.webp){kind=icon}
Јавниот долг на Македонија од година на година расте, а заклучно со вториот квартал од 2023 година тој надмина 8,3 милијарди евра и е на ниво од 57,9 отсто од бруто-домашниот производ (БДП).
Во стратегијата за управување со јавниот долг на Македонија се предвидува задолжувањето да продолжи за исплата на стари долгови и да надмине 60 отсто од БДП на среден рок, а надежта е дека со фискалната консолидација во периодот од 2025 година ќе се намалува нивото на задолжување.
Bloomberg Adria
„Не знаеме каде плови бродот, веројатно е на отворено море, а дали ќе заврши на копно или на отворено море - тоа ќе видиме. Во моментов нивото на долгот во БДП е помало од 2021 година и моментално не е полошо отколку од пред две години. Инфлацијата има позитивно влијание врз долгот, бидејќи го намалува износот на средства што треба да се вратат бидејќи цените се покачени. Но тоа е привремен ефект. Вистинскиот ефект ќе го видиме по неколку години, кога инфлацијата ќе стивне, а каматните стапки ќе останат високи. Треба да почне да се размислува за тоа што да се прави во наредните години и тука единствено решение е даночна реформа, ако сакаме да немаме драстично зголемување на јавниот долг, а притоа да не кратиме од јавните расходи, ќе мора драстично да се зголемат приходите“, порача во емисијата „Зум ин“ Бранимир Јовановиќ од Виенскиот институт за меѓународни економски студии.
Во државната стратегија е предвидена диверзификација во задолжувањето преку издавање нови хартии од вредност, како зелените и граѓанските обврзници. Иако економистите ги оценуваат овие финансиски инструменти како добра новина и збогатување на пазарот на капитал, сепак посочуваат дека и тука има одредени ризици.
Bloomberg Adria
„Во однос на граѓанската обврзница немаме некаква транспарентност за тоа каде ќе се трошат овие пари, за разлика од зелената обврзница, каде што точно е најавено дека ќе одат во фондот за енергетска ефикасност при Развојната банка. Поддршка во однос на инфлаторните притисоци ќе има од овие финансиски инструменти, а јас би одел и дотаму што сум поддржувач на еден нов модел, како локалната комунална обврзница“, вели универзитетскиот професор Синиша Наумоски.
Според Јовановиќ, транспарентност недостига и во издавањето на зелените обврзници.
„Првата моја критика е што нема ограничување на износот на средствата што може да ги вложи едно лице, така што ние може да имаме ситуација кога целиот овој износ од 10 милиони евра го купува едно лице и нему државата би му давала камата околу 5 отсто годишно, што е многу повеќе отколку каматата што тоа лице би ја добило во која било банка. Така што мислам дека треба да се стави ограничување на износот што може да го вложи едно индивидуално лице, правно или физичко, за да не се доведеме во ситуација сите пари да завршуваат кај еден човек, што понекогаш може да биде од сомнителни мотиви. Втората критика е што нема доволно транспарентност околу лицата што ги вложуваат овие пари. Ние не знаеме колку луѓе вложиле пари и купиле обврзници, се разбира не мора да се објавуваат идентитетите, но треба да постои некаква транспарентност, бидејќи една од главните критики на овие инструменти што се упатуваше е дека може да се искористат за внесување сомнителни пари во системот, односно за перење пари“, вели тој.
Bloomberg Adria
Државата допрва ќе се задолжува и на меѓународните пазари, кои сè уште се под влијание на монетарната рестрикција, па прашање е дали и колку ќе плаќа „солени камати“.
A додека од растот на каматните стапки на удар се и стопанството и граѓаните, меѓу ретките што профитираа од овие економски текови се банките.
Последната анализа на „Блумберг Адрија“ покажа дека нето-добивката на банките во регионот Адрија просечно се зголеми за 82 отсто на годишно ниво во првата половина на 2023 година, при што растот на ниво на земја се движи од 35 отсто во Македонија до 145 отсто во Словенија. Двигател на овој раст е зголемувањето на нето-приходите од камати.
„Профитите кај банките се зголемени бидејќи растот на каматните стапки на централните банки води до раст на каматите во банките. И цените за услугите што ги наплаќаат се зголемени, така што тоа не е нешто ново... Профитите на банките нема да продолжат да растат толку драстично в година бидејќи не се очекува раст на каматите од централните банки, но тие ќе останат високи. Во таква ситуација потребен е данок на екстра-профит, но не само да се даночат банките специјално туку тоа да се воведе како постојан данок на екстра-добивка. Тој треба да важи за сите фирми и да биде постојан, не тоа да важи само една година“, вели Јовановиќ.
Bloomberg Adria
Во врска со прашањето, пак, дали е време да се воведе данок на банкарските профити и во Македонија, Наумоски смета дека вреди да се размислува, но дека е прерано.
„Го следам случајот и со данокот на банкарските профити во дел од земјите каде што се воведува... Мислам дека италијанската влада го понуди тоа, според мене беше многу избрзано, несериозно и направи проблем во капитализацијата на банките, кои изгубија дел од вредноста на берзите. За тоа дали треба да се воведе ваков данок кај нас, мислам дека е прерано. Растот на профитите на банките е добар, бидејќи тоа ќе значи дека кумулираните профити наназад покажуваат дека банките и во иднина ќе имаат на еден начин свои пари што ќе може да го засилат кредитирањето... “, вели Наумоски.
Во однос на монетарното затегнување, пак, ставовите на економската фела се различни.
Јовановиќ на пример смета дека растот на каматните стапки е претеран.
Од друга страна, пак, Наумоски вели дека е добро што инфлацијата забавува. Во однос на идните чекори на Народната банка, Наумоски вели дека е реално да се очекува пауза во растот на основната каматна стапка, иако остава простор за уште една нагорна корекција.
