.webp){kind=icon}
Тешко е да се пропушти „Лукоил“ во Бугарија. Рафинеријата за нафта во близината на брегот на Црно Море, опкружена со полиња со свежо изорана почва, доминира во областа. Една четвртина од луѓето во блискиот град Камено работат таму или имаат врски со фабриката. Руската компанија има и повеќе од 220 бензински пумпи во земјата.
Сепак, мирниот и профитабилен соживот меѓу „Лукоил“ и најсиромашниот дел на Европската Унија беше прекинат кога Владимир Путин ја нападна Украина пред нешто повеќе од две години. Сега, децениски добриот бизнис меѓу Бугарија и Русија се соочува со момент на пресметка, бидејќи „Лукоил“ планира продажба и заминување поради, како што велат, политички притисок.
Прекинувањето на врските со Русија повеќе од три децении по крајот на комунистичкото владеење ќе го заврши вртењето на Бугарија кон сојузниците во ЕУ и НАТО и ќе означи остар контраст со Унгарија и Србија.
Bloomberg Mercury
„Клучот за ова е рафинеријата ’Лукоил Нефтохим’ да биде преземена од „реномирана меѓународна компанија“ што би доаѓала од Европа, од САД или од Заливот“, рече министерот за финансии Асен Василев. Противниците на „Лукоил“ велат дека мрежата на влијание на рускиот гигант допира длабоко во политичката и деловната елита на Бугарија.
„Мораме да бидеме сигурни дека бизнисот ќе работи одговорно во земјата и нема да се користи за влијание врз политиката“, рече Василев во интервју во Софија. „Ние се грижиме да не сме зависни од земја што нè смета за непријатели“.
Раскинувањето на врските со Русија сепак не оди лесно и наиде на противење во јавноста. Поврзана со историјата, сродниот јазик и православната вера, Бугарија долго време е дефинирана со нејзината поделба на русофили и русофоби.
Нацијата ја доби својата независност од отоманската власт во 1878 година, по Руско-турската војна, настан што се одбележува со национален празник секој 3 март. Локалните жители положија цвеќе на спомениците, вклучувајќи ја и статуата на императорот Александар Втори во Софија. Бугарија беше најблискиот сојузник на Советскиот Сојуз за време на комунизмот, наречена 16-та република, бидејќи поранешниот диктатор Тодор Живков се обиде да му се приклучи на СССР.
Само една година пред Бугарија да влезе во ЕУ во 2007 година, рускиот амбасадор во блокот рече дека би било корисно да има „тројански коњ“ во алијансата. Бугарија зависеше исклучиво од Русија за енергија.
Додека за притисокот врз Русија, Бугарија добива поени меѓу нејзините западни сојузници, постои немир во Камено, во близината на градот Бургас.
Некои локални жители ја обвинуваат Украина за отпорот кон Путин и ризикот од тековната војна, за која велат дека може да се прелее во Црно Море. Од друга страна, со задоволство зборуваат за „Лукоил Нефтохим“, кој вработува околу 1.300 луѓе. Тие зборуваат за бесплатни материјали што децата ги добиваат на првиот училиштен ден и конкурентни плати. Тие стравуваат дека добрите денови наскоро ќе завршат.
Bloomberg Mercury
„Луѓето се плашат - тешко е да најдеш работа ако си постар“, вели Хулија Алиева, која води продавница за цвеќиња и сувенири во Камено. „Луѓето се плашат дека новиот сопственик ќе задржи некои операции во рафинеријата, но не се сигурни за преостанатото. И постарите луѓе зборуваат за војната, дека ќе стигне овде“.
Претседателот Румен Радев, кој постојано одбиваше да обезбеди воена помош за Украина и ги доведе во прашање санкциите на ЕУ против Русија, ги прекори напорите за соборување на „Лукоил“. Под негов надзор, министрите преговараа за рафинеријата да плаќа даноци во Бугарија.
Националистичката партија Преродба, чија поддршка порасна во последниве години и стана трета по големина партија пред новите избори, рече дека планот бил едноставно да се придобијат Американците.
„Војната дојде и сега е многу модерно политичарите да се борат со Русија, па почнаа да зборуваат за тоа“, рече Дејан Николов, секретар на партијата Преродба во Софија, додавајќи дека не верува дека „Лукоил“ има политичко влијание во Бугарија. „’Лукоил‘ очигледно е само бизнис овде“.
Во реалноста, останувањето во руската орбита стана неодржливо по инвазијата на Путин на Украина во февруари 2022 година.
Русија ја намали испораката на гас за Бугарија откако таа одби да плати во рубли, предизвикувајќи проблеми за нацијата што зависи исклучиво од „Газпром“. Во октомври, Софија ги налути Унгарија и Србија со воведувањето данок на рускиот гас што се пренесува преку нивната територија.
Парламентот во Софија во меѓувреме одобри забрана за увоз на руска нафта и земјата бара алтернативни патишта за набавки за важната нуклеарна централа.
На политички фронт, земјата им се придружи на другите нации во протерувањето на руските дипломати, испраќајќи дома десетици од нив поради сомневање за шпионажа. Ги протера поглаварот на Руската црква во Бугарија и уште двајца функционери.
Иако многу подоцна од другите земји, Бугарија официјално почна да испраќа оружје во Украина. Во заднина беше интензивирањето на руската сајбер-војна, чија цел беше да се наруши вртењето на Бугарија кон Запад и плановите за усвојување на еврото следната година.
Bloomberg Mercury
САД го поздравија одговорот на Бугарија, нарекувајќи ја нејзината улога критична. „Бугарија напредуваше на важни начини, вклучувајќи и преку гостопримството за мултинационалната борбена група на НАТО, обезбедувањето помош за Украина и цврстото застанување пред опасните закани, лаги и провокации на Русија“, рече Кенет Мертен, американски амбасадор во Софија, во интервју минатиот месец.
„Лукоил“ остана во фокусот. Во декември компанијата соопшти дека поради притисокот со кој се соочува во Бугарија одлучила да ја преиспита својата стратегија, вклучувајќи и потенцијална продажба на бизнисот.
Ревизијата на нејзините планови „е резултат на донесувањето дискриминаторски закони од страна на бугарските државни органи и други неправедни, пристрасни политички одлуки кон рафинеријата, кои немаат никаква врска со цивилизирано регулирање на големиот бизнис или зголемување на приходите во буџетот на државата“, соопштуваат од компанијата.
Промената во Бугарија одразува промена во политичкиот наратив по петте избори од април 2021 година, кои ја истакнаа дебатата за ориентацијата на нацијата. Шестото гласање, по уште еден круг политички превирања и падот на последната влада, може да ја зголеми поддршката за про-Кремљ партиите.
Навистина, планот за соборување на „Лукоил“ има поддржувачи од кои вообичаено се очекува да застанат на страната на компанијата, иако сега преовладува различен ветер.
Еден од нив е Бојко Борисов, поранешен телохранител што стана премиер и ја водеше Бугарија 11 години. Борисов му се додворуваше на Путин, давајќи му кученце кога го посети во 2010 година за да потпише договор за гас. Тој го нарече пријател Валентин Златев, поранешниот прв човек на „Лукоил“ во Бугарија.
Една година пред руската инвазија, владата на Борисов се заложи за изградба на гасовод што ќе обезбеди снабдување со руски гас за Србија и Унгарија, заобиколувајќи ја постојната маршрута низ Украина. Тој беше критикуван дека му служи на Кремљ со проектот, додека со години ја одложува изградбата на маршрути до алтернативни извори.
Друг поборник за соборување на „Лукоил“ е Дељан Пеевски, член на парламентот и поранешен медиумски магнат санкциониран од САД за неговата голема улога во корупцијата во Бугарија.
„Рускиот криминален режим се збогати под добронамерниот поглед на бугарската влада“, рече тој во ноември, повикувајќи на прекин од изземањето од санкциите на ЕУ. „Ова отстапување само им штети на бугарските граѓани“.
„Лукоил“ не соопшти дека всушност продолжува со продажбата на рафинеријата, додека „Литаско“, меѓународна маркетинг и трговска фирма на руската компанија што официјално е сопственик на фабриката, одби да коментира за потребите на оваа сторија.
Министерот за финансии Василев, пак, е убеден дека компанијата веќе бара купувач, а Бугарија бара и ќе има политичка волја да го оствари тоа.
„Бугарите сакаат добри зделки“, рече тој. „Диверзификацијата обезбедува добар бизнис за земјата, добар бизнис за индустријата. Со оглед на изборот помеѓу идеологијата и добрата работа, ние секогаш ќе преземеме добра работа“.
