доцнења“, вели таа.

Амбасада на Р Словенија

 

Според Андреј Кариш, регионален менаџер и директор на компанијата за логистика „Интереуропа“ Скопје, случувањата на Блискиот Исток може да ја подгреат инфлацијата во наредниот период.

„Трошоците за транспорт по таа рута ќе растат, што може да има влијание на инфлацијата. Инаку, и без овие настани, транспортот преку каналите како Суецкиот или Панамскиот стануваат предизвик поради климатските промени. Од истата причина и транспортот преку Северно Море станува проблематичен“, вели тој.

Зелено финансирање

Климатските промени носат промени и во работата на банките, кои полека се вртат кон финансирање зелени проекти. Земјава во наредниот период ќе се соочи со енергетската транзиција и за тоа ќе ѝ бидат потребни многу средства.

„Македонија се наоѓа пред голем предизвик, со оглед на тоа какви извори на енергија користи во моментов, а за нас, банкарскиот сектор, кој знае да гледа на работите црно-бело, предизвик ќе биде да постигнеме рамнотежа. Ќе се фокусираме на кредитирање проекти што ќе одат во правец на енергетската транзиција, но не можеме да престанеме да ги финансираме другите производствени капацитети. Затоа велам дека наоѓањето рамнотежа ќе биде предизвик. Македонија ќе мора да ја финансира транзицијата, а поддршка ќе мора да даде и приватниот сектор. Сметам дека ако се поврземе, сите ќе имаме корист и ќе најдеме најдобри решенија“, вели Грегановиќ.

Недостиг од работници

Соговорниците на дебатата се согласија дека еден од најголемите проблеми со кои ќе се соочи регионот е работната сила. Во сите земји има недостиг од работници, но, како што вели Кариш, проблемот во Македонија е поголем отколку во Словенија „затоа што во земјата доаѓаат работници од целиот регион, од Хрватска, Босна, Србија, Македонија. Во Македонија не се случува тоа“.

Ова прашање, според Дуковска, е најважно во моментов, затоа што може да донесе катастрофа во земји како Македонија.

„Што се случува сега во бизнисот? Со што ќе се соочиме за неколку години? Ние не се соочуваме со откази затоа што работниците си одат во други компании. Во нашите компании во минатите години условите за работа се многу подобрени. Сега работниците си одат од државата затоа што бараат подобри услови за живот, подобар пристап до социјална и здравствена заштита“, вели таа.

Според Јорданов, чекор напред во овој процес може да претставува отворањето на пазарот на трудот од 1 март меѓу земјите од Отворен Балкан, Македонија, Србија и Албанија.

„Ќе видиме какви ќе бидат ефектите, но отворањето на границите е добар обид. Понатаму треба да се работи на усогласувањето на регулативите и на подобрувањето на инфраструктурата во овие земји“, вели тој.

На дебатата беше отворено и прашањето за влијанието на вештачката интелигенција врз бизнисот. Отпор е нормално да има, исто како што имало и кога земјоделците требало да применат механизација во својата работа, затоа што биле исплашени за своите работни места, но соговорниците се согласија дека паметната употреба може да доведе до намалување на јазот токму на пазарот на трудот.

Во овој дел многу е значајна сајбер-безбедноста, затоа што хакерските напади предизвикуваат и прекини во производството, но особено се штетни за банкарскиот систем, затоа што картичките на клиентите често се цел на напади.

Целиот регион годинава е во знакот на изборите, затоа што речиси во сите земји ќе има гласање, па, оттука, прашањето за влијанието на политика врз бизнисот е неизбежно.

Според Грегановиќ, Словенија во овој домен може да биде пример „затоа што има доволно силен приватен сектор, кој не е многу зависен од владата и нејзините одлуки“.

Но, во Македонија, според директорката на „Макстил“, влијанието е големо, бидејќи во периодите пред избори кај бизнисот има сериозен застој затоа што се чека на политички одлуки.